از تاثیر بر انتخابات آمریکا تا کاهش احتمال حمله نظامی به سوریه

دیپلماسی ایرانی: هجوم به اماکن دیپلماتیک آمریکا و کشته شدن دیپلمات های آمریکایی، مجموعه ای از چالش ها برای سیاست خارجی آمریکا، دولت های تازه استقرار یافته منطقه و البته هرگونه طراحی احتمالی غرب برای دخالت در سوریه ایجاد می کند.

پیش از همه، اولین پس لرزه این واقعه انتقاد میت رامنی از باراک اوباما بود. نامزد جمهوری خواهان که در طول مبارزات انتخاباتی خود تلاش کرده بود از تقابل مستقیم با اوباما در موضوع سیاست خارجی خودداری نماید، حمله به اماکن دیپلماتیک آمریکا را فرصت مناسبی یافت تا از آنچه که «سیاست خارجی تساهلی آمریکا» و «عذرخواهی های اوباما» خواند، انتقاد نماید. گرچه در ساعات اولیه، کاخ سفید از این انتقاد رامنی هراس داشت و تاکید کرد بیانیه سفارت آمریکا در قاهره با واشنگتن هماهنگ نشده بود، اما با انتشار خبر کشته شدن سفیر آمریکا در لیبی، انتقادات رامنی به خودش برگشت. ستاد رامنی سعی داشت تا این واقعه را با تسخیر لانه جاسوسی در تهران در دوران ریاست جمهوری کارتر مقایسه نماید و از آن به نفع خود استفاده کند تا «رونالد ریگان» دیگری بشود.

رامنی از اوباما در حالی انتقاد کرد که دو ستاد انتخاباتی توافق کرده بودند به مناسبت یازده سپتامبر، هرگونه حمله و تبلیغ منفی علیه یکدیگر را موقتا تعلیق نمایند اما آقای رامنی در ساعات پایانی یازده سپتامبر زبان به انتقاد گشود که حتی پل رایان، نامزد معاونت وی هم از آن حمایت نکرد و گفت «اکنون زمانی برای تسلی خاطر است». رامنی در محاسبات خود برای تغییر عرصه انتخابات به نفع خود خطا کرده بود، بویژه اینکه در این انتقادات برخی واقعیات (مانند زمان صدور بیانیه سفارت آمریکا در قاهره) را اشتباه ذکر کرده بود. اولین نشانه شکست این استراتژی رامنی نیز ملایم شدن موضع انتقادی وی نسبت به اوباما و بازگشت به استراتژی اصلی پرداختن به مسائل اقتصادی در روز پنج شنبه بود. تنها احتمالی که وجود دارد، این است که اوباما مجبور شود بخشی از زمان تبلیغات انتخاباتی خود را صرف توضیح دخالت در لیبی نماید بویژه آنکه همواره سعی داشته از لیبی و نحوه دخالت در آن به عنوان مثالی برای موفقیت سیاست خارجی خود استفاده نماید.

از سوی دیگر، چشم انداز دخالت نظامی در سوریه نیز دستخوش تغییر شده است. اگرچه بدلیل واقعیات ژئوپولتیک، ماهیت وقایع سوریه و چالش های گسترده دخالت نظامی، پیش از این نیز اما و اگرهایی در قبال دخالت نظامی در سوریه وجود داشت؛ اما بدون شک حمله به اماکن دیپلماتیک آمریکا و کشته شدن سفیر آن در لیبی، دخالت نظامی آمریکا و قدرت های غربی در سوریه را کاهش می دهد. در وهله اول، غرب از آینده سوریه بیشتر هراس پیدا خواهد کرد چرا که دخالت در لیبی که با وجود آشنایی با مبارزان لیبیایی صورت گرفت، به کشته شدن سفیر آمریکا انجامیده است؛ آیا غرب که از نظامیان مخالف بشار اسد و هویت و اهداف آن ها نامطمئن و بی اطلاع است حاضر به دخالت نظامی برای پیروزی آنان خواهد شد؟ حمله به اماکن دیپلماتیک آمریکا، موجب هراس بیشتر غرب از «عواقب ناخواسته» دخالت نظامی در سوریه می شود.

در مصر نیز تظاهرات در اعتراض به انتشار فیلم موهن علیه پیامبر اسلام(ص)، لحظه ای حساس برای محمد مرسی و آینده سیاسی وی رقم زده است. موضع گیری اولین رئیس جمهور دموکراتیک مصر کاملا طبیعی است چرا که این تظاهرات بدلیل جریحه دار شدن احساسات مسلمانان به وقوع پیوسته است و از یک رئیس جمهور اسلام گرا جز این انتظار نمی رود. در عین حال این حقیقت وجود دارد که رهبران منتخب همواره سعی در کسب رضایت محافظه کارترین پایگاه حامیان خود هستند. از سوی دیگر، مصر با کمبود سوخت، قیمت فزاینده مواد غذایی، جمعیت زیاد جوان بیکار و انتظارات بالا برای بهبود سریع اقتصاد مواجه است. گسترش تظاهرات می تواند بهبود اقتصاد مصر را با مشکل مواجه نماید. هفته گذشته، مرسی میزبان هیئتی متشکل از تجار آمریکایی بود و قرار است به نیویورک و واشنگتن نیز سفر کند و موضع گیری وی بر رابطه با آمریکا نیز اثر گذاشته و می تواند سرمایه گذاری در مصر را نیز دچار مشکل نماید. در همین رابطه باید به موضع گیری روز چهارشنبه اوباما مبنی بر اینکه «دولت مصر هم پیمان ما نیست اما دشمن ما هم نیست» توجه کرد که از اهمیت ژئوپولتیکی بسیاری برخوردار است. این سخنان آشکارا نشان می دهد که ایالات متحده آمریکا در حال پذیرش این واقعیت است که دیگر نمی تواند بر حمایت همیشگی قاهره در تامین منافع واشنگتن در منطقه تکیه کند.

اما آنچه که این واقعه را به یکی از حیاتی ترین آزمون های دوران ریاست جمهوری مرسی تبدیل کرده است، فقط بعد سیاست خارجی آن و یا جلب رضایت طرفداران خود نیست. بلکه با عنایت به اخباری مبنی بر اینکه یکی از حامیان فیلم موهن منتشر شده از قبطی های مصر است، مرسی باید از تسری تبعات این فیلم موهن به جامعه مصر و اختلافات فرقه ای نیز جلوگیری کند.

وضعیت مشابهی نیز در تونس و لیبی برقرار است. البته حزب النهضه در تونس با مشکلات کمتری مواجه است، چرا که وضعیت نسبتا بهتری در مقایسه با مصر دارد ولیکن رقبای سیاسی آن از این فرصت برای فعال تر شدن استفاده خواهند نمود. اما لیبی، کشوری که سفیر آمریکا در آن در پی تظاهرات کشته شد، یکی از جدی ترین چالش ها را در پیش روی خود دارد (البته این شائبه این مطرح شده است که کشتن سفیر آمریکا یک برنامه از پیش تعیین شده از سوی یکی از گروه های وابسته به القاعده بوده است). دولت لیبی باید اثبات نماید نفوذ و اقتدار آن فراتر از پایتخت است و بتواند تسلیحاتی که ناتو و غرب در اختیار برخی مبارزان قرار داده است را جمع آوری نماید. هم چنین باید قادر باشد نهادهای امنیتی خود را بازیابد تا از سوءاستفاده مخالفان خود از این موقعیت جلوگیری نماید. در عین حال نمایش قدرت دولت لیبی، بیشتر در قبال رابطه آن با آمریکا معنا پیدا خواهد کرد؛ چرا که در صورت ناتوانی دولت لیبی در برقراری امنیت و یا عدم همکاری با آمریکا، این احتمال وجود دارد که دولت آمریکا بصورت خودسرانه اقدام به حمله به لیبی (به عوامل کشته شدن سفیر آمریکا) نماید، همان گونه که پاکستان و یمن و برخی کشورهای دیگر شاهد نقض حاکمیت خود از سوی آمریکا به بهانه «جنگ با ترور» هستند. از این رو، شاید جبهه جدیدی از فعالیت های نظامی آمریکا بدین منظور آغاز شود و یا آمریکا به دنبال تشدید حضور خود در این منطقه باشد. هم چنین دولت لیبی به عنوان دولتی اسلام گرا و منتخب باید بتواند موضع اصولی خود علیه فیلم موهن انتشار یافته را حفظ نماید.

بنابر اخبار انتشار یافته از تظاهرات و وقایع چند روز گذشته، به هنگام حمله به کنسولگری آمریکا در بنغازی فریادی سر داده شد که روز جمعه در مسجدی در مصر نیز شنیده شد: «اوباما، میلیون ها اسامه [بن لادن] وجود دارد» (Obama, there are a million Osamas). جریحه دار شدن احساسات مسلمانان در پی انتشار فیلم موهن علیه پیامبر اسلام (ص)، تنها جرقه ای برای نمایان گر شدن موضع جهان اسلام علیه غرب است (که گواه آن نظرسنجی های متعدد با موضوع احساسات ضدآمریکایی جوامعی همچون مصر و وضعیت فعلی غرب در خاورمیانه است)، موضعی که تلاش اوباما برای تغییر نگرش جهان اسلام به آمریکا و سیاست خارجی آن را با مشکل مواجه ساخته است. اماکن دیپلماتیک آمریکایی مورد هجوم قرار گرفته اند و شاهد تظاهرات مختلفی بودند، شعبه یک کمپانی آمریکایی (KFC) در لبنان و  مدرسه آمریکایی در تونس به آتش کشیده شد؛ اشتباه است اگر شخصی تصور کند که این وقایع فقط به خاطر یک فیلم موهن رخ داده است. /16

نویسنده: علیرضا شمس لاهیجانی* 

* کارشناس مسائل بین الملل