احیای بازار از دست رفته،آسان نیست

دیپلماسی ایرانی: مسائل تحریم ها نه تنها بر اقتصاد داخلی تاثیرگذار بوده، بلکه تجارت طلای سیاه ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است. به علت قرار دادن محدودیت ها و تحریم های فراوان بر سر خرید و فروش نفت ایران، برخی از مشتریان عطایش را به لقایش بخشیده و جایگزین انتخاب کرده اند.در این میان ، رقبای دیگری هم بودند که موقعیت را مغتنم شمرده و با ارائه پیشنهادات مختلف به ایران سعی در خرید ارزان تر نفت دارند. اما در عمل و برخی گزارش ها حاکی از آن است که صادرات نفت کشور کاهش پیدا کرده، هرچند مسئولین این آمارها را نادرست دانسته و رد می کنند. به همین بهانه دیپلماسی ایرانی با دکتر مهدی فاخری ،کارشناس و تحلیلگر مسائل نفت و اقتصاد، در خصوص صحت و سقم این گزارش ها و تغییرات بازار نفت ایران گفتگویی داشت که در زیر می خوانید:

رویترز به نقل از آژانس بین المللی انرژی اعلام کرد که در این مقطع زمانی، صادرات نفت ایران در طول 23 سال گذشته به پایین ترین حد خود رسیده است.  ایران در واکنش به  این گزارش مفاد آن را رد کرده است. نظر شما به عنوان کارشناس مسائل نفتی چیست؟

اطلاعات موثقی در این مورد در دست نیست، بنابراین هر آنچه که در این زمینه گفته شود تنها حدس و گمان خواهد بود. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که در مبادلات تجاری و نفتی معمولا آمار کشورها با هم مطابقت ندارد و این مساله طبیعی است.
فرض کنید کشور الف کالایی را به کشور ب صادر کند، اما این کالا از کشور ج سر درآورد. چراکه مناطقی همچون دبی، سنگاپور و هنگ کنگ مناطقی هستند که منبع اصلی درآمد آنها تجارت است، بنابراین ممکن است کالایی به دبی رفته و از آنجا به آسیا یا افریقا فرستاده شده باشد. در نتیجه فردی که کالایی به دبی صادر کرده جزو صادرات خود به دبی آمار را منظور می کند، در حالیکه آن کالا از کشوری افریقایی سردرمی آورد. یا بالعکس به عنوان مثال ایران واردات خود را از کشورهای همسایه خود دارد، درحالیکه ممکن است آن کالای وارداتی از کشوری اروپایی آمده باشد.این تفاوت آمار میان صادرات و واردات و گواهی هایی که صادر می شود همیشه وجود داشته است و نمی توان آن را به طور دقیق اعلام کرد.

با این تفاسیر آیا باز هم می توان گفت که صادرات نفت کاهش پیدا کرده است؟

دراین مورد باید اذعان داشت که به دلیل تحریم ها و مشکلات جابجایی پول و حمل و نقلی که به وجود آمده حجم صادرات ایران کاهش پیدا کرده است، اما بازهم باید تاکید کرد که اطلاع دقیقی از آمار نداریم.
دربرخی موارد کشورهایی که مورد تحریم نیستند فروش نفت تک محموله ای دارند که بر روی آب معامله می شود، بنابراین کشور صادر کننده نمی تواند با اطمینان خاطر اعلام کند که این میزان بشکه نفت را به چه کشورهایی صادر کرده است. از سوی دیگر برخی صادراتی که بر اساس قراردادهای بلندمدت است را می توانند در آمار خود بیاورند. اما کنترل آمار نفت های تک محموله ای و یا صورت های دیگر انتقال دشوار است و جرات و دقت اظهارنظر را می گیرد.

آیا به این گزارش آژانس هم نمی تواند اعتماد کرد؟

به هر حال بخشی از واقعیت در این گزارش وجود دارد، اما باید با احتیاط بیشتری سخن گفت. به دلیل آنکه برای آژانس بین المللی انرژی هم دشوار است که بر روی محموله های تک و یا سواپ نفتی کنترل کامل داشته و آخرین اطلاعات را در اختیار داشته باشد.

خریداران عمده نفتی ایران چه کشورهایی بودند و آیا از مشتریان نفتی ایران هم کاسته شده است؟

خریداران نفتی ایران در گذشته عمدتا کشورهای اروپایی بودند و امروزه به طور عمده شامل کشورهای آسیایی هستند. بنابراین چرخشی از اروپا یه آسیا در میان خریداران نفت به وجود آمده است. البته هنوز هم برخی از کشورهای اروپایی از ایران نفت خریداری می کنند اما این خرید به میزان کمتری صورت می گیرد. در کشورهای آسیایی نیز برخی از مشتری های سنتی همانند ژاپن بوده اند که هنوز هم نفت خریداری می کنند، اما خرید آنها نیز تا اندازه ای کاهش پیدا کرده است. همچنین برخی از مشتری های جدید نیز به مشتری های سابق پیوستند که به میزان زیادی خریداری می کنند و نه تنها خرید آنها کاهش پیدا نکرده، بلکه افزایش نیز داشته است.
باید به این نکته نیز توجه داشت که در برخی موارد شاهد نوساناتی هستیم، بدین معنا که کشوری آسیایی خرید کمتری می کند و در مقابل کشوری اروپایی خرید خود را افزایش می دهد. به دلیل آنکه شرایط مقطعی بازار نیز بر خرید و فروش های تک محموله ای تاثیرگذار است.

آیا تحریم ها سبب این تغییرات و یا کاهش خرید شده است؟

تحریم ها تنها ملاک تاثیرگذار نیستند،اما تحریم ها نقش بسزایی داشتند. به عبارت دیگر برای خریداران نفتی که نفت سنگین را خریداری می کنند، پالایشگاهی بر آن اساس ساخته شده است و در نتیجه برای آن پالایشگاه ساده نیست که نفت سبک کشور دیگری را خریداری کند. بنابراین تحریم ها در این موارد با محدودیت هایی مواجه است که نمی توانند ساختار نفتی و تصویه ای کشورها را تغییر دهند. اما این فشار نفنی و تحریم ها بر ساختار فعالیت شرکت هایی که معمولا نیز چند ملیتی هستند، در اروپا و امریکا تاثیر گذاربوده که در نهایت بر مصرف آنها نیز تغییراتی ایجاد کرده است. برخی کشورها اگر نفت ایران را خریداری می کنند علاوه بر موافقت دولت خود باید موافقت کشور ثالث دیگری رانیز کسب کنند.

آیا صادرات نفت ایران همانند گذشته خواهد شد و ایران چه راهکاری را در گریز از این بحران در پیش خواهد گرفت؟

در بحث تجارت بین الملل مساله تداوم یک اصل است، بدین معنا تا زمانی که به شکل دائم فروش داشته باشیم در بازارمطرح خواهیم بود، اما زمانی که بخشی از بازار از دست برود بازگشت به وضعیت سابق مسلما بسیار هزینه بر و انرژی بر خواهد بود. بنابراین به راحتی نمی توان انتظار داشت که ایران به وضعیت سابق خود بازگردد. اما از سوی دیگر اگر توافق کلانی صورت گیرد، به تدریج این امید وجود دارد که کم کم به وضعیت سابق نزدیک شویم.
به عنوان مثال مشخصات نفتی ایران برای کشوری مورد نیاز بوده و پیدا کردن جایگزین برای آن بسیار دشوار بوده است، اما زمانی که جایگزین پیدا می شود باید برای خریدار انگیزه بسیار قوی وجود داشته باشد که بار دیگر به سمت عرضه کننده سابق بازگردد و از همان منبع خرید کند. به دلیل آنکه ممکن است در سیستم پالایش و تولید تغییرات عمده ای شکل گرفته باشد که باز تغییر آن بسیار هزینه بر خواهد بود. در نتیجه این زمینه ای که در طول یک سال خراب می شود در برخی موراد باید دو یا سه سال برای آن وقت گذاشت تا دوباره به وضعیت سابق بازگردد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 14

انتشار اولیه: دوشنبه 24 مهر 1391 / بازانتشار: شنبه 29 مهر 1391