خط لوله گاز؛ مهمترین موضوع دیدار احمدی‌نژاد از دهلی

محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور ایران در آخرین بخش از سفر خود به شبه‌قاره بعد از ظهر سه‌شنبه وارد دهلی‌نو شد تا پس از مذاکراتی احتمالاً 4 ساعته و دیدار با پراتیبا پراتیل شام را میهمان مان‌موهان سینگ، نخست‌وزیر هند باشد. در این مراسم شام علاوه بر مقامات ایرانی که رییس‌جمهور را همراهی می‌کنند پراناب مخرجی وزیر خارجه این کشور و ام‌کی ناریانان، مشاور عالی امنیت ملی هند نیز حضور خواهند داشت.

 

چیزی که پیشاپیش از موضوع گفتگوها مشخص است، این است که مساله ساخت خط لوله گاز ایران - پاکستان -هند محور اصلی این مذاکرات را تشکیل می‌دهد. این پروژه 5/7 میلیارد دلاری به ویژه از این جهت مورد توجه قرار خواهد گرفت که علاوه بر اهمیت حیاتی آن برای هند و سودآوری برای ایران، اخیراً به اصرار پاکستان در شرف آن است که عضو چهارمی را نیز ( در اجرای پروژه ) شامل شود و این مساله برای هند به مثابه یک تهدید و فشار دیپلماتیک - اقتصادی است. این عضو چهارم که دعوت از آن مورد استقبال طرف ایرانی نیز قرار گرفته کشور چین است.

 

احمدی‌نژاد که پیش از این در دوره سفرهای خود به شبه‌قاره دیداری چند ساعته از اسلام‌آباد داشت، پس از دیدار با پرویز مشرف، رییس‌جمهور و سید یوسف‌رضا گیلانی نخست‌وزیر پاکستان در پایتخت این کشور درباره موضع تهران در قبال مشارکت چین در پروژه خط لوله گاز گفت: «موافقتنامه پروژه خط لوله گاز ایران – پاکستان – هند به زودی نهایی می‌شود و دولت ایران از پیوستن چین به این پروژه استقبال می‌کند.»

 

هند و چین به رغم اختلافات مرزی در ناحیه کشمیر و آروناچال که منجر به جنگ دو کشور در سال 1962 شد، از سال 1988 سیاست تنش‌زدایی را در پیش گرفته و روابط دیپلماتیک نزدیک‌تری با یکدیگر داشته‌اند با این حال رقابت این دو کشور به عنوان دو قدرت اقتصادی نوظهور آسیا و به ویژه موضع‌گیری‌های غرب در قبال این دو کشور روابط دهلی – پکن را به نوعی دوستی محتاطانه تبدیل کرده است و چین در حال حاضر به واسطه توان اجرایی قوی‌تر، سابقه اجرای پیمانی پروژه‌های عظیم در نقاط مختلف دنیا، و پشتوانه اقتصادی قوی‌تر تهدیدی جدی برای هند در پروژه‌هایی نظیر خط لوله گاز ایران و هند دارد.

 

حساسیت دهلی در این زمینه به ویژه پس از آن بیشتر شد که در مراحل قبلی مذاکرات و پیش‌بینی‌ها درباره این پروژه تهران و اسلام‌آباد هر دو از احتمال جایگزینی چین به جای هند (به عنوان مقصد نهایی خط لوله گاز) در این پروژه سخن گفته بودند. البته احتمال چنین جایگزینی در مقطع فعلی از نظر کارشناسان دیگر منتفی شده است.

 

از سوی دیگر اصرار بیشتر پاکستان بر حضور چین در این قرارداد و سابقه روابط نه چندان دوستانه دهلی و اسلام‌آباد نیز از جمله دیگر عواملی بوده است که بر ظن دهلی نسبت به عضویت چین در این پروژه افزوده است. در حال حاضر همچنان بسیاری از دولتمردان هند معتقدند تنها هدف اسلام‌آباد از دعوت از چین تنها افزایش فشار بر دهلی است.

 

همچنین گفته می‌شود که یکی از دلایل فشار بر هند تسریع روند انجام پروژه است که البته این دلیل چندان محکم به نظر نمی‌رسد چرا که هند به عنوان یکی از پنج کشور بزرگ در حال توسعه (در کنار چین، مکزیک، برزیل، و آفریقای جنوبی) باید به نوعی پاسخگوی نیاز روز افزون خود به انرژی باشد و در شرایطی که قیمت نفت به 120 دلار برای هر بشکه رسیده و کارشناسان اقتصادی از نگرانی در تثبیت بازار عرضه و تقاضا در این رقم سخن می‌گویند، تاخیر هر چه بیشتر این پروژه بیش از هر چیز برای دهلی زیان‌آور خواهد بود.

 

با این حال روزنامه «اکونومیک تایمز» چاپ هند در این باره نوشت ایران و پاکستان بر این عقیده‌اند که هند به خاطر فشارهای سیاسی که از سوی واشینگتن بر این کشور وارد شده است سیاست «پیگیری آهسته» را در این پروژه در پیش گرفته است. هند که در یک سال گذشته مشغول رایزنی با آمریکا درباره ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و انتقال تکنولوژی مربوط به استفاده صلح‌آمیز از این انرژی بوده است و مکرراً اجلاسی را که برای رایزنی درباره خط لوله گاز برگزار شده است نادیده گرفته است. اما در شرایط فعلی که به نظر می‌رسد توافقات دو جانبه واشینگتن - دهلی بر سر تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز برای هند بی‌نتیجه مانده است ظاهراً دولت دهلی با استقبال گرم از احمدی‌نژاد (که ضیافت خصوصی شام نخست‌وزیر از نشانه‌های آن است) نشان می‌دهد که دهلی نمی‌خواهد یک قرارداد پرسود دیگر در زمینه تامین انرژی را از دست بدهد چرا که اگر این روند ادامه پیدا کند مدت زمان زیادی طول نخواهد کشید که دهلی با بحران انرژی مواجه می‌شود.

 

از دیگر مسائلی که پیش‌بینی می‌شود درباره خط لوله گاز ایران - پاکستان - هند در دیدار رییس‌جمهور ایران و نخست‌وزیر هند مورد بررسی قرار بگیرد میزان قیمت پیشنهادی گاز ایران است که هند خواستار کاهش آن است و همچنین ایران باید تضمین کند که در صورتی که قصد افزایش قیمت را در آینده داشته باشد بدون مقدمه جریان گاز به هند را قطع نخواهد کرد.

 

علاوه بر این مسائل، مسائل سیاست داخلی دو کشور و حقوق دو کشور برای اتخاذ مواضع بین‌المللی مستقل به نوشته روزنامه «تایمز آو ایندیا» در این جلسه مورد بحث قرار خواهند گرفت. از جمله مسائل داخلی که در این دیدار به احتمال قوی مطرح خواهند شد فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. هند بر خلاف اکثر کشورهای غربی و همسو با دیگر ابرقدرت اقتصادی آسیا یعنی چین معتقد است که مذاکرات سیاسی تنها راه عبور از بن‌بست فعالیت‌های هسته‌ای تهران است.

 

شرایط رو به وخامت امنیتی در افغانستان، مشکلات پاکستان و شاید رفع برخی سو تفاهم‌ها که بعد از رای منفی هند به ایران در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بروز کرده در کنار دیگر مسائل مورد علاقه طرفین از جمله موضوعات مذاکرات چند ساعته احمدی‌نژاد در دهلی خواهند بود.