/فلسطین در تکاپوی کشور شدن/
فلسطینی‌ها چگونه می‌توانند امریکا را دور بزنند
دیپلماسی ایرانی: مهدی دانش یزدی، کارشناس مسائل حقوق بین‌الملل و معاون سابق نمایندگی ایران در سازمان ملل دیگر سخنران نشست "فلسطین در تکاپوی کشور شدن" بود. وی در ابتدای صحبت‌هایش تلاش کرد، بحث State را توصیف کند. وی در این باره گفت: «در متون حقوقی ترجمه شده به زبان فارسی این واژه به صورت‌های مختلف ترجمه شده است، عده‌ای نوشته‌اند حکومت، عده‌ای صحبت از دولت کرده‌اند و برخی نیز آن را به کشور ترجمه کرده‌اند. کشور فقط به معنای یک محدوده جغرافیایی نیست، معنای واقعی آن در حقوق بین‌الملل این است که ما زمانی مکانی را استیت یا کشور می‌نامیم که آن مکان یک واحد سیاسی که دارای حکومت و قلمرو باشد و از توانایی حاکمیت بر جمعیت آن منطقه برخوردار باشد، بهره‌مند شود.»
وی در ادامه افزود: «بحث فلسطین در سازمان ملل از بدو تاسیس این سازمان وجود داشته است. انگلیس در سال 1922 از سوی جامعه ملل قیمومیت سرزمین فلسطین را بر عهده گرفت ولی در خلال سال‌های بعد همواره در اعمال حاکمیت بر این سرزمین با مشکل مواجه بود به طور که در بدو تاسیس سازمان ملل موضوع تعیین تکلیف سرزمین فلسطین را در دستور کار سازمان ملل قرار داد. هدف انگلیس این بود که با طرح موضوع فلسطین در سازمان ملل پای خود را به تدریج از پرونده آن بیرون بکشد ضمن این که کماکان در این منطقه تاثیرگذار باقی بماند. انگلیس در مجمع دوم سازمان ملل (1947) تلاش کرد موضوع کشور مستقل فلسطینی را مطرح کند که طی فشارهای بسیاری که وارد آورد قطعنامه 106 را توانست به تصویب اعضای مجمع برساند. بر اساس این قطعنامه کمیته‌ای تشکیل می‌شد که باید به منطقه می‌رفت و تعداد یهودی‌ها، قلمرو آنها، تعداد اعراب، قلمرو آنها و ترکیب جمعیتی‌شان را شناسایی و بررسی می‌کرد. زمانی که این کمیته گزارش خود را با جزئیات کامل مورد تقاضای سازمان ملل به مجمع عمومی ارائه داد، یک جریان اقلیت و اکثریتی در داخل این کمیته شکل گرفت که هر کدام پیشنهاد جداگانه‌ای برای حل موضوع فلسطین ارائه دادند. اکثریت پیشنهاد تقسیم سرزمین فلسطین را داد و اقلیت پیشنهاد یک فدرالیسم برای اداره آن منطقه ارائه نمود که در این فدرالیسم اعراب و یهودی‌ها حاکمیت مشترک داشته باشند. نماینده وقت ایران که نیز از اعضای این کمیته بود جزء گروه اقلیت بود. کشورهای عربی و اسلامی به شدت با طرح تقسیم مخالفت کردند. اما چون این طرح از سوی اکثیت اعضای کمیته تایید شده بود به تایید اکثریت مجمع عمومی سازمان ملل رسید و طی قطعنامه 181 به تصویب رسید. نماینده وقت ایران همانند سایر کشورهای اسلامی و عربی به این قطعنامه رای منفی داد. در این قطعنامه مقرر شده بود که سرزمین فلسطین به دو قسمت عربی و یهودی نشین تقسیم شود و بدین ترتیب دو کشور از این دو منطقه به وجود آید و بیت المقدس به عنوان یک شهر بین المللی تهدید نظارت و اداره سازمان ملل قرار گیرد. اما در این میان اسرائیل از فرصت استفاده کرده و در 14 مه 1948 اعلام استقلال کرد و متعاقبا تقاضای عضویت در سازمان ملل داد. اسرائیلی‌ها دو بار در آن سال تلاش کردند که به عضویت سازمان ملل در آیند هر دو بار به علت درگیری نظامی با همسایگان عرب خود تقاضای آنها در شورای امنیت و مشخصا با مخالفت شوروی رد شدد. اما بار سوم پس از امضای قرارداد آتش‌بس با همسایگان عرب خود موفق شدند که موافقت شورای امنیت را با عضویت خود در سازمان ملل به دست آورند و متعاقب آن مجمع عمومی سازمان ملل عضویت اسرائیل در این سازمان را در تاریخ 11 می 1949 تصویب کرد. شوروی که تا شش ماه قبل از آن مخالف شدید عضویت اسرائیل در سازمان ملل بود در مجمع عمومی حمایت قاطع از عضویت آن به عمل آورد.»
دانش یزدی در ادامه صحبت‌های خود یادآور شد که سه موضوع باید جداگانه مورد بررسی قرار گیرد گرچه این سه موضوع برای عضویت در سازمان ملل با هم پیوسته می شوند. یکی بحث دولت یا کشور شدن، دوم بحث شناسایی و سوم عضویت در سازمان ملل.
وی سپس در توضیح این سه نکته گفت: «برای احراز شرایط که یک واحد جغرافیایی دولت تلقی شود معیارهایی در حقوق بین الملل وجود دارد که این معیارها در کنوانسیون 1933 مونته ویدئو پیش بینی شده است. گرچه این کنوانسیون مرتبط با کشورهای امریکایی است و 19 کشور قاره امریکا عضو آن هستند ولی مقررات آن جنبه حقوق بین الملل عرفی یافته و همواره مورد استناد قرار گرفته است. در این کنوانسیون برای تشکیل یک کشور (دولت) چهار معیار در نظر گرفته شده است. اول، قلمرو مشخص و تعریف شده. دوم، دارا بودن جمعیت دائمی آن قلمرو. سوم، آن قلمرو از حکومت برخوردار باشد و چهارم، حکومت توانایی و ظرفیت لازم برای برقراری ارتباط با کشورهای دیگر را داشته باشد یعنی بتواند اعمال حاکمیت کند.»
او درباره بحث شناسایی شدن گفت: «بحث شناسایی بحثی است در روابط دو جانبه بین کشورها که یک کشور توسط کشور دیگری مورد شناسایی قرار بگیرد. در بحث شناسایی دو نوع شناسایی وجود دارد یکی شناسایی غیر رسمی یا عملی (De facto) و دیگری شناسایی رسمی (De Jure) که معمولا ملاک در روابط کشورها برای شناسایی رسمی است نه شناسایی غیر رسمی. طبق آمار موجود تا کنون 122 کشور فلسطین را به عنوان دولت به رسمیت شناخته‌اند.البته باید این را در نظر داشت که روابط دیپلماتیک بدون شناسایی رسمی برقرار نمی‌شود.»
دانش یزدی درباره موضوع سوم یعنی عضویت در سازمان ملل نیز گفت: «در ماده 4 منشور سازمان ملل شرایط عضویت در سازمان ملل قید گردیده است که این شرایط بدین قرار است؛ 1- تنها دولت ها می توانند عضو سازمان ملل شوند. 2- طرفدار صلح باشند (Peace Loving) 3- متعهد به تعهدات منشور و تصمیمات سازمان ملل باشند. 4- درخواست عضویتشان را به شورای امنیت بدهند و در صورتی که شورای امنیت موافقت کند به مجمع عمومی توصیه می‌کند که موضوع عضویت آن کشور یا دولت را مورد بررسی قرار دهد. بنابر این برای عضویت در سازمان ملل مجمع عمومی بدون توصیه شورای امنیت نمی‌تواند اقدامی به عمل آورد و از آن جا که طبق ماده 25 منشور سازمان ملل تمامی تصمیمات شورای امنیت الزام‌آور است توصیه این شورا در مورد عضویت نیز جنبه الزامی دارد. تصمیمات شورای امنیت در موضوعات و موارد محتوایی باید برخوردار از رای مثبت 9 عضو از 15 عضو شورای امنیت باشد که در این میان آرای مثبت اعضای دائم نیز مد نظر است اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت رای منفی داد این امر وتو تلقی شده و موضوع مورد نظر به تصویب نمی رسد مع هذا بر اساس نظر دیوان بین المللی دادگستری رای ممتنع یکی از اعضای دائم به منزله وتو تلقی نمی شود.»
معاون سابق نمایندگی ایران در سازمان ملل سپس به تلاش‌های فلسطینی‌ها برای به رسمیت شناخته شدن و عضویت در سازمان ملل اشاره کرد و گفت: «فلسطینی‌ها سال‌ها است که به دنبال رسیدن به این هدف هستند و از آن به عنوان ابزار فشار استفاده کرده و می‌کنند. با توجه به نگرانی ها و حساسیت های اسرائیلی ها نسبت به این موضوع این مسئله همواره آنها را در موضع تدافعی قرار داده است. به دنبال شکست تلاش های امریکا برای متقاعد کردن اسرائیل به اجرای تعهدات خود و پیشرفت در مذامرات به اصطلاح صلح که این شکست در سال جاری با پایان یافتن ماموریت جورج میچل محرز گردید فلسطینی‌ها تصمیم گرفتند که تلاش خود را برای شناسایی و عضویت در سازمان ملل در مجمع آتی یه هفته آینده شروع خواهد شد متمرکز کنند. در همین راستا محمود عباس، رئیس حکومت خودگردان فلسطینی یادداشتی را در نیویورک تایمز در ماه می نوشت که در آن گفت، فلسطین می‌خواهد درخواست عضویت در سازمان ملل به پایتختی بیت المقدس شرقی و بر اساس مرزهای 1967 در اجلاس مجمع عمومی ارائه بکند. این یادداشت گر چه کلام اول نبود و قبلا فلسطینی ها در مقاطع مختلف این موضوع را مطرح کرده بودند مع هذا سر و صدایی بسیاری در مجامع جهانی به پا کرد. امریکا با این درخواست فلسطینیان به شدت مخالفت کرد. به گونه‌ای که اوباما در جلسه ایپک جمله بسیار تندی به کار برد و گفت که هیچ کشوری از طریق سازمان ملل نمی‌تواند تشکیل شود. همچنین دیگر مقامات امریکا تهدید کردند که نه تنها به فلسطین بلکه به سازمان ملل نیز در صورت تصویب تشکیل کشور مستقل فلسطینی کمک نخواهد کرد.»
وی سپس به هوشیاری فلسطینیان در پیشبرد این طرح اشاره کرد و گفت: «سه ارگان رسمی گزارشی درباره عملکرد فلسطینیان ارائه داده‌اند که فلسطینی‌ها توانستند از آن نهایت استفاده را ببرند. بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و کمیته سازمان ملل برای هماهنگی مسائل فلسطین هر سه گزارشی را ارائه دادند که مورد تایید اروپا و کوارتت نیز قرار گرفت. در این گزارش تاکید شده است که عملکرد حاکمیت خودگردان فلسطینی در کرانه غربی نشان می‌دهد که آنها به مثابه یک دولت عمل کرده‌اند یعنی توانسته‌اند خدمات لازم را که یک دولت به مردم ارائه می کند ارائه کرده و به تنهایی خود را اداره کنند.»
دانش یزدی سپس گفت: «فلسطینی‌ها می‌گویند 20 دسال مذاکره کرده این و تا کی قرار است مذاکره کنیم در حالی که تا کنون همه مذاکره شکست خورده است. پس بهتر است به سازمان ملل برویم و ضمن به رسمیت شناخته شدن خود را به عضویت آن در آوریم و اگر بتوانیم توسط سازمان ملل به شناسایی جمعی دست پیدا کنیم قطعا به عنوان یک کشور می‌توانیم از موقعیت برابر در مذاکرات با طرف دیگر بهره‌مند شویم. عباس می‌گوید که اگر ما کشور به حساب آییم می توانیم مطالباتمان را به ویژه در بحث‌های حقوق بشر دوستانه و حقوق بشر در سازمان ملل و ارگان‌های ذی‌ربط آن از جمله دیوان دادگستری بین المللی و دیوان کیفری بین المللی پیگیری کنیم و به نتیجه برسیم.»
وی درباره ابزارهایی که فلسطینی‌ها برای رسیدن به این هدف در اختیار دارند نیز گفت: «حکومت خودگردان طرحی را برای رسیدن به این هدف پیگیری می‌کند. در این طرح آنها در نظر دارند در وهله اول درخواستشان را از طریق دبیرخانه سازمان ملل به شورای امنیت ارائه دهند. البته شکی نیست که در این صورت امریکا بر اساس مواضع تندی که تا کنون اتخاذ کرده آن را وتو خواهد کرد. آنها در این صورت می‌توانند به دو روش متوسل شوند. یا این که به مجمع عمومی مراجعه کنند و قطعنامه‌ای ارائه نمایند مبنی بر درخواست شناسایی توسط اعضای مجمع عمومی که در این صورت با توجه به این که این قطعنامه نیاز به اکثریت ساده اعضای سازمان ملل دارد توفیق آنها در پیشبرد این قطعنامه و دریاتف شناسایی جمعی بسیار محتمل به نظر می رسد. روش دوم که راهکار سخت و پیچیده ای است به این صورت که آنها بخواهند بر اساس قطعنامه 377 که در سال 1950 تحت عنوان اتحاد برای صلح (Uniting for Peace) توسط مجمع عمومی سازمان ملل صادر گردید موضوع عضویت خود را در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح نماید. این قطعنامه در سال 1950 توسط امریکا به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه گردید و دلیل آن مخالفت شوروی با اقدام شورای امنیت در قضیه جنگ دو کره بود. بر اساس این قطعنامه هر گاه شورای امنیت نتواند مساله ای را که صلح و امنیت بین المللی را به خطر انداخته است و یا موجب نقض صلح شده است مورد بررسی قرار داده و در مورد آن تصمیم گیری نماید مجمع عمومی سازمان ملل بتواند طی برگزاری جلسات عادی و یا اضطراری خود موضوع مزبور را بررسی نموده و توصیه های لازم را جهت حل و فصل مساله مورد نظر به عمل آورد. به عبارت دیگر بر اساس این قطعنامه نقش مجمع عمومی ارتقا پیدا کرده و به مسائل صلح و امنیت بین المللی که در حوزه وظایف شورای امنیت است خواهد پرداخت. البته تصمیمام مجمع عمومی هر چه باشد جنبه توصیه ای داشته و برای اعضا الزام آور نخواهد بود. تا کنون 10 بار از فرمول قطعنامه اتحاد برای صلح استفاده شده است و جلسه اضطراری مجمع عمومی تشکیل گردیده ولی هیچ یک از این 10 مورد ربطی به عضویت کشوری در سازمان ملل نداشته است. از این گذشته استفاده از این فرمول به معنای رویارویی جدی با امریکا به حساب می آید و چه بسا چنان این رویارویی عملی شود مجمع عمومی در تصمیم خود برای عضویت فلسطین نتواند به اکثریتی قاطع و چشمگیر دست پیدا کند حتی اگر فرمول قطعنامه اتحاد برای صلح مورد استفاد و استناد قرار گیرد و مجمع عمومی به آن رای دهد باز هم عضویت فلسطین در سازمان ملل تحقق نخواهد یافت زیرا نحوه عضویت در ماده 4 منشور به صورتی که گفته شد آمده و غیر از آنچه در ماده 4 آمده عضویت تحقق پیدا نخواهد کرد. دیوان بین المللی دادگستری در سال 1950 نظر داده است که ماده 4 منشور در مورد عضویت کشورها در سازمان ملل قطعی بوده و هیچ شرایط اضافی نمی توان برای عضویت در نظر گرفت. بنابر این با این توضیحات بسیار بعید به نظر می رسد که فلسطینی ها متوسل به فرمول قطعنامه اتحاد برای صلح شوند.»
دکتر دانش یزدی در آخر به مخالفان طرح مطرح کردن شناسایی و عضویت کشور مستقل فلسطینی در سازمان ملل اشاره کرد و گفت: «به نظر می رسد سه دسته مخالف این طرح باشند. اول، امریکا و اسرائیل و حامی آنها به ویژه گروه های ذی نفوذ مثل ایپک. دوم برخی گروه‌های فلسطینی که چنین طرحی را موجب تقسیم دائمی فلسطین دانسته و سرزمین‌های خود را برای همیشه از دست رفته می‌بینند که در کنار این گروه برخی گروه‌های غیرفلسطینی بالاخص در کشورهای اسلامی وجود دارند و بالاخره گروه سوم کسانی که نیز می‌گویند با این طرح مخالفند چرا که پایندی و تمسک آنها را به قطعنامه 1947 را زیر سوال می‌برد. در این میان کسانی هستند که اشکالات فنی مطرح می‌کنند، مثلا می‌گویند که معلوم نیست در فلسطین چه کسی در راس حکومت است، محمود عباس یا اسماعیل هنیه یا می‌گویند محدوده جغرافیایی فلسطین مشخص نیست. آخرین موضوعی که می‌تواند مطرح شود این است که پیگیری این درخواست و طرح آن در این موقعیت زمانی چه فایده ای دارد در پاسخ به آنها باید گفت که اگر چه عضویت فلسطین در سازمان ملل در حال حاضر غیرمحتمل به نظر می رسد اما چنانچه شناسایی فلسطین به عنوان یک کشور توسط مجمع عمومی مورد تصویب قرار گیرد موقعیت حقوقی و سیاسی فلسطین در این سازمان یک قدم به جلو می برد و فلسطین به عنوان یک کشور غیر عضو تلقی می شود یعنی وضعیتی شبیه سوئیس قبل از عضویت در سازمان ملل یا وضعیت فعلی واتیکان.»
نظر شما :