از راه بغداد به تهران نروید

دیپلماسی ایرانی: شاید جنگ عراق موضوعی در ارتباط با گذشته باشد اما تقریبا ده سال پس از حمله به این کشور، آمریکا و متحدانش سیاست هایی را به منظور حل مساله هسته ای ایران در پیش گرفته اند که بسیار مشابه دوران پیش از جنگ عراق است. آنها همان تحریم هایی را علیه ایران اعمال می کنند که علیه حکومت صدام حسین در عراق اعمال کرده بودند. انزوای دیپلماتیک و چشم اندازی به هدف تغییر رژیم نیز از دیگر وجه های تشابه است. در عراق و اکنون در ایران به نظر می رسد که دیپلماسی و بازرسی به پایان عمر خود نزدیک شده است. اما استراتژی که یک بار در مورد عراق شکست خورد به احتمال زیاد در مورد ایران نیز به شکست منجر می شود.

البته این به معنی تهدید آمیز نبودن برنامه های هسته ای ایران نیست. تهران در سال های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه ای در برنامه های هسته ای خود داشته است و به همین دلیل تحریم های گسترده ای نیز علیه جمهوری اسلامی اعمال می شود. از سوی دیگر بحث اقدام نظامی پیشگیرانه نیز هر از چند گاهی در اورشلیم و واشینگتن سر و صدا به راه می اندازد. برخی اظهار نظر ها در مورد تعیین خط قرمز برای ایران مشابه خطوط قرمزی است که کالین پاول وزیر امور خارجه آمریکا در سال 2003 برای عراق تعیین کرده بود.

اما سخن از جنگ به میان آوردن آن هم در زمانی که فشارها علیه ایران رو به افزایش است و گام های روشن به منظور اجتناب از گزینه نظامی و فرونشاندن تنش ها تعریف نشده، به تهران در تغییر رفتارش کمکی نمی کند. به بیان دیگر فشار و خصومت ورزی کشور های غربی  مصالحه هسته ای را برای میانه رو های ایرانی دشوار تر می کند. و در دوره ای دراز مدت تر احتمال تجدید نظر تهران در امضای پیمان منع اشاعه هسته ای وجود خواهد داشت. چرا که با توجه به فشار تحریم ها ایران می تواند تصمیم بگیرد از این معاهده خارج شود.

خلع سلاح صدام

در پایان جنگ خلیج فارس در سال 1991، شورای امنیت سازمان ملل شرایطی را برای آتش بس بین عراق و ائتلافی که آمریکا رهبری آن را بر عهده داشت، تعیین کرد. قطعنامه 687 از عراق می خواست که تمامی تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی خود را منهدم کند تاسیسات هسته ای خود را تحت نظارت بازرسان بین المللی درآورد. همچنین عراق ملزم به تشکیل ساختاری برای بازرسان بین المللی شد که از طریق آن بتوانند ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای عراق را به تصویب برسانند. به این ترتیب زمانی که شورای امنیت پایبندی صدام حسین به تعهداتش را تایید می کرد، تحریم ها علیه عراق لغو می شود. بغداد نیز به طور رسمی این طرح را پذیرفت.

بین سال های 1991 تا 1997،  عراق در جهت خلع سلاح حرکت کرد. تا سال 1997 اولین مرحله خلع سلاح به پایان رسید و برخی اعضای شورای امنیت اعلام کردند باید برای بررسی روند همکاری بغداد و لغو تحریم ها تشکیل جلسه داد. اما ایالات متحده دیدگاه متقاوتی داشت و مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه وقت آمریکا در بهار 1997 در جریان سخنرانی در دانشگاه جورج واشینگتن اعلام کرد تا زمانی که صدام حسین از قدرت کنار نرود، نباید تحریم ها را لغو کرد. به همین دلیل بود که صدام حسین انگیزه خود را برای همکاری از دست داد. وی در سال 1998 بازرسان بین المللی را اخراج کرد و به این ترتیب تنها منبع موثق دستیابی به اطلاعات هسته ای عراق از بین رفت. در سال 2003 دولت جورج بوش از برخی برآورد هایی که بعدا مشخص شده غلط بوده برای حمله به عراق استفاده کرد. با این توجیه که این کشور تسلیحات کشتار جمعی در اختیار دارد. این در حالی است که اگر بازرسان در عراق باقی مانده بودند اطلاعات و برآورد های غلطی به دست کاخ سفید نمی رسید و یک جنگ پر هزینه دیگر در منطقه به راه نمی افتاد.

تعریف چشم انداز لغو تحریم ها

امروز رویکرد غرب در قبال ایران، دوران پیش از جنگ عراق را در ذهن تداعی می کند. اکنون تمرکز بر فشار و شواهد آشکار نشده در مورد برنامه های هسته ای تسلیحاتی ایران است. این در حالی است که تحریم و ایزوله انگیزه ایران را برای همکاری کاهش داده است. به دنبال مذاکرات هسته ای شکست خورده اوایل سال جاری، ایران دیگر در مذاکرات در سطح عالی شرکت نکرد. هرچند که مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی نسبت به از سرگیری مذاکرات ابراز امیدواری می کند، اما طرف ایرانی تعیین تاریخ مذاکرات را به تعویق می اندازد. تهران در حال حاضر بر این باور است که با جنگ محرمانه ای دست به گریبان است. جنگی که هدف از آن استخراج اطلاعات از تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی و تلاش برای آسیب زدن به آن است. از سوی  دیگر زمانی که بحث اقدام نظامی اسرائیل یا آمریکا علیه ایران مطرح است، به نظر نمی رسد تهران با مصالحه یکجانبه موافقت کند.

پس آمریکا و متحدانش باید چه اقدامی انجام دهند؟ در سال های اخیر، ایران ظرفیت غنی سازی اورانیوم را به طور چشمگیری افزایش داده و در گزارش اخیر آژانس نیز به آن اشاره شده است. با توجه به این واقعیت ها، آمریکا باید در ایجاد توافق با ایران تجدید نظر کند، چرا که جایگزین ها بدترین گزینه ها هستند.

این در حالی است که طرح تبادل سوخت که بیش از دو سال قبل به ایران ارائه شده بود و طرح گام به گام روسیه به منظور حل بن بسته هسته ای ایران ، هیچ یک حمایت قاطع آمریکا را به دست نیاورد. دولت اوباما نه تنها از این پیشنهاد ها پشتیبانی نکرد ، بلکه فشار را بر ایران افزایش داد. اکنون با توجه به پیشرفت های حاصل شده در برنامه های هسته ای ایران، پیشنهاد جدید باید شامل سیستم نظارتی با مکانیسم هشدار دهنده باشد که در صورت تحولی جدی در برنامه های هسته ای ایران آن را به اطلاع جامعه بین المللی برساند. این سیستم به ایران نشان می دهد که در صورت به اثبات رسیدن نشانه های دال بر تسلیحاتی بودن اهداف هسته ای با اقدام نظامی و تحریم های مضاعف مواجه خواهد شد. از سوی دیگر این پیشنهاد باید گام های شفافی را برای ایران تعریف کند که از طریق آن هدف لغو تحریم ها محقق می شود.

آرام کردن روابط متشنج آمریکا و ایران به جای جنگ لفظی به دیپلماسی واقعی نیاز دارد. مدل عراقی آنگونه که در قطعنامه آتش بس سازمان ملل اجرا شد در مورد ایران کارایی ندارد. ایران باید با چشم اندازی روشن در مورد لغو تحریم ها مواجه باشد تا از این طریق احتمال مصالحه افزایش یافته و امکان شکل گیری یک قدرت هسته ای دیگر در خاورمیانه کمتر شود. به این ترتیب شاید از بروز جنگی دیگر در منطقه نیز جلوگیری شود.

منبع: فارن افیرز/ ترجمه:تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10