ایران رابطه با ترکیه را قربانی سوریه نمی‌کند
می‌توان رابطه با سوریه را یکی از کهن‌ترین روابط سیاسی و اقتصادی ایران در میان کشورهای عربی دانست. در زمین بازی سیاست منطقه‌ای ایران، ترکیه هم نقش ویژه‌ای دارد تا جایی‌که در مساله سوریه سعی دارد تفاوت موضع خود را با ایران در سایه مذاکره و رایزنی حل کند. در راستای رسیدن به این هدف، داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، به ایران سفر کرده که دیپلماسی ایرانی درباره اهداف و نتایج این سفر با ماکان عیدی‌پور، کارشناس مسائل استراتژیک و ترکیه، گفتگویی داشته است که در زیر می‌خوانید.
با توجه به تفاوت دیدگاه‌های ایران و ترکیه در باره سوریه آیا سفر داوود اوغلو به ایران با هدف رایزنی برای حل مساله سوریه بوده است؟
دو موضوع مهم و مورد توجه برای داوود اوغلو در سفر به ایران مطرح است:
- بحث انرژی و تمدید و تجدید قراردادهای صدور گاز ایران است
- موضوع سوریه و این که بحران سوریه شکل عجیبی به خود گرفته است.
به چه دلیل بحران سوریه را به عنوان بحثی عجیب مطرح می‌کنید؟
به این دلیل که از یک طرف این بحران متمایل به دیگر رخدادهای خاورمیانه بوده و از طرف دیگر متفاوت با آنها، چراکه در سایر کشورهای عربی این مسائل از پایتخت آغاز و یا در روزهای اول به پایتخت کشیده شده است و پس از آن شهری که پایتخت بوده به صورت کانون درگیری‌ها، نزاع‌ها و اتفاق‌ها درآمده تا روزی که این تحولات به نتیجه رسیده یا نرسیده است.
در حالی که در سوریه این اتفاق متفاوت است چراکه در مناطق مرزی مشترک ترکیه و لبنان با سوریه شدت این اعتراض‌ها قوی‌تر است و این امر در مناسبات استراتژیک مفاهیمی دارد. این که قیامی علیه دولتی در حوزه جغرافیایی خاصی و نزدیک به کشورهای خاصی صورت گیرد، پیام‌هایی دارد. البته باید اضافه کرد که الزاما کشورهای همسایه نمی‌توانند حامی این اعتراض‌ها باشند، اما به هر شکل موضوع کمک‌رسانی، لجستیک و عبور عناصری که این جنبش‌ها را رهبری می‌کنند از مرزها، تمامی این موارد موضوعاتی است که به ذهن خطور می‌کند. همانطور که می‌دانید در آغاز اعتراض‌ها در کشور سوریه مسایلی هم شنیده می‌شد از جمله اینکه حزب سنی لبنان به سرکردگی سعدحریری ارتباطاتی در این زمینه داشته است.
بنابراین موضوع مهم درباره تحولات سوریه هم‌مرز بودن این کشور با ترکیه و مسلما نقشی است که ترکیه تابه امروز ایفا کرده است؟
بله، بر همین اساس ترکیه:
- با پذیرفتن پناهندگان سوری و اسکان آنها و بازگذاشتن مرز
- اظهاراتی که اردوغان درباره نحوه برخورد نیروهای امنیتی سوریه با مردم داشت
بیش از هر کشور دیگری در منطقه درگیر مساله سوریه است. بنابراین طبیعی است که وزیرخارجه ترکیه به ایران سفر کرده و درباره مساله سوریه با مقامات ایرانی رایزنی کند و در حقیقت ترک‌ها به دنبال این هستند که موضع ایران را متوجه شوند.
امروزه در سوریه کار به جایی رسیده که بسیاری در عرصه بین‌الملل سوال می‌کنند که چه کشوری خواهان بقای دولت سوریه است و چه کشوری نیست. به عبارت دیگر مساله سوریه به مرحله موضع‌گیری رسیده است.
به عقیده شما تفاوت نگاه ایران و ترکیه درباره سوریه به چه نقطه‌ای رسیده و یا خواهد رسید؟
همانند دیگر مسایل منطقه این‌بار نیز ترک‌ها برداشت واقع‌گرایانه‌ای از مساله سوریه داشته و روند تحولات را رصد می‌کنند. همچنین پیش‌بینی ترک‌ها از مسایل با پیش‌بینی ما از مسایل متفاوت است. در عین حال برای رابطه خود با ایران ارزش قایلند و بعید به نظر می رسد که مقامات ترکیه قصد آن داشته باشند که در مساله سوریه رودروی ایران قرار بگیرند و یا حتی دست به عمل شتابزده‌ای بزنند که ایران منافع خود را در منطقه در خطر ببیند.
شما به روابط اقتصادی هم اشاره کردید، این تعاملات تا چه اندازه در استحکام روابط دو کشور تعیین کننده است؟
از سوی دیگر همانطور که در ابتدا ذکر شد، موضوع مهم دیگر بحث اقتصاد و انرژی است که رابطه اقتصادی ایران و ترکیه در طول چندسال اخیر بسیار پیشرفت کرده و حتی می‌توان گفت که ترک‌ها را از بحران اقتصادی نجات داده است. کشوری که رشد 10-12 درصدی اقتصادی را برای خود متصور است باید سوخت کافی را برای این ماشین عظیم اقتصادی تهیه کند که بحث سوخت و انرژی با رشد بیشتر اقتصادی ترکیه به مساله مهمی تبدیل شده است. بنابراین چه راهی بهتر از ایران که موضع دوستانه‌ای با ترکیه دارد و ترک‌ها نیز می‌توانند مشتری بسیار خوبی برای بازار انرژی ایران باشند. متقابلا ایران نیز مشتری خوبی برای صنعت روبه رشد آنها خواهد بود. بنابراین دو کشور هم منبع و هم بازار نقدی برای یکدیگرند.
با توجه به تمامی تحولات در سوریه و مواضع دو کشور ایران و ترکیه آقای صالحی اظهار داشتند که ایران، ترکیه و سوریه اعضای یک فامیلند، شما این کشورها را تا چه اندازه اعضای یک فامیل می‌دانید؟
اینکه آقای صالحی گفته‌اند ما اعضای یک فامیل هستیم به دلیل مشترکات استراتژیک و جغرافیایی است. به عبارت دیگر هر اتفاقی در هریک از این سه کشور بیفتد بر کشور دیگر هم تاثیرگذار خواهد بود. به عبارت دیگر آنها به هم بسیار نزدیک و وابسته‌اند، منابع مشترک وجود دارد، خط لوله‌هایی وجود دارد که باید از سه کشور عبور کند؛ بنابراین چنین مشترکاتی در کنار مشترکات قومی و فرهنگی همانند مساله کردها نیز باعث نزدیکی این سه کشور شده است. در نتیجه سخن آقای صالحی را اینگونه می‌توان تعبیر کرد. اما نمی‌توان انتظار داشت که موضع ترکیه و ایران در قبال سوریه یکسان باشد. ترکیه نگاه متفاوتی به منطقه دارد و همچنین تاریخچه متفاوتی هم از رابطه با سوریه دارد. دوکشور هم‌مرز هستند که قطعا دینامیک‌های تعاملی آنها نیز با دوکشوری که همپیمانی استراتژیک و مشترکات ایدوئولوژیک دارند، متفاوت خواهد بود. به هر صورت مشترکات تاریخی این دوکشور سوریه و ترکیه بیشتر است و موارد مناقشه و منازعه هم بین آنها بیشتر خواهد بود تا ایران که با مرز سوریه فاصله قابل ملاحظه‌ای دارد.
ترکیه به دنبال فتح آینده جهان اسلام و یا به معنای دیگر پیدا کردن جایگاه خود در دنیای اسلام است، بنابراین ممکن است ترکیه به بسیاری از روابط و تعاملاتی که در دنیای اسلام جاری بوده، بی اعتنا بوده است، همانند رابطه بین ایران و سوریه که به واسطه موضوع لبنان و جنگ با عراق بسیار تشدید شده بود، چرا که برای ترکیه اعراب موقعیت استراتژیک ندارد.
در نهایت باید گفت حتی اگر ترک‌ها موضعی مخالف ایران هم اتخاذ کنند، من بسیار بعید می‌دانم که ایران حاضر باشد اهمیت رابطه با ترکیه را برای سوریه قربانی کند. بنابراین به نظر می‌رسد که دو کشور به دنبال یک راه‌حل میانه‌ای هستند که نقش ایران بر اساس نگرشی که به سوریه دارد و پیش‌بینی‌هایی که از مسایل می‌کند،باید دید چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد و ترکیه هم قطعا سعی خواهد کرد که رضایت ایران را کسب کند. همچنین ترکیه هیچ‌گاه به دنبال تغییر و دخالت در کشورهای همسایه خود به معنای جبری و مستقیم آن نیست بلکه بیشتر به دنبال افکار عمومی جهان عرب است.
چرا افکارعمومی جهان عرب؟
باید اذعان داشت که ترکیه امروز بر مواردی سرمایه‌گذاری می‌کند که مورد توجه هیچ‌کس نیست و حتی ممکن است بی‌ارزش به نظر برسد که یکی از این موارد افکار عمومی جهان عرب است. این افکار عمومی برای کشورهای غیردموکراتیک اهمیت چندانی به ظاهر ندارد. تا دیروز در مصر، تونس، یمن و غیره افکار عمومی مردم انعکاس خاصی در سیاست خارجی نداشت، اما امروزه که دولت‌های مردمی در این کشورها بر سرکارخواهند آمد قطعا اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.
چرا داوود اوغلو پیش از ایران به عربستان سفر کرد، آیا در راستای همین تسلط بر افکارعمومی جهان عرب بوده است؟
داوود اوغلو پیش از سفر به ایران به عربستان هم سفری داشته است، در واقع همیشه ترکیه زمانی‌که در منطقه اتفاقی رخ می‌دهد به عربستان و ایران سر می‌زند تا موضع شیعه و سنی را بدانند تا از این بابت فکر راحتی داشته که منافع آنها لحاظ می‌شود.
نهایتا هم اگر قرار باشد آشتی میان دولت و معترضین اتفاق بیفتد، بازهم موضع کشورهای منطقه مهم است. به نظر می‌رسد که عربستان نیز از اتفاقی که در سوریه افتاده،ناراضی نیست.
آیا اسرائیل هم از جابجایی بشار اسد خوشنود نخواهد شد؟
بله کاملا درست است، اسراییل از این اتفاق خوشنود نیست، به دلیل همسایگی اسرائیل با سوریه ایجاد حکومت انقلابی و یا نابسامانی در این کشور به ضرر اسرائیل خواهد بود. همان طور که می‌دانید اسرائیل ادبیات گفتگو را با بشار اسد تنظیم کرده و می‌داند که چگونه باید با او مذاکره کند.
اهداف اصلی و دورنمای سیاست ترکیه را چطور می بینید؟
آنچه که ذکر شد دورنمایی از سیاست کوتاه‌مدت و میان مدتی ترکیه بود، در دورنمای بلند مدت ترک‌ها جایگاه متفاوتی در اقتصاد جهانی برای خود تعریف کردند، برخلاف آنچه که در دوران جنگ سرد و پیوستن ترکیه به ناتو مطرح و در ظاهر به دنیای غرب بسیار نزدیک شده بود تاجایی‌که عضویت این کشور در اتحادیه اروپا بسیار شدت گرفت، اما ترک‌ها در محاسبات درازمدت خود بیشتر بر بازارهای شرق حساب‌کردند. به این دلیل که هم منابع انرژی و هم بازارهای مقصد خود را در اطراف کشور خود در نظر گرفتند. همچنین ترک‌ها قصد دارند از قدرت تاریخ فرهنگ و مذهب خود استفاده کنند. اما تا پیش از این ترک‌ها با استفاده از مناقشات منطقه‌ای یا فرصت‌هایی که به واسطه جنگ ایران و عراق و بحث اعراب و اسرائیل و فروپاشی شوروی بدست آورد به جایی رسید که امروزه شاهد آن هستیم.
اما از این به بعد چنین فرصت‌هایی کمتر شده و هم رقابت در میان کشورهای منطقه سنگین‌تر شده، بنابراین به نظر می‌رسد که این کشور سرمایه‌گذاری درازمدتی را بر افکار عمومی جهان کرده است.
نظر شما :