عراق صحنه رقابت ایران و ترکیه

دیپلماسی ایرانی: بی شک ایران و ترکیه دو کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه هستند. هر کدام مصالحی برای خود دارد و می خواهد نفوذ خود را در منطقه بیش از دیگری پیش ببرد. تقریبا در هر جایی که ایران حضور دارد، ترکیه نیز تلاش کرده حضوری از خود نشان دهد. اما همسایگی دو کشور و همچنین اشتراک در برخی از مصالح سبب شده است تا این رقابت کمتر رنگ و بوی تخاصم و تنش به خود ببیند. یکی از جولانگاه های مانور قدرت برای دو طرف در حال حاضر عراق است. ایران در عراق هم از لحاظ اقتصادی، هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اجتماعی نفوذ بسیاری دارد و ترکیه نیز اگر چه همانند ایران صاحب نفوذ نیست اما تلاش می کند تا جای پای تازه ای برای خود در عراق دست و پا کند.

شبکه خبری الجزیره در وبسایت خود به تحلیل این موضوع پرداخته و می نویسد: علی رغم این که ایران و ترکیه دو نظریه مجزا از یکدیگر دارند و ایدئولوژی شان کاملا با یکدیگر متفاوت است و حتی در برخی موارد از لحاظ ایدوئولوژی به تقابل با یکدیگر بر می خیزند اما در مورد عراق به نظر می رسد که نوعی تفاهم میان آنها به وجود آمده است. تفاهمی اعلام نشده با توافق بر حفظ وضعیت موجود و جلوگیری از تغییر وضعیت حاکم بر عراق. این تفاهمی است که متاثر از روابط دیرینه دو کشور است که بر اساس یک توافق ژئوسیاسی استراتژیک حاصل شده است. همچنین توافقی میان دو طرف وجود دارد که به قدرت و تاثیرگذاری یکدیگر در منطقه احترام بگذارند. به رغم این که حوادث بزرگی در منطقه رخ داده است، به ویژه انقلاب های عربی سالیان اخیر، ولی طی سه دهه گذشته دو طرف پذیرفته اند که قدرت یکدیگر را به رسمیت بشناسند و هر کدام بدون ایجاد مزاحمت برای دیگری بر پیشبرد طرح ایدئولوژیک خود در منطقه سرمایه گذاری کند.

نویسنده این یادداشت در ادامه می نویسد: این روزها عراق یکی از مهم ترین کشورهایی است که دو طرف تلاش می کنند در آن نفوذ کنند. اخیرا مرکز مطالعات و تحقیقات راسام در استانبول با حضور شماری از متخصصان و پژوهشگران برگزار شد که عمده بحث های جاری در آن موضوع کردها بود. از نکته جالب در این نشست عدم حضور زنان در آن بود. حاضران در این نشست اهمیت ویژه ای به موضوع کردها به خصوص در عراق می دادند. از دیگر بحث های مورد مناقشه در این نشست آینده قانون اساسی عراق با توجه به این نکته بود که آیا قرار است عراق به موجب قانون اساسی تصویب شده در سال 2005، فدرالی باشد یا کنفدرالی؟ آیا قرار است کشور مستقل کردستان تشکیل شود؟ ایران و ترکیه و سوریه تا چه اندازه بر عراق و آینده آن تاثیر می گذارند؟ در پایان این نشست حاضران خواستار ادامه گفت وگوها میان فرهنگیان ایران، عراق، ترکیه و کرد شدند تا به نتایج و دستاوردهای ملموس تری در این زمینه برسند. نکته ای که در این جا مطرح است این است که تمامی حاضران بر این نکته تاکید داشتند که نمی توانند منکر نفوذ گسترده ایران در میان کردها و عراقی ها و سوری ها و در درجه دوم ترکیه در این فضا باشند. همچنین درباره طایفه گرایی سیاسی و ریشه های آن نیز بحث و تبادل نظر شد.

در ادامه این یادداشت آمده است: از مباحثی که در مورد عراق مطرح است و در این نشست نیز درباره آن بحث شد وجود امریکا در عراق و متعاقب آن نفوذ بسیار بالای سیاسی، امنتی و لجستیکی ایرانی ها در این کشور و روابط بسیار نزدیک ایرانی ها با نیروهای سیاسی حاکم بر عراق است. علاوه بر آن نفوذ ریشه ای اقتصادی، مالی، دینی و مذهبی ایران در عراق نیز مطرح است که باعث شده ایران نقشی بسیار موثر و اثرگذار در عراق داشته باشد. شاید بپرسید، نقش ترکیه در این میان چیست؟ آنکارا دریافته است که در میان حاکمان فعلی عراق نمی تواند هیچ نفوذی بیابد. برای همین نفوذ خود را بر فهرست العراقیه متمرکز کرده است. اخیرا نیز تلاش کرده است تا نفوذ خود را در میان کردها گسترش دهد. حضور اقتصادی ترکیه در اقلیم کردستان عراق بسیار بالا است و روز به روز نیز افزایش می یابد و این همه در کنار نفوذ سیاسی ترکیه در کردستان عراق است. در عین حال دائما هم کوه های قندیل را برای هدف قرار دادن مواضع شورشیان پ.ک.ک بمباران می کند که نه تنها با سکوت اقلیم کردستان همراه است بلکه حتی گفته می شود که در این بمباران سازمان امنیت کردستان نیز با ترک ها همکاری می کند. این همه در حالی است که روابط سنتی و تاریخی ای نیز میان ترکمن های عراق با ترکیه وجود دارد که همواره ابزاری برای نفوذ ترکیه در عراق بوده اند.

نویسنده این یادداشت سپس می نویسد: اگر ترکیه کنفدرالیسم را در عراق رد کند که احتمالا هم رد می کند از یکپارچگی عراق حمایت قاطع می کند. این دقیقا همان چیزی است که ایران نیز از آن حمایت می کند. اما در عین حال به دنبال یک ابزار سیاسی برای امتیازگیری نیز هست. پناه دادن طارق الهاشمی در خاک خود و همچنین توافق به صادرات نفت عراق در حقیقت ابزاری است برای امتیازگیری هم از بغداد و هم از تمامی طرف های درگیر در عراق.

در پایان این یادداشت آمده است: در عراق نوعی توازن در رقابت میان ایران و ترکیه مشاهده می شود. ترکیه از مصالح خاص خود که در حال حاضر در کردها و فهرست العراقیه و سنی ها متمرکز است، حمایت می کند و ایران نیز از تمامی جریان های شیعی اسلام گرا. این مساله باعث شده است تا توازنی در نفوذ ایرانی و ترکی در عراق به وجود آید. ترکیه خوب می داند که نمی تواند در هیچ حالتی نفوذ بی شمار ایران در عراق را نادیده بگیرد، از این زاویه رابطه ای عمیق میان دو طرف بر سر عراق به وجود آمده است. برای همین می توان گفت که حتی اگر دو طرف با یکدیگر هم اختلاف پیدا کنند اما در نهایت با هم درگیر نخواهند شد، چون می خواهند توازن را حفظ کنند و یکدیگر را هم درک کرده اند.