اما و اگرهای گزارش کمیته تحریم

دکتر علی خرم، استاد دانشگاه و نماینده پیشین ایران نزد سازمان ملل در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی معتقد است به دلیل عدم انتشار گزارش نمی توان قضاوت درستی درباره نیت چین و روسیه در مخالفت با انتشار آن داشت.

 سازوکار تهیه گزارش نقض تحریم ها چیست و کدام نهاد ها در تهیه چنین گزارشی در سازمان ملل سهیم هستند؟

هر قطعنامه ای که در فصل هفتم منشور و تحت ماده چهل و یک به تصویب برسد، به طور اتوماتیک وار یک کمیته ویژه ای هم برای آن تعیین می شود. اعضای این کمیته ویژه همان اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت هستند. البته معمولا اعضای غیردائم شرکت نمی کنند ولی همه پنج عضو دائم در آن شرکت می کنند.

کار این کمیته نظارت بر حسن اجرای تحریم ها است. در مورد ایران هم از اولین قطعنامه ای که صادر شد یعنی قطعنامه 1735، کمیته ویژه ای در سازمان ملل متحد دائر شد و روند اجرایی تحریم ها را دنبال کرد. این کمیته به این مسئله رسیدگی می کند که آیا جایی هست که مثلا ایران بر اساس قطعنامه عمل نکند و از آن تخلف کند؟ آیا جایی هست که کشورها بر اساس این قطعنامه تخلف کنند و به ایران کمک برسانند؟ آیا جایی هست که کشورها به ظاهر همکاری کنند اما به صورت پنهانی و به اصطلاح زیر میزی با ایران همکاری کنند؟ بنابراین به طور کلی این کمیته راه های فرار از قطعنامه را بررسی می کند و به اطلاع شورای امنیت می رساند.

هم چنین در طول مسیر این کمیته بررسی می کند که چه بانک ها یا موسساتی در مورد کشوری که موضوع قطعنامه است، تحریم ها را دور می زنند، یعنی در حقیقت قطعنامه را دور می زنند و کجاها است که علی رغم این که ظاهر کار ربطی به قطعنامه ندارد اما در عمل به نوعی با دولت موضوع قطعنامه همکاری می کنند.

تاثیر این گزارش بر قطعنامه های بعدی چه خواهد بود؟

ببینید؛ اعضای کمیته گزارش نقض تحریم ها در حقیقت می خواهند کند و کاو کنند برای این که ببینند در این قطعنامه چه راه های فراری برای ایران وجود داشته که این راه ها را در قطعنامه های بعدی ببندند.

روند بررسی گزارش کمیته تحقیق چگونه است؟

این کمیته ابتدا گزارش را برای اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت که در کمیته ویژه تحریم شرکت می کنند. این اعضا این گزارش را می خوانند و بعد در جلسه غیر رسمی آن را بررسی می کنند. اگر در این جلسه توافق کنند که گزارش را به طور رسمی در جلسه رسمی شورای امنیت منتشر کنند، در دستور کار شورای امنیت قرار می گیرد و تبدیل به یک سند حقوقی می شود و همه می توانند از آن مطلع شوند و استفاده کنند.

اما اگر این گزارش برای اعضای دائم فرستاده شد و یک عضو یا بیشتر از آن مثلا در این قضیه روسیه و چین با انتشار این گزارش در جلسه رسمی شورای امنیت مخالفت کنند یا با انتشار رسمی آن بدون این که در شورای امنیت مطرح شود یعنی چاپ و شماره گذاری آن به گونه ای که در دسترس همگان قرار گیرد، مخالفت کنند، این گزارش آن مسیر را طی نمی کند و منتشر نمی شود. اما کسانی که می خواهند پیش نویس قطعنامه بعدی را علیه ایران بنویسند، از مطالب آن استفاده می کنند.

مبنای مخالفت روسیه و چین چیست؟ با محتوای گزارش مخالف هستند یا با رویه مستند شدن آن ؟

مخالفت این کشورها دو کاربرد دارد. یکی این که ممکن است در این گزارش مطالبی گفته شده باشد که خود روسیه و چین را هم هدف قرار داده باشد. کاربرد دوم آن این است که ممکن است انتشار این گزارش، باعث شتاب دادن به روند صدور قطعنامه بعدی شود و اگر این گونه باشد و اگر روسیه و چین با صدرو قطعنامه بعدی مخالف باشند یا حداقل بخواهند آن را به تعویق بیندازند، فعلا از انتشار این گزارش به طور رسمی خودداری می کنند تا کار را عقب اندازند.

یا همان گونه که در قسمت اول اشاره کردم ممکن است که خود این دو کشور یا شرکت های این کشورها هم در این گزارش هدف قرار گرفته باشند و این کشورها به دلیل نگرانی از اعتبار و منافع خودشان مانع از انتشار این گزارش شوند.

آیا می توان این اقدام روسیه و چین را نشانه مثبتی از همراهی این دو کشور با ایران در این مسئله بدانیم؟

بستگی دارد. اگر دلیل اول یعنی هدف قرار گرفتن روسیه و چین در این گزارش مطرح باشد، این کشورها به دلیل منافع خودشان است که نمی خواهند این گزارش چاپ شود. اما اگر دلیل دوم باشد تا حدودی نشان دهنده این است که این کشورها می خواهند به این زودی ها قطعنامه جدیدی علیه ایران تصویب نشود. علاوه بر این که شورای امنیت در حال حاضر درگیر جریان لیبی، سوریه و قضایای دیگری مانند سودان و امثالهم است. لذا اعضای دائم این شلوغی کار را هم در نظر می گیرند و برخی از کار های دیگر را فعلا به تعویق می اندازند.

بنابراین الان با توجه به این که دسترسی به متن وجود ندارد با قاطعیت نمی توان گفت که آیا این مخالفت از باب حفظ منافع خودشان است یا از باب کمک به ایران.