علوی های ترکیه از چه نگرانند؟

دیپلماسی ایرانی: سال گذشته سایت دیپلماسی ایرانی یادداشت های سرکیس نعوم، روزنامه نگار و نویسنده مشهور و از چهره های مشهور فرهنگی لبنانی را که جوایز متعددی در زمینه های مختلف روزنامه نگاری و فرهنگی به دست آورده است که به طور مرتب در روزنامه النهار لبنان منتشر می شدند، ترجمه و منتشر کرد که همگی آنها در آرشیو دیپلماسی ایرانی در دسترس هستند. این یادداشت ها عموما درباره تحولات اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا بودند که نعوم در سفرش به ایالات متحده امریکا که هر ساله انجام می دهد در دیدارش با مقام های مختلف امریکایی که برخی از آنها سابقه طولانی در دستگاه سیاست خارجی امریکا داشته اند و شماری نیز همچنان در این دستگاه مشغول به کارند، در میان گذاشته بود. نعوم نامی از این افراد نمی آورد ولی سمت همگی آنها را یاد می کند، از این رو خواننده می تواند حدس بزند که فرد مورد اشاره چه کسی است یا این که از لحاظ تاثیرگذاری در سیاست خارجی امریکا از چه اهمیتی برخوردار است و یا این که چه اطلاعات پشت پرده ای را می داند که کمتر ردی از آنها در رسانه ها دیده می شود. یکی دیگر از نکات مورد اهمیت این یادداشت ها به روز بودن آنها و هم زمانی شان با تحولات خاورمیانه است. خاورمیانه ای که از سال 2010 به بعد و با آغاز بهار عربی رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. ویژگی دیگر این یادداشت ها حالت گفت وگو بودن آنها با مقام های امریکایی است که جذابیت بیشتری به آنها می دهد.

امسال نیز نعوم همانند سال های گذشته در همان زمان همیشگی به ایالات متحده امریکا رفته و مشابه همان گفت وگوها را انجام داده است و اکنون که به لبنان بازگشته این یادداشت ها را یک به یک در روزنامه النهار منتشر کرده است. دیپلماسی ایرانی نیز به رویه سال گذشته تلاش می کند، همگی این یادداشت ها را ترجمه و منتشر کند. در این جا چهل و چهارمین بخش از این سلسله یادداشت ها پیش رویتان قرار می گیرد:

از یکی از دیپلمات های فعال ترکیه در نمایندگی این کشور در نیویورک درباره منطقه به ویژه سوریه پرسیدم. پرسیدم دلایل مواضع ترکیه در قبال موضوع سوریه چیست و این که چه شد بعد از آن همه مداخله گسترده در امور داخلی سوریه ناگهان عقب نشست و به حمایت سیاسی و رسانه ای و لجستیکی از مخالفان اسد بسنده کرد. جواب داد: «از همان ابتدای صحبت هایمان سعی می کنم با تو با صراحت صحبت کنم. در ابتدا نزد اعراب و سوری ها این احساس به وجود آمد که می توانند بر روی ترکیه در برابر خطر ایران حساب کنند. سوری ها ]مخالفان اسد[ روی ترکیه حساب کردند چون که می خواستند از بشار اسد خلاص شوند. اما حساب و کتابشان اشتباه از آب در آمد و ناامید شدند و وقتی که اوضاع را این گونه دیدند، نسبت به ما و جایگاه ما مردد شدند.»

پرسیدم دلایل آن چیست؟ جواب داد: «ملت ترکیه از آن چه در سوریه گذشت و می گذرد، احساس درد می کند. این مساله برای آنها بسیار ناراحت کننده است، از حکومت سوریه نیز عصبانی است برای این که کاری برای حمایت از ملت سوریه نمی کند. این را خود حکومت سوریه نیز می داند، به رغم این که این را هم می دانیم هر کاری که می توانست در این رابطه انجام داد. دولت ترکیه از همان ابتدای حوادث سوریه خواست که به بشار کمک کند. پس از درگذشت حافظ اسد، پدر راحل او روابط بسیار نزدیک و ممتازی را با ترکیه بنها نهاد. حتی ویزا برای شهروندان دو کشور لغو شد و جلسه های مشترکی در حد وزارت در مرزهای دو طرف برگذار شدند، مسئولان عالی رتبه ترکیه قبل از تیرگی روابط 56 یا 58 بار از دمشق دیدن کردند. اما اتفاقی نیفتاد. در ابتدای تحولات سوریه اردوغان، نخست وزیر ترکیه و اوغلو، وزیر امور خارجه اش بارها بر ضرورت اصلاح و انجام اصلاحات تاکید کردند و به بشار اسد وعده دادند که هر گونه کمکی نیاز داشته باشد به او بکنند. اما بشار جواب آنها را نداد و آنها را به سمتی برد که در آوریل گذشته خواهان کناره گیری او از قدرت شدند. ترکیه یک سیاست روشن و ثابتی دارد که مبنای سیاست های او است و آن این که در امور داخلی کشورهای همسایه اش دخالت نمی کند، به خصوص از راه های نظامی، این موضع اصلی ماست و ملت ترکیه نیز از آن حمایت می کند. علاوه بر آن همان طور که خودت می دانی مخالفان سوریه یکپارچه نیستند.»

نظر دادم، خوب با این وضعیت بشار معرکه را خواهد برد. گفت: «اعراب به طور غیر مستقیم گفتند که بشار و نظام او را نمی خواهند چرا که آن را شاخه ای از ایران می دانند که آنها را تهدید می کند.»

پرسیدم آیا کاری برای یکپارچه ساختن مخالفان انجام داده اید؟ جواب داد: «بله، تلاش کردیم که مخالفان را یکپارچه کنیم و همیشه نیز برای یکپارچه ساختن آنها تلاش کرده ایم. اروپایی ها، به ویژه بریتانیا و فرانسه دائما طرفدار دخالت فعالانه در سوریه بوده اند. اما امریکا حساب و کتاب های متفاوتی برای خود دارد. حالا سوال این است که اعرابی که تا کنون به مخالفان پول داده اند، آنها را مسلح ساخته اند و به آنها آموزش های لازم را داده اند، توانسته اند کاری از پیش ببرند؟ باید منتظر باشیم و ببینیم. ما مرزهای مشترک طولانی ای با سوریه داریم اما نمی توانیم دخالت نظامی کنیم. برخی از ما می خواهند که از مناطق امنی که به وجود آمده است، حمایت کنیم، در حالی که این مساله برای ما قابل قبول نیست. چرا که این مساله باعث بروز جنگ می شود و ما چنین چیزی را نمی خواهیم. ملت ترکیه یکپارچه است ولی اگر دولت ترکیه تصمیم به دخالت نظامی در سوریه کند ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید و این یکپارچگی از بین برود.»

نظر دادم: اطلاعات من نشان می دهد که ترک های سوری الاصل با بشار اسد و نظام او هستند. این را هم شنیده ام که علوی های ترکیه تمام و کمال طرفدار نظام اسد هستند و حاضرند حتی در برابر مخالفان او که غالبا سنی اند، بایستند. فراموش نکن علوی ها موسس ترکیه سکولار بوده اند. و اکنون که نزدیک به 10 سال است که اسلام گرایان سنی قدرت را به دست گرفته اند علوی ها با بیانیه هایی که در روزنامه ها منتشر می کنند، دائما خواستار حقوق فرهنگی و طایفه ای خود شده اند.»

جواب داد: «من وقتی از مشکلات داخلی صحبت می کنم منظورم آن مشکلاتی که تو گفتی نیست. علوی های ترکیه عموما صوفی هستند که اساس سکولاریسم ترکیه را تشکیل می دهند و آنها مهم ترین ستون نظام ترکیه محسوب می شوند. ترکیه سکولار باقی خواهد ماند و اتفاقا همین ویژگی هم باعث شکوفایی، قدرت و رشد آن شده است. نشنیدی اردوغان در قاهره چه گفت: دولت اسلامی در نظام سکولار.»

نظر دادم: آن را شنیدم. اما مطالبات علوی ها درباره حقوق فرهنگی شان برای نخستین بار در ترکیه مطرح شده است. قبل از این که حزب عدالت و توسعه به قدرت برسد، چنین چیزی مطرح نشده بود. اگر آنها مطمئن هستند که سکولاریسم باقی خواهد ماند و مورد تهدید نیست، چرا چنین خواسته ای را مطرح می کنند؟ چه کسی تضمین می کند که دولت اسلامی ترکیه مدرن بودن خود را حفظ خواهد کرد؟ جواب داد: «اردوغان اسلامی و سکولار است، همچنین اوغلو و دیگران. به هر حال در عراق و به رغم اهمیتی که موضوع کردی برای ما دارد، ما دخالت نظامی نکرده ایم. حتی در سال 2003 که امریکا می خواست عراق را اشغال کند ما به آن اجازه ندادیم که از خاک ما استفاده کند. ما در ترکیه مخالف هر گونه دخالت نظامی در هر مشکلی هستیم. ما می گوییم که تمایل علوی ها به نظام اسد از موضع مذهبی نیست. حزب خلق، حزب مخالف ترکیه با مواضع دولت اردوغان که با ملت سوریه هم صدا است، مخالفت می کند چرا که آن را دخالت در امور کشور همسایه می داند.»