خزر ؛ موضوع تذکر نمايندگان مجلس به وزير خارجه ايران
32 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ایران در تذکری به منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران، ضرورت پرهیز جدی از بیان اظهارات خلاف مصالح ملی کشور در خصوص سهم ایران از دریای خزر و پیگیری اصولی به منظور احقاق حقوق تاریخی ملت ایران را یادآور شدند.
32 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ایران در تذکری به منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران، ضرورت پرهیز جدی از بیان اظهارات خلاف مصالح ملی کشور در خصوص سهم ایران از دریای خزر و پیگیری اصولی به منظور احقاق حقوق تاریخی ملت ایران را یادآور شدند.
منوچهر متکی پیش از این اعلام کرده بود که سهم ایران از این دریا هیچ گاه 50 درصد نبوده است و این رقم نه منطقی است و نه قرارداری درباره آن وجود داشته است. )خبرگزاری جمهوری اسلامی یازدهم دی 1386)
خزر بزرگترین دریاچه کره زمین است که از سال 1991 و پس از فروپاشی اتحادیه جماهیز شوروی به عرصه بازی بزرگان تبدیل شده است.
پیش از سال 1991 وجود دو قرارداد 1921 و 1940 بین ایران و شوروی بعنوان سندی بر مالکیت مشاع این دریاچه بین ایران و شوروی به حساب می رفت. بعد از فروپاشی شوروی سابق، ایران همواره بر این نکته تاکید کرده است که با توجه به این که دریای خزر بر اساس قراردادهای موجود دریای ایران و شوروی است لذا اولا تا زمانیکه قرارداد جدیدی بین کشورهای ساحلی منعقد نشود قراردادهای 1921 و 1940 بین ایران و شوروی معتبر است و ثانیا کشورهای ساحلی باید سهمی برابر از دریای خزر داشته باشند. این موضوع را پنچ کشور ساحلی در اجلاس تاشکند در قزاقستان تائید و تصویب نیز کرده اند.
از آنجا که دریاچه خزر در چارچوب کنوانسیون عمده حقوق دریاها، نظیر کنوانسیون 1958 ژنو و کنوانسیون حقوق دریاهای ملل متحد که در سال 1982 در مونتگیرین جامائیکا منعقد شده است نمی گنجد نیازممند رژیم خاص خودش است که پنج کشور ساحلی تاکنون راه حل جامعی برای آن نیافته اند.
از آنجا که برخی با استناد به توافقنامه های سالهای 1921 و 1940 و اینکه در این توافقنامه ها آمده است که دریای خزر دریای ایران و شوروی است و اتباع ثالث نمی توانند علیه کشور دیگری فعالیت کنند چنین استنباط کرده اند که این دریا 50-50 بین ایران و شوروی تقسیم شده است. اما دانستن این نکته ضروری است که در طول تاریخ هرگز صحبت از درصد دریا و دریاچه مطرح نبوده است. چرا که در مورد دریاها و دریاچه ها در دنیا مسئله مورد بحث همواره مرز دریا است و برای حل مسائل جغرافیایی نمی توانیم از درصد صحبت کنیم. بلکه تنها بر " مشاع " بودن دریای خزر صحبت شده که البته وزیر خارجه ایران اشاره به آن نکرده است. کارشناسان می گویند شاید پس از آنکه با رسیدن به یک تفاهم مشترک میان ساحل نشینان دریای خزر و مرز بندی این دریاچه بتوانیم برای خودمان درصد سهم ایران را اندازه گیری کنیم. اما نمی توانیم با این پیش فرض برای مذاکره با همسایگان خود وارد بحث شویم.
در خصوص دریای خزر صحبت کردن از درصد و اعلام اینکه چند درصد از این دریاچه متعلق به ایران است بحثی است غیر حرفه ای. مطرح شدن چنین بحث هایی به آنجا باز می گردد که متاسفانه در این خصوص بیش از آنکه با جغرافی دانان حقوق دان پلان مذاکراتی ایران را تهیه کنند گاهی با حقوق دانان جغرافیا ندان چنین کرده اند.
مبحثی که همواره در اجلاس های وزرای امور خارجه و سران کشورهای حاشیه دریای خزر مورد بحث بوده است این است که ایران بتواند با مذاکره سهم بیشتری از دریا را در اختیار داشته باشد. در اجلاس تهران نیز که در تاریخ 17 مهر ماه سال جاری برگزار شد و نتیجه آن بیانیه ای بود که در 25 بخش صادر شد بر این موضوع تاکید شد که ایران بتواند سهم بیشتری داشته باشد هرچند که دریای خزر در این نشست تقسیم نشد. در این بیانیه که موضوعاتی همچون صلح و ثبات خزر اهمیت خاصی دارد، ایران توانست بخشی از خواسته های خود از جمله عدم حضور نیروهای ثالث در دریای خزر را در آن بگنجاند. اما علیرغم اینکه این اعلامیه امضای روسای کشورهای حاشیه دریای خزر را دارد این اعلامیه در حد یک قرار داد نیست و امضا کنندگان را از نظر حقوقی ملتزم نمی کند بلکه در حقیقت تبیین کننده دیدگاه و خواست مشترک آنها در زمینه های مورد علاقه پنج کشور امضا کننده آن است.
حال اینکه آقای متکی به عنوان وزیر امور خارجه ایران چرا در صحبت های خود آن هم در شرایطی که سهم بیشتر از دریای خزر همواره هدف ایران بوده است اعلام کرده است که بهره برداری ایران از دریای خزر هرگز از 3/11 درصد فراتر نرفته است جای تامل دارد.
کارشناسان معتقدند که طرح این موضوع که قبل از انقلاب اسلامی، ایران در خزر آزادانه فعالیت نمی کرد چه نفعی برای کشورمان می تواند داشته باشد؟ آیا طرح این موضوع ها به مواضع کشورمان در مذاکرات بسیار پیچیده فعلی با کشورهای ساحلی کمک خواهد کرد یا مذاکره کنندگان ایرانی و همکاران فعلی و آینده آقای متکی را با مشکل رو به رو خواهد کرد؟ کارشناسان و حقوقدانان بین المللی می گویند که سخنان آقای متکی مبنایی برای ادعاهای آینده دیگران می شود و بار حقوقی دارد.
در همین راستا عبدالله رمضان زاده، سخنگوی دولت هشتم جمهوری اسلامی ایران، گفته که فهم تحولات بین المللی برای هر سیاستمداری که وارد حوزه سیاست خارجی می شود، مسئله ای بسیار حیاتی است. شناخت زمینه کاری و اینکه یک دیپلمات با یک مقام سیاسی چه وقتی جدی رفتار کند و یا چه وقتی شوخی کند و یا کجا ایستادگی و مقاومت کند و کجا مذاکره، مسئله بسیار مهمی است.
وی با اشاره به اینکه سیاست خارجی باید از اختلافات جناحی مصون بماند گفت که سیاست خارجی صحنه واماندگی و ماجراجویی نیست. سیاست خارجی محل دفاع از منافع ملی در همه ابعاد کشور است. (سایت رسمی مشارکت)
الهه کولایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ششم و نماینده وقت پارلمان ایران در مذاکرات مربوط به دریای خزر می گوید که مساله ای که در حال حاضر در مورد دریای مازندران وجوددارد حاصل عدم ارتباط ایران با کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای است، در حالی که ایران می تواند از تعارض های موجود به نفع خود بهره برداری کند. اما به واقع اینگونه نشده است و اقدام ایران در چارچوب نگاه به شرق در واقع فقط امتیازی است که به دیگران داده ایم. در حالی که اگر قرار است راه حلی ارائه شود باید متعادل شود اما واقعیت این است که سیاست نگاه به شرق در شرایط فشار غرب زمینه ساز ناکامی است. روش های عقلانی مبتنی بر منافع ملی باید مورد توجه قرار بگیرد زیرا شرایط ژئوپلیتیک می تواند ایران را بهره مند کند. نه اینکه ایران تبدیل به ابزاری برای بازی سایر کشورها شود و این بهره مندی از شرایط فقط با یک نگاه واقع گرایانه قابل حصول است.
منوچهر متکی در سخنان خود که با اعتراض گروهی از نمایندگان مجلس روبرو شده است به تدوین رژیم حقوقی دریای خزر اشاره کرده و اعلام کرده است که تدوین رژیم حقوقی این دریا در دستور کار ایران، ترکمنستان و آذربایجان است و سهم هر یک از این کشورها براساس اصل انصاف و تعیین مرزهای زیر بستر برای بهره برداری از منافع این دریا صورت می گیرد.
وزیر امور خارجه سهم قزاقستان از دریای خزر را 24 درصد عنوان کرده و گفته که سهم روسیه نیز زیر 20 درصد است و کشورهای ترکمنستان و آذربایجان نیز کمتر از 20 درصد سهم دارند. حتی اگر بخواهیم با درصد سهم هر یک از کشورها را حساب کنیم و سهم ایران را مطابق گفته های آقای متکی 3/11درصد و کشورهای روسیه، آذربایجان و ترکمنستان را نیز نه کمتر از 20 درصد که همان 20 درصد محاسبه کنیم، 5 درصد از دریای خزر در اختیار چه کسی خواهد بود؟
چنین موضوعی نشان می دهد که نطق نویسان وزارت خارجه فرصت بیشتری نیاز دارند تا وزیر خارجه را راهی کنفرانس های مطبوعاتی و سخنرانی کنند.
هر چند سخنگوی وزارت خارجه ایران بلافاصله گفته های وزیر را اصلاح کرده است اما تاثیر این گونه سخنان را با تکذیب و تصحیح نمی توان به صفر رساند. سخرانی هایی که بی شک می تواند کار را برای دیپلمات های ایران آسان تر یا مشکل تر کند.
این موضوع باعث شده تا جمعی از نمایندگان مجلس به وزیر خارجه تذکر دهند. این تذکر را غلامعلی حداد عادل رییس مجلس از تریبون قرائت کرده است.
نظر شما :