تولید ملی،قربانی اصلی تحریم ها
دیپلماسی ایرانی: اتحادیه اروپا روز دوشنبه به تصویب تحریم هایی جدید علیه ایران اقدام کرد. این تحریم ها دربرگیرنده خرید نفت از ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مبادله فلزات گرانبهاست. در رابطه با اهمیت این تحریم ها و تاثیرات آنی و دراز مدت آن با غلامحسین حسنتاش، استاد دانشگاه و کارشناس انرژی و مدیر سابق مرکز مطالعات بینالمللی انرژی گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:
تصویب تحریم های اخیر اتحادیه اروپا تا چه اندازه اهمیت دارد و این اهمیت از چه نظر است؟
تحریم نفتی اروپا بسیار مهم است. این تحریم در راستای تکمیل حلقه‌های تحریم‌های بانکی بینالمللی بر علیه ایران است. برای درک اهمیت این تحریم باید توجه داشته باشیم که تعداد بانک‌های بینالمللی که جابجائی‌های مالی بین‌الملی بین کلیه بانک‌های جهان را انجام می‌دهند محدود است و این بانک‌ها عمدتا امریکائی و اروپائی هستند. این بانک‌ها مدتهاست که هیچ پولی را برای ایران جابجا نمی‌کنند و به همین دلیل ایران قادر به دریافت و یا جابجائی پول نفت خود از کشورهائی مثل چین و هند نیست. چون دریافت یا جابجائی وجوه مربوط به فروش نفت به چین و هند و کره‌جنوبی باید از طریق بانک‌های اروپائی صورت بگیرد که این کار را انجام نمی‌دهند. لذا فروش نفت به کشورهای مزبور مدتهاست که عملا به صورت تهاتری انجام می‌شود. یعنی این کشورها در مقابل نفت پول ملی خود (یوان چین یا روپیه هند) را پرداخت می‌کنند که ما را به خرید متقابل از بازارهای آنها محدود می‌کند و اگر نتوانیم نیازهایمان را از بازار آنها تامین کنیم به ما بدهکار می‌شوند و درهرحال از طریق این کشورها نمی‌توانیم دسترسی به ارزهای معتبر بینالمللی مانند دلار و یورو داشته باشیم. اما وقتی اروپا از ایران نفت می‌خرد مجبور است که در مقابل آن ارز قوی بینالمللی به ما تحویل دهد. بنابراین به طور خلاصه معنی تحریم نفتی اروپا علیه ایران محدود شدن شدید دسترسی ایران به ارزهای معتبر بینالمللی و خصوصا دلار و یورو است.
تصویب این تحریم ها تا چه اندازه قابل پیش بینی بود؟ با توجه به مخالفت برخی کشورها نظیر یونان ایتالیا و اسپانیا چه مسائلی و عواملی به تصویب این تحریم ها کمک کرد؟
این تحریم کاملا قابل پیش‌بینی بود. اینجانب در مهرماه گذشته در یادداشتی تحت عنوان:« مشکلات صادرات نفت ایران به هند و بازی عربستان» که بر روی وبلاگم[1] موجود است نوشتم که: «.. با سرنگونی یک دیکتاتور دیگر در لیبی، نفت این کشور به تدریج به بازار برمی‌گردد و با بازگشت کامل این نفت به بازار جهانی، ممکن است سناریوهای جدیدی برای ایران رقم بخورد.» به نظر من این زمانی هم که تا ماه جولای (تیر) برای تکمیل تحریم نفتی اروپا در نظر گرفته شده برای این‌است که هم زمستان سپری شود (چون در زمستان یک اضافه تقاضای فصلی وجود دارد) و هم میزان تولید نفت لیبی به رکوردهای قبلی برسد. به نظر من شرایط بازار نفت، رکود حاکم بر اقتصاد جهان که رشد اقتصادی و در نتیجه رشد تقاضای انرژی را کند کرده است، وجود ظرفیت مازاد تولید در مجموعه اوپک و مازاد عرضه در بازار جهانی گاز، عواملی هستند که به این امکان‌پذیری این تحریم‌ها کمک کرده‌اند.
تاثیر فوری تصویب این تحریم ها بر فضای اقتصادی ایران چگونه بوده است؟ آیا افزایش سریع قیت سکه و ارز به این موضوع ارتباطی دارد؟
بدون شک محدودیت دسترسی دولت به ارز نقدی که ناشی از این تحریم‌هاست موجب شده است که دولت نتواند تقاضای ارز را پاسخ بدهد و در شرایطی که حجم نقدینگی موجود در اقتصاد نیز در چند سال گذشته به شدت افزایش یافته است، اثر فوری این مسئله، افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی است و کاهش ارزش مستمر پول ملی نیز باعث می‌شود که شهروندان بخواهند دارئی خود را به اقلام معتبرتر نقد‌پذیر تبدیل کنند و این موجب افزایش تقاضا برای دلار و طلا می‌شود.
تاثیر درازمدت این تحریم ها چه خواهد بود؟
من فکر می‌کنم این تحریم‌ها مشکلات فراوانی را برای اقتصاد ایران ایجاد خواهد کرد. باید توجه داشت که این تحریم‌ها در شرایطی اتفاق می‌افتد که متاسفانه در شش/هفت سال گذشته بنیان‌های تولید ملی بسیار صدمه خورده و تضعیف گردیده است و دولت به جای اینکه درآمدهای نفت را صرف توسعه ظرفیت‌های تولید ملی نماید آنرا عمدتا صرف واردات کالاهای مصرفی نموده است. افزایش قیمت حامل‌های انرژی و عدم تعهد دولت به پرداخت یارانه‌های جبرانی انرژی بخش صنعت نیز تولید ملی را با دشواری‌های بیشتری مواجه نمود. بنابراین در شرایطی که اقتصاد کشور بیش از پیش به واردات کالاهای مصرفی وابستگی پیدا کرده است طبعا کاهش درآمد ارزی موجب کاهش واردات خواهد شد و افزایش داخلی نرخ ارز موجب گران شدن واردات خواهد شد و کمبود کالا و گرانی آن تورم سنگینی را به دنبال خواهد داشت. درعین حال بازهم بیشترین لطمه به توسعه و تولید ملی وارد خواهد شد، چراکه دولت در شرایط محدودیت ارزی تنها قادر به تامین کالاهای ضروری خواهد بود و کالاهای واسطه‌ای و تجهیزات مورد نیاز صنایع وارد نخواهد شد. اگر در سالهای گذشته درآمدهای به شدت افزایش یافته نفتی، صرف توسعه زیرساخت‌های تولید ملی شده بود و طرح حذف یارانه‌ها درست اجرا شده بود و موجب بازسازی و ارتقاء بهره‌وری صنایع شده بود، این تحریم‌ها و حتی افزایش نرخ ارز می‌توانست جهشی را در تولید ملی ایجاد کند اما متاسفانه ما در چنین شرایطی نیستیم.
خود صنعت‌نفت نیز امکان سرمایه‌گذاری کافی را نخواهد داشت و دچار افت تولید خواهد شد ولذا بعد از برطرف شدن تحریم‌ها نیز، ایران به سادگی قادر به بازپس‌گیری سهم خود در بازار جهانی نفت نخواهد بود.
نظر شما :