اگر به خود مطمئنیم نباید از گزارشگر ویژه نگران باشیم

احمد شهید، سیاستمدار سابق و فعال حقوق بشر مالدیوی به عنوان گزارشگر ویژه ایران انتخاب شده است. تعیین فردی مسلمان برای تهیه گزارش از ایران، نشانه‌ مثبتی در مقابل تجربه‌های ناخوشایند گذشته ایران از تصمیم‌های کمسیون حقوق بشر بشمار می‌آید. دکتر رضا اسلامی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل حقوق بشر، بر این باور است که اگر ایران از وضعیت حقوق بشری خود مطمئن باشد به هیچ ‌وجه جای نباید نگرانی به خود راه دهد. از طرفی حتی می‌توان به این اتفاق به عنوان یک فرصت هم نگاه کرد تا بتوان چهره و تصویر زیباتری از ایران در نظام بین‌الملل ارائه داد.

دلیل انتخاب گزارشگر ویژه حقوق بشر چیست؟

در مواقع خاص شورای حقوق بشر برای کشوری گزارشگر ویژه تعیین می‌کند یا ممکن است گزارشگر ویژه برای یک موضوع خاص در یک یا چند کشور تعیین شود. دلیل این انتخاب این است که شورای حقوق بشر نسبت به آن موضوع یا اوضاع حقوق بشر در کشوری خاص حساسیت دارد و می‌خواهد تا درباره آن موضوع خاص گزارش تهیه شود.

پیش از شورای حقوق بشر که کمسیون حقوق بشر وجود داشت، رویه به همین شکل بود. سالیان سال کمسیون برای کشورهای مختلف گزارشگران ویژه به تناسب وضع تعیین می‌کرد، این گزارشگران نیز دیدارهایی از کشور مربوطه کرده و گزارش‌هایی از وضعیت حقوق بشر آن تهیه در گذشته تقدیم به کمسیون و امروزه به شورای حقوق بشر ارائه می‌کنند. در نهایت شورا درباره آن گزارش نظر خود را اعلام کرده و از آن کشور برای ارائه توضیحات دعوت می‌کند. حتی در ادامه شورای حقوق بشر می‌تواند گزارش را به شورای امنیت هم بفرستد.

تعیین گزاشگر ویژه برای ایران چه روندی داشته است؟

تعیین گزارشگر برای ایران نیز اتفاق جدیدی نیست، پس از انقلاب کمسیون حقوق بشر برای ایران دائما گزارشگر تعیین کرده است. از جمله آنها می توان گالین دوپل و موریس کاپپیتورن را نام برد که معمولا یک بار به ایران آمده و با مقامات و از زندان‌ها دیدارهایی انجام می‌دادند. اما به دلیل آنکه گزارش‌ها مطلوب ایران نبوده، دیگر اجازه ورود آنها به ایران داده نشده است. اما آنها همچنان گزارشگران ویژه بودند و از راه دور گزارش خود را تهیه و ارائه کرده‌اند.

امسال نیز شورای حقوق بشر برای اولین بار در تاریخ جدید خود گزارشگری را تعیین کرده و می‌خواهد به ایران بفرستد. به باور من ایران باید این موضوع را به فال نیک بگیرد، چرا که از یک طرف نشان دهنده این است که این شورا نگرانی‌هایی دارد و به حقوق بشر در کشورها توجه‌ می‌کند و از طرف دیگر به نفع ایران است تا وضعیت حقوق بشر بررسی شود و خودش وضعیت حقوق بشری کشور را توضیح دهد تا بحث‌ها و رسیدگی حقوق بشری اولویت خاص خود را پیدا کند که این امر نیز در رفاه حال شهروندان و بهبود وضعیت آنها موثر خواهد بود. بنابراین تعیین گزارشگر الزاما امر بدی نیست.

انتخاب احمد شهید به عنوان گزارشگر ویژه ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

گزارشگر ویژه را شورا تعیین می‌کند،کاندیداهایی در این زمینه داشت و سعی کرد نزدیک‌ترین فرد به مسائل دینی،فرهنگی و وضعیت اجتماعی ایران انتخاب کند. آقای احمد شهید فردی مطلع به وضعیت حقوق بشر در کشور خودش و سایر کشورها است و در حوزه جهانی کاملا با مسائل حقوق بشری آشناست. بر همین اساس انتخاب آقای احمد شهید انتخاب بسیار خوبی بوده است و به شاخصه‌هایی که برای ایران نیز مهم بوده، بسیار نزدیک است.

بنابر این بهترین سیاست ما می‌تواند این باشد که آقای شهید وارد ایران شود و به مقامات، امکانات و مراکز و جاهای مختلف دسترسی داشته باشد تا بتواندگزارش جامع و کاملی را تهیه کند.

در حقیقت از نگاه دولتی نیز این فرصت بسیار خوبی برای دولت هم محسوب می‌شود،‌ چرا که دولتی که از وضعیت حقوق بشری خود نگران نیست، می‌تواند اجازه دهد که گزارشگر حقوق بشر وضعیت را بررسی کند و گزارشی را که به نفع دولت تمام خواهد شد، ارائه دهد. به باور من حضور این گزارشگر و تهیه گزارش، چهره و تصویر وضعیت حقوق بشری ایران را در نظام بین‌الملل بهبود خواهد بخشید. بنابر این اگر مقامات دولتی از وضعیت حقوق بشر در ایران مطمئن هستند و نگرانی ندارند باید از انتخاب و حضور گزارشگر ویژه استقبال کنند.

برخی از نمایندگان مجلس ایران درباره عدم پذیرش گزارشگر ویژه سخن گفتند، آیا مجلس در مقام پذیرش یا عدم پذیرش گزارشگر ویژه قرار دارد؟

درباره اظهار نظر برخی از نمایندگان مجلس مبنی بر عدم پذیرش گزارشگر ویژه نیز باید گفت، مجلس مصوبه و اظهار نظری در این باره ندارد، ‌شاید تنها نماینده یا نمایندگانی در این زمینه صحبت کرده باشند. این امر که نمی‌پذیریم دو وجه دارد:

1. نمی‌پذیریم که آقای احمد شهید نماینده باشد،‌که در اختیار و در حد ما نیست که تعیین کنیم چه کسی گزارشگر باشد. شاید پیشنهادهایی داده باشیم اما زمانی که گزارشگر تعیین شد، دیگر از حوزه اختیار ما خارج است.
2. اما موضوع دیگر این است که ما فرد گزارشگر را به داخل کشور راه نخواهیم داد، امری دیگری است که می‌توانیم. طبیعتا حاکمیت کشور می‌تواند جلوی ورود هر فردی به ایران را بگیرد و این فرد نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود.

اما مجلس و دولت اظهار نظری نکرده‌اند و به عقیده من این انتخاب باید با استقبال دولتمردان هم مواجه شود.

در ایران نهاد تصمیم‌گیرنده برای پذیرش گزارشگر ویژه چه مرجعی است؟

به طور طبیعی به دلیل آنکه بحث اجرایی است، دولت و قوه مجریه باید در این مورد تصمیم بگیرد. اما به این دلیل که در کشور ما مراکز متعدد قدرت وجود دارد، طبیعتا نظر سایر نهادها نیز لحاظ خواهد شد. در نهایت نظام به این نتیجه می‌رسد که این فرد وارد کشور شود یا خیر. اگر چه بحث کلا اجرایی است اما به دلیل آنکه بحث حقوق بشر مهم بوده باید تصمیم‌گیری کلی صورت گرفته و اجمالا باید دولت و شورای امنیت ملی تصمیم بگیرد.  

در برخی موارد در ایران موضوعاتی که در حقیقت بسیار مهم نبوده، مهم و اساسی جلوه داده شده است، همانند ورود گزارشگر ویژه.

پیامدهای عدم پذیرش گزارشگر ویژه برای کشور ما چه خواهد بود ؟

پیامدهای آن به هیچ‌وجه مثبت نخواهد بود، چرا که این گزارشگر از طرف سازمان ملل تعیین شده و احترام به انتخاب سازمان ملل ایجاب می‌کند که این فرد وارد ایران شود و با مقامات و مراکز مختلف ارتباط داشته باشد. اگر از ورود وی به ایران ممانعت شود، مسلما فشار بین‌المللی بر ایران را تقویت می‌کند و چهره نامناسبی از کشور در انظار عمومی به نمایش خواهد گذاشت.

بحث ماهوی در اینجا نمی‌کنیم که آیا تعیین گزارشگر خوب است یا بد یا وضعیت حقوق بشری ایران چگونه است، محدودیت‌های حقوق بشری وجود دارد یا خیر؟ بلکه صرف آن که مقامی انتخاب شده باید به این تصمیم سازمان ملل احترام گذاشته شود، به دلیل آن که ایران عضو سازمان ملل است و باید بپذیرد. در ضمن این اتفاق فرصتی برای ایران است. اگر ما از وضعیت حقوق بشر در کشور خود مطمئن و راضی هستیم این امر فرصتی است برای ابراز نظر خود و این که مسائل حقوق بشر خود را در سطح دیگری مطرح کنیم. اما اگر با ورود این فرد مخالفت کنیم، شورای حقوق بشر ممکن است نسبت به عمل ما قطعنامه‌ای صادر کرده و عمل ما را محکوم کند. همچنین ممکن است اعضای سازمان ملل نیز برخوردهای نامناسبی را بااین مساله داشته و این عمل را محکوم کنند. بنابر این نتیجه مثبتی در بر نخواهد داشت و مثل همیشه فشارها را بر ایران بیشتر کنند.

در پایان می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تعیین گزارشگر یکی از اقدامات خوبی است که شورای حقوق بشر انجام داده و فرصتی برای مطالعه و بررسی وضعیت حقوق بشر کشور است و در نهایت باید به نفع کشور تمام شود. تعیین گزارشگر حقوق بشر زمانی جای نگرانی دارد که کشورها از وضعیت حقوق بشر خود مطمئن نیستند.