اردوغان برنده انتخاباتی عاری از خشونت
حزب عدالت و توسعه به ریاست رجب طیب اردوغان برای سومین بار برنده انتخابات ترکیه شد. با این پیروزی تحولی بزرگ در تاریخ سیاسی این کشور رقم خورد. آینده سیاسی ترکیه چه خواهد شد؟ آیا بدین ترتیب ترکیه آسان‌تر وارد اتحادیه اروپا خواهد شد؟ برنامه‌های آرمان‌گرایانه حزب عدالت و توسعه به کجا خواهد رسید؟ گفتگوی دیپلماسی ایرانی با سید اسدالله اطهری، کارشناس مسائل ترکیه، استاد دانشگاه و محقق مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه درباره انتخابات این کشور.
حزب عدالت و توسعه پیروز انتخابات اخیر شد ولی این حزب نتوانست دو سوم اکثریت آرا را به دست بیاورد. چه شد که ترکیه قاطعانه اردوغان و حزب او را انتخاب نکرد؟
بر خلاف کسانی که چنین تحلیلی دارند انتخابات در ترکیه برای حزب عدالت و توسعه یک فرصت رو به جلو بوده است. یعنی این که آرای این حزب از حدود 47 درصد به نزدیک 50 درصد رسید. ولی از نظر آرا آن طور که شما هم اشاره کردید، بله کاملا درست است. دلیل آن این است که تعداد احزاب مستقلی که در انتخابات شرکت کرده بودند این بار بسیار زیاد بود. حتی ما شاهد فشارهای بین‌المللی بر حزب عدالت و توسعه سر این انتخابات بودیم. مثلا اگر شما مجله اکونومیست را خوانده باشید، گفته شده بود که به حزب عدالت و توسعه رای ندهید. این عجیب‌ترین تحلیلی بود که در این مجله منتشر شده بود. یا مثلا لابی اسرائیل در ترکیه تحریک می‌کرد که به حزب عدالت و توسعه رای داده نشود. در مقابل نیز دیدیم که آقای اردوغان آمد و گفت پیروزی ما پیروزی قدس است. صحبت‌های او بسیار تعجب‌آور بود. لابی اسرائیل همه سرمایه خود را در ترکیه متمرکز کرد که حزب عدالت و توسعه رای نیاورد. ولی از سویی وقتی به انتخابات دقیق می‌شوید، در می‌یابید که هیچ حزبی نتوانسته نسبت به گذشته پیشرفتی داشته باشد به جز دو حزب عدالت و توسعه و جمهوریخواه خلق. ما باید موفقیت‌ها را نسبی بسنجیم. در همین رابطه کردها نیز نقش بسیار مهمی بازی کردند. آنها سعی کرده بودند در این انتخابات کاندیداهای خود را حذف کنند که به نوعی به نظر می‌رسید نسبت به انتخابات موضع گرفته‌اند. چرا که می‌گفتند حذف شدن برخی اعضای حزب صلح و دموکراسی کار حزب عدالت و توسعه بوده است. اینها عواملی مهم در رای نیاوردن قاطع حزب عدالت و توسعه محسوب می‌شود.
با این حال شما تاکید دارید که این یک پیروزی است؟
بله، تاکید می‌کنم که این یک پیروزی است. به یاد داشته باشید در دور پیش نیز حزب عدالت و توسعه هنگامی که خواستار انجام اصلاحات شد نتوانست از طریق اکثریت آرا اصلاحات مورد نظرش را انجام دهد از این رو به سوی رافراندوم رفت. ما باید این گونه بحث کنیم که کدام حزب تا کنون توانسته به جز حزب عدالت و توسعه تا این اندازه رای بیاورد و پشت سر هم در انتخابات برنده شود و حرکتی بی‌سابقه را در تاریخ ترکیه رقم بزند. آنهایی که گمان می‌کردند که حزب عدالت و توسعه آرای اکثریت قاطع خود را به دست خواهد آورد، جامعه تکثرگرا و پولاریزاسیون ترکیه را نمی‌شناسند و زیاده از حد ایده‌آلیستند. در حالی که وزن هر گروه را قواعد دموکراسی است که مشخص می‌کند.
تاثیرات خارجی را تا چه اندازه بر کاهش پیروزی حزب عدالت و توسعه اثرگذار می‌دانید؟
همان طور که می‌دانید این بار یهودی‌ها رای ندادند. در حالی که شما در دور اول هنگامی که در کنیسه یهودیان بمب‌گذاری شد اولین کسی که در میان یهودیان حضور پیدا کرد اردوغان بود که توانست آرای یهودی‌ها را به خود جلب کند. ولی مسائل مربوط به غزه و فاصله گرفتن ترکیه از اسرائیل باعث شد تا لابی اسرائیلی‌ها و یهودی‌ها در درون ترکیه از حمایت از اردوغان فاصله بگیرند. لابی یهودیان در ترکیه بسیار قدرتمند است. آنها در کنار ارتش و سیستم بوروکراتیک ترکیه از قدرتمند بسیاری برخوردارند. همین جریان است که رای ندادن به اردوغان را تبلیغ می‌کرد. من بر روی خواندن مقاله اخیر اکونومیست بر روی انتخابات ترکیه خیلی تاکید می‌کنم که به نظر می‌رسید خط دهی بسیاری در این انتخابات داشت. جدای از آن گمان می‌کنم که غرور حزب عدالت و توسعه در کاهش آرایش نقش داشت. غروری که می‌گفت یهودی‌ها چه بیایند پای صندوق رای و چه نیایند در نهایت برنده انتخابات هستند. اگر چه این را هم می‌دانیم که هیچ حزبی به جز حزب عدالت و توسعه نتوانسته تا کنون در 66 استان ترکیه پیروز شود و الگویی برای کشورهای همسایه شود. آنها بدون نیاز به خشونت توانستند با مردمشان خوب همکاری کنند.
تاثیر این انتخابات را بر سیاست خارجی ترکیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من فکر می‌کنم که هم بر سطح منطقه‌ای و هم بر سطح بین‌المللی تاثیر خواهد گذاشت. در سطح بین‌المللی مسئله ترکیه اتحادیه اروپا است. هدف آنها برای تغییر قانون اساسی این است که زمینه‌های لازم برای پیوستن به اتحادیه اروپا را فراهم آورند. همچنین آنها برای نخستین بار به واسطه حزب عدالت و توسعه توانسته‌اند اعتبار بین‌المللی به دست بیاورند و برای اولین بار وارد شورای امنیت شوند. در اتحادیه اروپا توانسته‌اند وزن اقتصادی خود را تا به آنجا بالا ببرند که ششمین اقتصاد برتر در این اتحادیه و شانزدهمین اقتصاد برتر در جهان شوند. همچنین توانستند وارد گروه بیست شوند. اینها همگی دستاوردهای حزب عدالت و توسعه است. در سطح منطقه‌ای هم ادامه روندهای قبلی خواهد بود. کتاب استراتژیک داوود اغلو کاملا اجرا خواهد شد و سیاست به صفر رساندن مشکلات به ویژه همسایگان، تبدیل شدن به عنوان کانون انرژی و دوستی با تمام دشمنان مثل یونان و ارمنستان، گسترش روابط با روسیه تا آنجا که سطح مبادلات تجاری به 50 میلیارد دلار برسد، گسترش روابط با چین و گسترش روابط با خلیج فارس که برگزاری مانور نظامی که قرار است هفته آینده برگزار شود در همین راستا است، همگی به طور جدی دنبال خواهد شد.
اصلاحات قانون اساسی که آقای اردوغان شعار آن را می‌داد با توجه به عدم کسب دو سوم آرای انتخاباتی چگونه اجرا خواهد شد؟
این بستگی به قدرت چانه‌زنی آقای اردوغان با احزاب مخالف و همچنین نحوه کارش با احزاب مستقل دارد. برای اولین بار در تاریخ ترکیه تعداد احزاب مستقل زیاد است و آنها باید با این احزاب به خوبی کار کنند. احزاب مستقل می‌تواند به او کمک بسیار کنند.
اگر احزاب مستقل شرایط تازه‌ای را در برابر حزب عدالت و توسعه ایجاد کنند آن گاه چگونه خواهد شد؟
آنها نمی‌توانند به راحتی از همکاری با حزب عدالت و توسعه شانه خالی کنند. چرا که آنها نیز به فکر آینده‌اند. یا باید بپذیرند که قانون اساسی نظامی‌ها را قبول دارند یا این که باید به ملت خودشان دروغ بگویند یا باید تن به دموکراسی دهند. با توجه به این که دموکراسی در حال بین‌المللی شدن است، آنها نمی‌توانند که به همکاری با حزب عدالت و توسعه تن ندهند. مگر این که مثل مام وطن به ریاست اوزال که نتوانست خود را تطبیق دهد و دچار سندروم ناک اوت شد، آنها نیز نابود شوند. به نظر می‌رسد شرایط و جنبش‌های خاورمیانه و دموکراتیزاسیون جهانی به نفع حزب عدالت و توسعه به پیش رود. به ویژه این که اتحادیه اروپا نیز تبریک گفته و اظهار داشته است که این بهترین شرایط برای ترکیه است که مسئولیت‌های جدیدی را بپذیرد تا بتواند وارد اتحادیه اروپا شود.
دورنمای روابط ایران و ترکیه با توجه به تنش‌های اخیر سوریه و این که دیگر آنکارا همانند سابق با ایران در پرونده هسته‌ای همراه نیست، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من این روابط اجتناب‌ناپذیر است. ایران و ترکیه منهای ایدئولوژی، نظامیان و این که رفرمیست باشند یا اصولگرا همیشه به ویژه در حوزه اقتصادی رابطه داشته‌اند. اکنون نیز این روابط به شدت گسترش پیدا کرده است. در تمامی زمینه‌های اقتصادی، شهرک‌سازی‌های صنعتی، انرژی و نقطه صفر مرزی روابط دو کشور بسیار گسترش یافته است. بر خلاف آنچه شما پرسیدید برای اولین بار در تاریخ ترکیه یک مقام نظامی از ایران در یک‌صدمین سالگرد تشکیل نیروی هوایی ترکیه شرکت کرد. به نظر می‌رسد در تمامی زمینه‌ها این روابط در حال گسترش است.
در مورد سوریه چطور؟
در آن زمینه هم چندان با شما موافق نیستم. ژست‌هایی که اخوان المسلمین‌های ترکیه می‌گیرند و حرکت‌هایی که اخوان المسلمین سوریه انجام می‌دهد بیشتر به انتخابات و افکار عمومی ترکیه باز می‌گردد. کسی در دنیای دموکراسی نیست که بخواهد از سرکوب حمایت کند. آنها از قوه سرکوب امنیتی با مردم که ما در ایران نیز محکوم می‌کنیم، حمایت می‌کنند.
ولی نشست مخالفان در آنتالیا پیام دیگری به ما می‌دهد؟
نظام‌های دموکراسی این گونه است. آنها می‌توانند همانند کشورهای اروپایی اجازه دهند که مخالفان و موافقان یک حکومت در کشورشان فعال باشند.
ولی این مسئله روابط ترکیه و سوریه را به شدت متشنج کرده است؟
بله ولی باید دید سطح این تنش‌ها تا کجاست. ببینید، ترکیه و سوریه لغو روادید دارند، شورای استراتژیک تشکیل داده‌اند، برای اولین بار مسائلی نظیر اسکندرون را حل و فصل کردند. باید ببینیم آیا دولت ترکیه به دنبال سرنگونی رژیم است؟ من چنین فکر نمی‌کنم. آنها با نحوه برخورد نیروهای امنیتی با تظاهرکنندگان اعتراض دارند و خواستار اعطای آزادی‌های مدنی به مردم هستند...
اما سوریه می‌گوید ترکیه از اخوان المسلمین که خط قرمز نظام سوریه است، حمایت می‌کند؟
خیر به هیچ وجه. ترکیه از خشونت حمایت نمی‌کند، شاید لایه‌های مدنی ترکیه حمایت کنند ولی دولت ترکیه خیر. دولت ترکیه از آدم‌کشی بیزار است همان طور که به دولت اسرائیل می‌گفت شما شیوه آدم‌کشی را بهتر بلدید. اردوغان از دموکراسی‌خواهی حمایت می‌کند که همه آزادگان جهان از آن حمایت می‌کنند. ما در ایران هم از این حرکت دفاع می‌کنیم. مسئله علوی‌ها بسیار مهم است. ترکیه خود 20 میلیون علوی دارد و نمی‌تواند در برابر علوی‌کشی احتمالی در سوریه بی‌تفاوت باشد. مسائل شیعیان مطرح است که می‌تواند میان ایران و عراق و ترکیه و سوریه حتی علوی‌های بلغارستان مسئله ایجاد کند.
فاصله ترکیه از سکولاریزم با توجه به پیروزی حزب عدالت و توسعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
چنین اتفاقی نخواهد افتاد. اعضای حزب عدالت و توسعه خود را سکولارهای دموکرات‌خواه مسلمان می‌دانند. همانند حزب دموکرات مسیحی در اروپا معتقدند که افراد می‌توانند مذهبی باشند ولی دین نباید در سیاست دخالت کند. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن بسیار توجه کرد. در نهایت در ترکیه وضعیت به این سمت پیش خواهد رفت که دولت نسبت به مذهب حاکم و دیگر مذاهب فعال بی‌طرفانه رفتار کند. همان طور که دموکرات مسیحی‌ها در اروپا آمدند مسیحیت را با مدرنیته و دموکراسی آشتی دادند حزب عدالت و توسعه نیز همین رویکرد را دنبال می‌کند.
بسیاری می‌گویند که اردوغان ترکیه را به سمت خفقان سیاسی پیش می‌برد. نظر شما چیست؟
من فکر می‌کنم که باید شاخص‌ها را سنجید. اگر چنین چیزی وجود داشت اتحادیه اروپا واکنش نشان می‌داد. البته مسئله دستگیری 50 روزنامه‌نگار وجود دارد که سوال شما را مهم می‌کند ولی به نظر می‌رسد که علی‌رغم تمامی تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد و حرکت‌هایی که گرگ‌های خاکستری انجام دادند، هواپیماهای نظامی که بلند شد و دیگر برنامه‌هایی از این دست، در می‌یابیم که باز هم نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه معدل ترکیه قابل مقایسه با هیچ کشوری نیست. اگر اتحادیه اروپا به عنوان ناظر نگاه می‌کند تذکرات خاص خودش را نیز می‌دهد. اتحادیه اروپا تا به حال در برابر ترکیه کوتاهی نکرده هر جا که کوچکترین تخطی‌ای دیده برخورد کرده است. پس نمی‌توان پذیرفت که چنین اتفاقی در ترکیه بیفتد. به ویژه که جنبش‌های دموکراسی‌خواهی در کشورهای خاورمیانه نیز به شدت فعال هستند.
نظر شما :