کردستان عراق دوبی بعدی است؟

دیپلماسی ایرانی: مدتی است که رابطه بارزانی و مالکی بیش از گذشته شکرآب شده است و تنش در روابط دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق هر روز جلوه ای تازه می یابد. درست است که مسائل سیاسی و مسائل منطقه ای در این تنش ها موثر بوده است ولی بسیاری معتقدند که این تنش ها دارای ریشه های اقتصادی نیز هست. برخی معتقدند که مسائل اقتصادی به خصوص نفت کرکوک مسبب اصلی تشنجات اخیر بین نیروهای اقلیم کردستان و نیروهای حکومت مرکزی (دجله) است. کنترل و بهره برداری از ذخایر نفتی کرکوک همیشه مورد نزاع بین حکومت عراق و اقلیم کردستان بوده است. استان کرکوک در شمال عراق با مساحتی در حدود 9700 کیلومترمربع دارای 850 هزار نفر جمعیت است که اکثریت ساکنان آن را کردها تشکیل داده و یکی از مناطق حائل مورد مناقشه میان اقلیم کردستان و حکومت مرکزی عراق است. دولت اقلیم کردستان، رشد اقتصادی را اولین اولویت خود قرار داده است و در این راستا می خواهد از تمام ظرفیت ها استفاده کند و قراردادهای اقتصادی زیادی با کشورهای جهان منعقد کرده است. در مورد وضعیت اقتصادی اقلیم کردستان، سرمایه گذاری غرب در آن و اختلافات کنونی با دولت مرکزی و آینده کردستان عراق با مهندس امیرحسین توکلی، کارشناس مسائل اقتصادی گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

اساسا وضعیت اقتصادی اقلیم کردستان عراق چگونه است؟ این منطقه تا چه اندازه از منابع زیرزمینی خصوصا نفت برخوردار است؟

کردستان عراق محدوده ای کاملا دقیق و دارای مرزهای از پیش تعیین شده نیست که بتوان در مورد آن مانند یک کشور یا حوزه مستقل اقتصادی به دقت صحبت کرد. البته حدود و مرزهائی از نظر دولت عراق برای این منطقه مشخص است که به نظر می رسد در برخی موارد مورد تائید و پذیرش اقلیم کردستان نیست. بحث مرزبندی هم بیشتر به همین منابع نفتی و گازی که در شمال عراق قرار دارند، باز می گردد. اما در کل به دلیل ثبات و امنیت منطقه اقلیم کردستان، این منطقه طی دوران پس از صدام و شکل گیری عراق آزاد توانسته است از اقتصادی شکوفا و رو به رشد که ناشی از فعالیت های مختلف عمرانی، تجاری و اقتصادی است، بهره مند شود. در مورد مقدار نفت موجود در اقلیم کردستان روایت های مختلفی وجود دارد که به تناسب این که چه اطلاعاتی را مبنا قرار دهیم این مقدار متفاوت می باشد. برآورد دقیقی که بتوان به عنوان حجم ذخایر نفتی و گازی منطقه اقلیم اعلام کرد و مورد اتفاق باشد وجود ندارد. اما باید دانست که این ذخایر در هر صورت قابل تامل و توجه می باشد. یکی از بحث های اصلی و لازم برای این کار هم اکتشاف بیشتر ذخایر و شناسائی زمین شناسی و مخازن نفتی اقلیم است که خود نیازمند سرمایه گذاری های بیشتر و دقیق می باشد.

اخباری از سرمایه گذاری های زیاد آمریکا و اسرائیل در این منطقه منتشر می شود و گفته می شود که این منطقه آینده اقتصادی خوبی خواهد داشت. این اخبار تا چه اندازه درست است؟

خبرهای مختلفی در این زمینه، همان گونه که می فرمائید وجود دارد، اما باید دقت کرد که بالاخره اقلیم کردستان بخشی از عراق است و هر چند در برخی ابعاد خودمختاری و استقلال دارد، اما در نهایت از لحاظ اداری بخشی از عراق محسوب می شود و کشوری مستقل نیست. به همین دلیل هم هر گونه سرمایه گذاری در این اقلیم مستلزم تائید و کسب مجوزهائی از دولت مرکزی عراق خواهد بود. بدون تضمین های لازم دولت مرکزی عراق، هیچ سرمایه گذاری، امکان انجام فعالیت های جدی سرمایه گذاری در اقلیم را نخواهد داشت. این یک الزام برای سرمایه گذاران است و ربطی هم به مدیران اقلیم و یا دولت مرکزی عراق ندارد. سرمایه گذاران برای جذب سرمایه از محل سرمایه های خصوصی و بانک ها نیازمند اخذ تضمین هایی از دولت هر کشور هستند و دولت مرکزی عراق هم مسئولیت بین المللی بازپرداخت و تضمین سرمایه ها را در مقابل خارجی ها خواهد داشت. سرمایه گذاری امریکائی ها و یا هر مجموعه دیگر، مستلزم آن خواهد بود که تفاهم هایی بین مدیران اقلیم کردستان، دولت مرکزی عراق و سرمایه گذاران انجام شده باشد که معمولا این گونه تفاهم ها رسانه ای شده و همه از آن مطلع خواهیم بود. نباید خیلی به شایعه ها و حرف هایی از این دست توجه کرد. خوشبختانه هم مدیریت اقلیم کردستان و هم دولت مرکزی عراق امروز با ساز و کارهای مناسبی که تعریف شده است می توانند روابط بین خود و با سرمایه گذاران را تنظیم نمایند. این که آینده اقتصادی خوبی برای کردستان و عراق متصور باشد هم چیز عجیبی نیست. عراق کشوری توانا است و علاوه بر نفت و گاز از مواهب طبیعی فراوانی برخوردار است. عراق مردمی سازنده و توانا دارد که می توانند در تولید کالا و خدمات توانمندی های خود را به خوبی بروز دهند. کردستان هم به عنوان بخشی از عراق همین طور است. کردها مردمانی اصیل با فرهنگ و تحصیل کرده اند و این دلیل خوبی است که زیربناهای توسعه اقتصادی نوین در اقلیم و کردستان می تواند نویدبخش آینده ای بسیار روشن برای آنها باشد. 

  اختلافات اخیر اقلیم کردستان با دولت مرکزی عراق تا چه اندازه به شرایط کنونی ضربه می زند؟

ممکن است دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق بحث هایی بین خود در تنظیم رابطه و جذب سرمایه گذاران داشته باشند، اما دست آخر این قانون اساسی و سایر قوانین کشور عراق است که باید قضیه را روشن بسازد. مهم این است که در عراق ساز و کارهای دموکراتیک وجود دارد و هم دولت مرکزی و هم مدیریت اقلیم کردستان خود را ملزم به رعایت این ساز و کارها می دانند. بالاخره آنها یک تعهدات بین المللی و داخلی برای این امور داشته و دارند و نمی توان این موارد را به صورت سر سری و بدون توجه به نگاه سرمایه گذاران بین المللی در رعایت قانون مطرح کرد. قانون گرایی در نهایت موجب خواهد شد تا آنها به نتیجه مطلوب برای همه دست پیدا کنند. اختلاف های کنونی هم بالاخره طبیعی است، نباید آنها را محور کار دانست. حتما هم در بین طرفین بحث چنین نیست و آنها آمادگی کامل دارند که خود به مسائل رسیدگی کرده و نتیجه مطلوب را بگیرند. دلیل اصلی هم این است که طرفین درک صحیحی از منافع مشترک خود دارند.

 گفته می شود که ترکیه به دنبال استقلال اقلیم کردستان است. به نظر شما اگر این مسئله درست باشد چه انگیزه های اقتصادی در این کار وجود دارد؟

در مورد مطالبی که "گفته می شود" نباید خیلی تامل کرد. ترکیه متعهد به یکپارچگی عراق بوده و هست. خلاف این نظر را تاکنون از منابع رسمی نگرفته ایم که مثلا دولت ترکیه به دنبال تکه پاره کردن عراق باشد؛ اگر هم باشد تصمیم ترکیه نیست. نباید فراموش کرد که مرزهای بین المللی تعهد همه جهانیان را به دنبال دارد پس یک کشور همسایه نمی تواند موجبات فروپاشی مرزهای یک کشور دیگر را فراهم سازد، ولو این که به فرض منافع آنها چنین حکم کند. از سوی دیگر، به نظر من ترکیه اصلا نیازی به جدا شدن اقلیم کردستان از عراق ندارد تا بتواند مسائل اقتصادی خود را با اقلیم هدایت کرده و نظم دهد. این ها حرف هایی غیرکارشناسی و عوام گونه به نظر می رسد که نباید بدان پرداخت و با پرداختن به آنها به صحت و سقم آنها مشروعیت بخشید. عراق، عراق است و مرزهای آن هم مشخص است و آنچه در درون آن شکل می گیرد مربوط به عراقی ها است و نه هیچ کشور یا قدرت دیگر. مردم عراق توان تعیین سرنوشت خود را داشته و دارند و قیم نیاز ندارند.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16