چراغ سبز امریکا پیش از مذاکرات

دیپلماسی ایرانی : وزارت خارجه آمریکا  در تازه ترین دور از تصمیم گیری های خود اعلام کرد که هفت کشور هند، مالزی، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، سریلانکا، ترکیه و تایوان کشورهایی هستند که از تحریم‌های آمریکا علیه ایران معاف شده و به فهرست ۱۱ کشور قبلی که از تحریم‌ها معاف شده بودند، اضافه می‌شوند. این اقدام امریکا در آستانه مذاکرات مسکو انجام شده و همین مساله اما و اگرهای فراوانی را به نیت آمریکایی ها در این خصوص بازمی گرداند. آیا ایالات متحده در آستانه مذاکرات ایران با 1+5 به دنبال نوعی خودشیرینی برای ایرانی ها است یا هدف به دست آوردن دل دوستانی است که قطع رابطه نفتی با تهران را مساوی با بحران اقتصادی در کشور خود می دانند. مهدی محتمشی، مدیرکل پیشین امریکای وزارت‌خارجه وتحلیل‌گر مسائل امریکا، در گفتگو با دیپلماسی ایرانی، این اقدام امریکا را که ازسوی دولت این کشور انجام شده است را روزنه امیدی برای مذاکرات مسکو دانست:

دلیل اصلی معافیت این هفت کشور از تحریم نفتی ایران را در چه می‌دانید و دلیل انتخاب این هفت کشور چه بوده است؟

به نظر می‌رسد به دنبال اقدامی که دولت انگلیس در لغو بیمه کشتی‌ها کرده و اجازه داد تا برخی از شرکت‌های بیمه بتوانند کشتی‌های جهموری اسلامی را و یا کشتی‌هایی که از مقصد ایران به مقاصد مورد نظر نفت حمل می‌کنند، تحریم بیمه‌ای را نادیده بگیرد. این اقدام در برداشتن تحریم نفتی از هفت کشور نیز اقدام بعدی از سوی امریکا بوده است. این تحریم‌ها که توسط کنگره آمریکا وضع شده است، به رئیس جمهوری امریکا، اجازه داده که به صورت موردی کشورها و یا شرکت‌هایی را از تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف کند که این اقدام از اختیارات شخص رئیس جهمور و دولت امریکاست.

این مساله که چرا چنین تصمیمی گرفته شده را نیز باید در این چارچوب بررسی کرد که در همان زمان برخی از کشورها نسبت به اعمال این تحریم‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و شرایط روابط خود با ایران تحفظ داشتند، همانند کره جنوبی و افریقای جنوبی و حتی برخی از کشورها تقاضا کردند این تحریم‌ها بر علیه آنها نادیده گرفته شود. دلیل آن این است که جایگزین کردن نفت ایران و یا بازار ایران برای این کشورها تا حدی دشوار است.به عنوان مثال اگر به حجم مبادلات ایران و کره جنوبی رجوع کنیم، بی‌تردید می‌توان گفت که اگر نفت ایران به کره‌جنوبی صادر نشود، بالتبع بازار ایران و بازار وسیعی در خودروسازی و صنایع دیگر برای کره‌ای‌ها وجود نخواهد داشت. این مساله در ارتباط با سایر کشورها هم کم‌ و بیش مصداق دارد، اما در ارتباط با برخی از کشورهای عمده که حجم تجاری گسترده‌ای با ایران دارند، قابل توجه است که این کشورها به سادگی نمی‌توانند از آن صرف‌نظر کنند. شاید برای این کشورها همانند برخی از کشورهای اروپایی ساده نباشد که منبع نفتی خود را جایگزین کرده و به جای ایران از کشورهای دیگری همچون عربستان خریداری کنند، دلیل آن نیز مسائل فنی در ارتباط با پالایشگاه‌های این کشورها و در ارتباط با شرایط قراردادی است که در گذشته به صورت سنتی از ایران نفت خریداری می‌کردند. بنابراین این کشورها از ابتدا سعی کرده و فشار آوردند تا مجوزها و لغو تحریم‌ها را از امریکا بگیرند. ضمن آنکه می‌توان این حرکت امریکا را بدین شکل نیز معنا کرد که با این اقدام مثبت، دولت ایران با شرایط و زمینه جدیدی در مذاکرات 1+5 شرکت کند.

آیا می‌توان گفت که امریکا در آستانه مذاکرات پیامی برای ایران فرستاده است؟

بالتبع هر اقدام سیاسی که هرکشوری انجام می‌دهد معنا و مفهوم خاص خود را دارد، به ویژه آنکه ما در آستانه مذاکرات بسیار حساس، پیچیده و طولانی قرار داریم که متاسفانه دورنمای مثبت و روشنی را در مذاکرات مسکو با توجه به فضای پیش آمده، نمی‌بینیم. بنابراین نظر به آنکه در حین مذاکرات یکی از خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران همواره این بوده که تحریم‌ها برداشته شود، این اقدام از سوی امریکا می‌تواند گام مثبتی تلقی شود و ایران را تشویق و ترغیب کند تا در مذاکرات مسکو با دیدی که نزدیک‌تر با نگاه 1+5 است، شرکت کند.

وزارت خارجه امریکا به دلیل آنکه دیپلماسی و سیاست خارجی امریکا راهدایت و مدیریت می‌کند، بالتبع دنبال رویکردها و راه‌حل‌هایی است که در این مقطع پیش از اجلاس بتواند روزنه امیدی برای این مذاکرات باز کند. شاید این حرکت پیش‌ از مذاکرات ابتکاری در دولت امریکا بوده و یا آنها حداقل با نظر مثبتی آن را طراحی کردند.

به نظر شما می‌توان این اقدام را نیز به بحران اقتصادی برخی از کشورها و شرایط آنها مربوط دانست؟

بله، همانطور که گفته شد. این کشورها دو دسته هستند، یک دسته کشورهایی هستند که صنعتی و پیشرفته‌اند همانند کره جنوبی و حتی هند که بازار وسیعی هم در ایران دارند. اما برخی کشورها هستند که از نظر اقتصادی کشورهای ضعیفی بوده و نیاز دارند تا برای سامان دادن مسائل اقتصادی خود از ایران نفت خریداری کنند. در نتیجه برای چنین کشورهای در مورد تحریم‌ها این دو موضوع مطرح است:

1.     بحران می‌تواند سبب افزایش قیمت نفت شود، درست است که این روزها قیمت نفت به صورت موقت پایین آمده، اما در مجموع می‌تواند به بحران انرژی کمک کند.

2.     توان اقتصادی این کشورها تضعیف می‌شود و بر همین اساس قدرت برابری و رقابت در بازار آزاد را ندارند. بنابراین آنها به لحاظ شرایط اقتصادی خواستار این هستند که این تحریم‌ها لغو و یا کاهش داده شود تا در شرایط مناسب‌تری از ایران نفت خریداری کنند.

چین جزو کشورهایی که از تحریم‌ها معاف شدند، نبوده‌است. آیا این عدم انتخاب تاثیری در روابط دو کشور که رقابت اقتصادی باهم دارند، خواهد داشت؟

شرایط چین به چند دلیل با تمامی این هفت کشور که معاف شدند، متفاوت است:

1.     چین هیچگاه تحریم‌های  یک جانبه امریکا را به رسمیت نشناخت. علیرغم فشار بسیار گسترده‌ای که مقامات امریکایی در سفرهای مختلف و رایزنی‌ها با دولت چین به عمل آوردند تا مانع ازاین شوند که چین خرید نفت خود و همکاری‌های تجاری‌اش را با ایران کاهش دهد، هیچگاه کشور چین این مسااله رانپذیرفت، اگرچه قول‌هایی داد که بخشی از برداشت خود را کاهش دهد و تظاهر سیاسی کرد که به این سمت می‌رود که برداشت نفت خود را کم خواهد کرد، اما در نهایت به آنعمل نکرد.

2.     به دلیل آنکه چین با دولت امریکا بر سر موضوعات منطقه‌ای از جمله مساله ایران سوریه اختلاف اساسی دارد و قائل به این نیست که سیاست‌های یک جانبه را باید اعمال کند و همواره از آنها پرهیز کرده است. بنابراین چین در مقیاس بزرگ‌تر با امریکا قرار می‌گیرد و تعامل دارد.

به این دلیل است که امریکایی‌ها می دانند چینی‌ها به تحریم‌های دوجانبه  عمل نکردند و روابط خود را با ایران ادامه می‌دهند، از سوی دیگر چینی‌ها درخواستی هم از امریکا در این زمینه نکردند. در حالیکه سایر کشورها به صورت مستمر و پیگیر تقاضای آن را داشتند که این کشورها از این تحریم‌ها معاف شوند.

گرچه نمی‌توان گفت که موضوع ایران در مناسبات چین و امریکا بی‌تاثیر است و دولت امریکا نیز همواره ناخشنودی خود را از اینکه دولت چین روابط تجاری خود را با ایران از جمله خرید نفت ادامه می‌دهد، اعلام کرده است. اما روابط چین و امریکا روابط بسیار گسترده‌ای است که موضوع ایران می‌تواند یکی از آنها باشد.   

تهیه‌کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/14