توقف غنی سازی خیر،شفاف سازی آری

دیپلماسی ایرانی: گرچه سفر بازرسان آژانس در اوایل اسفند چندان برای آن ها رضایت بخش نبود اما زمینه ساز همکاری های جدیدی میان ایران و آژانس پدید آمد. ایران بعد از این سفر اعلام کرد که یک بار دیگر اجازه بازرسی از تاسیسات پارچین را به بازرسان آژانس خواهد داد. اما در کنار این انعطاف ایران، آمانو رویکرد بدبینانه تری را در پیش گرفت و ابراز نگرانی کرد که ایران در حال پاکسازی این سایت است. دیپلماسی ایرانی آخرین وضعیت روابط ایران و آژانس را در گفت و گو با دکتر حسن بهشتی پور، تحلیل گر مسائل بین المللی بررسی کرده است:

به نظر می رسد رابطه ایران و آژانس طی هفته های اخیر فضای جدیدی را تجربه می کند. ارزیابی شما از این روابط چگونه است؟

آژانس به سمت این حرکت کرده است که آن چه در نشست قبل شورای حکام در آبان ماه گذشته تصویب شده، پیگیری کند. مهم ترین موردی که در آژانس شورای حکام مطرح شده مطالعات ادعایی است که در آن به بحث پارچین نیز اشاره شده است. ایران با بازرسی آژانس از پارچین موافقت کرده اما این بازرسی باید در بسته ای از همکاری های دو طرفه تعریف شود. یعنی آژانس باید به مدالیته جدیدی با ایران دست پیدا کند که در چارچوب آن از پارچین یا هر جای دیگری که لازم است بازدید شود. اما ایران به این دلیل که نمی خواهد این روند ادامه پیدا کند مایل است یک بار برای همیشه درباره این مسئله به توافق برسند و مسئله را به سمت حل و فصل نهایی موضوع سوق دهد.

از آن طرف آژانس پیگیر است که حتما از پارچین بازدید کند. در تبلیغات غرب مدتی تاکید بر این بود که ایران نمی خواهد اجازه دسترسی به پارچین را بدهد به این دلیل که در این مکان فعالیت های نظامی هسته ای انجام می شود. بعد که ایران اعلام آمادگی کرد، این تبلیغات به این سمت رفته که ایران در حال دفع الوقت است تا پارچین را پاکسازی کند. در حالی که اگر آزمایش هسته ای در مکانی انجام شود، حتما توسط بازرسان آژانس در ایران و نیز ماهواره ها ثبت می شود. ثانیا که پاکسازی فرایند فوق العاده پیچیده ای دارد و به این سادگی ها امکان پذیر نیست. بقایای اورانیوم در محیط به راحتی می تواند توسط متخصصان پیگیری شود. ضمن این که اساسا طی سال های گذشته مرتبا فعالیت های هسته ای ایران زیر نظر بوده و حتی یک مورد نیز انحراف از مقاصد صلح آمیز گزارش نشده است. چطور ممکن است که ایران دست به آزمایش هسته ای زده باشد؟ این ها کارهای رسانه ای است که در حال انجام است.

به نظر من تعامل ایران با آژانس یک تعامل دو طرفه است. آژانس تنها مرجع رسمی و صلاحیت دار برای رسیدگی به جنبه های حقوقی و فنی موضوع است. مشکل زمانی پیش می آید که دخالت های سیاسی تاثیرگذار می شود. وقتی که امریکا از این مسئله سوء استفاده می کند و بر کشورهای عضو شورای حکام فشار می آورد، این فضاسازی سیاسی روند همکاری های ایران و آژانس را با چالش روبه رو می کند. وگرنه روند همکاری های ایران با آژانس طی سال های گذشته خوب بوده و سی گزارشی هم که تا کنون دبیرکل های مختلف آژانس تهیه کرده اند، ناشی از همکاری ایران بوده است. بنابراین به نظر می رسد که ایران باید هم چنان به همکاری خود با آژانس ادامه دهد و تعامل مثبت و سازنده داشته باشد، ولو این که از سوی امریکا کارشکنی هایی انجام شود. ما نباید به این کارشکنی ها توجه کنیم بلکه باید به راه حل مشترکی با آژانس برسیم.

به نظر می رسد که برعکس روندی که قبلا وجود داشت و فشار سیاسی شورای امنیت همراه با همکاری آژانس دیده می شد، در حال حاضر فشار آژانس بیشتر شده و فشار سیاسی کاهش یافته است. شما این دو روند را چگونه ارزیابی می کنید؟

باید بین دو مسئله تفکیک قائل شد. وظیفه آژانس این است که بر کشورها نظارت کند که به سمت سلاح هسته ای حرکت نکنند و نیز از دستیابی به سلاح هسته ای پیشگیری کند. در بعد نظارتی باید در چارچوب ان پی تی فعالیت کند. چون ایران ان پی تی را پذیرفته و به پادمان اجرایی آن عمل می کند. اما انتظاری که آژانس از ایران دارد این است که ایران پروتکل الحاقی را اجرا کند. الحاقیه ای که ایران در سال 2003 برای نشان دادن حسن نیت خود به صورت داوطلبانه پذیرفت ولی بعدا مجلس شورای اسلامی آن را تایید نکرد و گفت که چون آژانس متناسب با این اقدام، هیچ کمکی به ایران نکرده و حتی کارشکنی هایی نیز انجام داده است، مجلس این الحاقیه را نمی پذیرد. بنابراین ایران نه تنها خود را موظف به اجرای الحاقیه ان پی تی نمی داند بلکه حتی اجرای این الحاقیه را غیرقانونی می داند. اما آژانس انتظار دارد در چارچوب الحاقیه ان پی تی بازرسان آژانس مرتب بتوانند از هر نقطه از ایران بازرسی کنند. اختلاف این جا است.

آن ها از ایران می خواهند که ایران در چارچوب الحاقیه ان پی تی فعالیت کند و نیز قطعنامه های شورای امنیت مبنی بر توقف غنی سازی اورانیوم را اجرا کند. این دو خواسته خط قرمز ایران است. اساسا ایران نمی پذیرد که این دو خواسته را انجام دهد. آژانس می خواهد همواره مطالباتی از ایران مطرح کنند بدون این که هیچ نوع همکاری و کار متقابلی برای ایران انجام دهند. بنابراین مدلی که ایران دنبال می کند این است که چارچوبی برای کار ایجاد شود و مشخص باشد که دقیقا آژانس چه خواسته هایی از ایران دارد و در صورتی که این خواسته ها در چارچوب ان پی تی باشد، ایران برآورده می کند. اما ایران زیر بار آن چه فراتر از ان پی تی است و با سیاسی کاری کشورهایی مانند امریکا متناسب است، نمی رود. این گونه خواسته ها محدودیتی ندارد و معلوم نیست که تا کی و کجا پیش می رود.

به نظر من آن چه مهم است این است که اصل همکاری ایران و آژانس بسیار مهم است و باید ادامه پیدا کند، اگر ایران می خواهد به انرژی هسته ای دستیابی پیدا کند، باید در چارچوب ان پی تی و قواعد آژانس فعالیت کند. اما از آن طرف باید در چارچوب گروه 1+5 نیز مذاکرات ادامه پیدا کند. به این دلیل که در این مذاکرات صحنه گردان اصلی امریکا است. ایران باید با این گروه مذاکره کند و بتواند در زمان مناسب حق خود را توجیه کند و از حق خود دفاع کند. داخل نشدن به فرایند مذاکره مشکلی را از ایران حل نمی کند. این که گروه 1+5 نیز از آغاز مذاکرات استقبال کرده، به واسطه مقاومت و پایداری ایران بوده است.

به نظر شما با توجه به شرایطی که وجود دارد، این مذاکرات می تواند نتیجه بخش باشد؟

بله؛ باید موضوع و هدف مذاکره مشخص باشد. یعنی باید مشخص باشد که قرار است درباره چه چیزی مذاکره شود و نتیجه مطلوب چیست. اگر هدف از مذاکره شفاف سازی سیاست های ایران باشد و ایران بتواند زیر نظر آژانس بین المللی انرژی هسته ای فعالیت های هسته ای خود را به صورت مشروع انجام دهد، مذاکرات به نتیجه خواهد رسید. اما اگر هدف از مذاکرات در نهایت متوقف کردن غنی سازی اورانیوم در ایران باشد، دست یافتن به توافق امکان پذیر نیست. راه حلی که در حال حاضر روی آن بحث می شود این است که به طور مثال غنی سازی در سطح بیست درصد را به مذاکره بگذارند. این هم باید مشخص باشد که اگر ایران چنین اقدامی کرد، در نهایت آن ها چه خواهند کرد و ما به ازای این کار چه خواهد بود؟

بنابراین اگر قرار باشد که تنها ایران اعتمادسازی کند و این اعتمادسازی یک طرفه باشد، نمی توان امیدوار بود که مذاکرات به نتیجه برسد اما اگر آن ها هم دست به اعتمادسازی متقابل بزنند، ممکن است که شرایط بهبود یابد. در صورتی که این دو مسئله مورد توجه قرار گیرد، مذاکرات می تواند نتیجه بخش باشد.