سیگنال‌های تهران به اروپا

دیروز گفته شد که علی اکبر صالحی به دلیل بیماری در همایش ایران و اروپا حاضر نشده است. ولی متنی که از جانب او خوانده شد، از اراده دستگاه سیاست خارجی برای بهبود حال دیپلماسی و روابط بین المللی ایران حکایت داشت. درواقع به نظر می رسد پس از وقوع خیزش ها و تحولات بنیادین در خاورمیانه و شمال آفریقا که سراسر منطقه را تحت الشعاع قرار داده و ژئوپلتیک آن را دستخوش دگرگونی کرده است، این ضرورت تشخیص داده شده که پیوند با جهان خارج و بویژه دولت های تاثیرگذار در منطقه، می تواند به خنثی سازی توطئه ها و تشکیل اجماع های گسترده علیه ایران کمک شایانی کند. دیروز سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان نیز از وجود ردپای غرب در تحولات منطقه به قصد ایجاد یک خاورمیانه جدید سخن گفت و در این باره هشدار داد.

دیدگاه ها و نظرات علی اکبر صالحی در متنی که در همایش ایران و اروپا از جانب وی قرائت شد، تازگی و تفاوت مشهودی نسبت به مواضع پیشین دولت ایران داشت. طرح این نظرات در روزهایی که مسئول سیاست خارجی اروپا با سعید جلیلی مکاتبه داشته و اعلام کرده که در صورت موافقت ایران برای حضور در مذاکراتی جدی و فایده مند، آنها نیز آمادگی انجام گفتگو را دارند، معنا و مفهوم دیگری می دهد.

گویا ترکیب صالحی و جلیلی در سیاست خارجی هماهنگ تر از ترکیب صالحی و احمدی نژاد است. به بیان دیگر، خط مشخصی را می توان در مسیر حرکتی یک سال اخیر این دو دیپلمات کشورمان یافت که جنبه پراتیک بیشتری نسبت به سایرین دارد. از آنجا که هم وزیر خارجه و هم دبیر شورای عالی امنیت ملی از مقام های مورد وثوق و مورد تایید رهبری نظام هستند، این گمانه چندان بیراه نیست که نقطه نظرات آنها می تواند آسان تر و فوری تر جنبه عملی به خود بگیرد.

وزیر امور خارجه در شرایطی به طرح سخنانی نرم و متساهلانه پرداخته است که غربی ها سویه رادیکال را در قبال ایران در پیش گرفته اند. گویی تهران می خواهد ترمز غرب را بکشد و با اتخاذ لحنی آرام و مداراجویانه از تندروی های چند هفته اخیر غربی ها که از چند سو (هسته ای، تروریستی و حقوق بشری) تهران را زیر فشار گذاشته اند، بکاهد و اجازه ندهد در میان مه رقیقی که منطقه را فرا گرفته، به تیر توطئه گرفتار شود.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان نقبی به گذشته زده و تاریخ روابط ایران و اروپا را در موضوعات تروریسم، مواد مخدر و امور تجاری و اقتصادی مثبت ارزیابی کرده و گفته است که عمده اختلاف های تهران و غرب در موضوعاتی متجلی شده که به جایگاه دین در عرصه سیاست و حکومت‌داری،‌ حقوق بشر، تروریسم، فلسطین و برنامه هسته‌ای ایران برمی گردد. صالحی گفته، با این وجود روابط دو طرف در مسیر نهادینه شدن حرکت می‌کرد اما در سال‌های اخیر، تبلیغات منفی در مورد برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی بر روابط دو طرف سایه افکنده و اتحادیه اروپایی علاوه بر قطعنامه‌های سازمان ملل، تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را نیز علیه کشورمان وضع کرده است.

صالحی نکته مهم دیگری را - که پیشتر نیز از سوی تهران مطرح شده – پیش کشیده و گفته است: "دنباله‌روی اروپا از سیاست‌های امریکا باعث شده است تا در مقاطعی فرصت‌های همکاری با ایران از اروپا سلب شود." درواقع او انتظارش را از اروپایی ها این چنین مطرح کرده که آنها (اروپایی ها) سیاست خارجی مستقلی را در پیش گیرند و اجازه ندهد رژیم صهیونیستی و امریکا از ظرفیت نهادهای اروپای برای ایجاد دشمنی با ایران و بهره مندی از فرصت های موجود در ایران سوءاستفاده کنند.

بخش دیگری از صحبت های وزیر خارجه نشان دهنده اراده معطوف به حل اختلافات و پایان دادن به فشارهای غرب علیه تهران است. صالحی گفته، "قرار نیست در این اختلافات متوقف شویم و چنین شرایطی نمی‌تواند برای همیشه تداوم داشته باشد. وظیفه مهم دستگاه دیپلماسی این است که تنش‌ها را مدیریت کند و راه‌هایی برای گذار از تنش به سوی تلطیف و بهبود روابط بیاید."

او با بیان اینکه ایران آمادگی گفتگو و مذاکره با طرف مقابل را دارد، تاکید کرده است: "ما خواستار رفع موانع موجود در روابط با اتحادیه اروپایی هستیم. باور ما این است که دو طرف ظرفیت‌های زیادی برای تغییر شرایط موجود و گسترش روابط دارند و دلیلی ندارد نسبت به مسائلی که قابل حل و فصل است، دچار افت در روابط‌مان باشیم. شرط استفاده از این ظرفیت‌ها در خدمت روابط دوجانبه، گفت‌وگو برای رفع برداشت‌های اشتباه و یافتن زمینه‌های مشترک برای همکاری‌هاست."

صالحی افزوده است: "ما به دنبال داشتن رابطه بهتر با اروپا هستیم و به نوبه خود در این زمینه چه در چارچوب روابط با اتحادیه اروپایی و چه در روابط دو جانبه با اعضای اتحادیه تلاش کرده‌ایم. اینکه اروپایی ها چه مقدار بخواهند به منافع خود توجه کنند و رویکرد درستی را در دستور کار قرار دهند بستگی به تدبیر مسئولان آنها دارد. امیدوارم اروپایی‌ها برای دنیای امروز راه‌حل‌های مناسب‌تری و بهتری را انتخاب کنند."

به گفته او، برخوردهای اخیر غرب و اتخاذ تصمیمات در قالب تحریم‌ها، قطعنامه‌ها و... به هیچ وجه به توسعه روابط کمکی نخواهد کرد و ایران امیدوار است روابط دو طرف در زمینه های اقتصادی، فنی، سیاسی و فرهنگی به تدریج عادی شود. صالحی همچنین از قدرت ایران برای تامین انرژی اروپا سخن گفته و اذعان کرده که موضوع صادرات گاز به اروپا می‌تواند زمینه ای برای تقویت همکاری‌ها بین طرفین باشد. همچنین ایران توان تاثیرگذاری و نفوذ در منطقه خاورمیانه، به خصوص در عراق،‌ افغانستان، لبنان و فلسطین را دارد و اروپا نمی‌تواند از چنین ظرفیتی به راحتی چشم بپوشد.

باید دید آیا تهران مایل است گام های عملی نیز در راستای نزدیک شدن به اروپا و شکستن یخ روابط دو طرف بردارد یا اینکه همچنان می کوشد با استفاده از برگ های برنده ای که در زمینه های انرژی و نفوذ در برخی کشورهای خاورمیانه دارد، استفاده کند و صرفا از این طریق غرب را به نزدیکی بیشتر با خود مجاب کند؟

به هر شکل این احتمال وجود دارد که گفتگوهای ایران و 1+5 در هفته های آتی مجددا از سر گرفته شود و از پیشنهادها و ابتکارهای تازه تهران برای شکستن حصر موجود رونمایی کند. سخنان علی اکبر صالحی و عدم واکنش منفی ایران در قبال نامه کاترین اشتون، این گمانه را تقویت می کند که تهران و اروپا به زودی مذاکرات را از سر خواهند گرفت.