ايران اولين مجرى طرح تعديل بازار نفت در سال ۲۰۰۸

نفت از کلیدی ترین منابع طبیعی جهان است و تولید آن در کشورهای خاورمیانه سبب بیشتر شدن نقش این منطقه در عرصه بین المللی شد. رشد 50 درصدی قیمت نفت در سال 2007 میلادی و گذشتن آن از مرز 100 دلار در روزهایی از این سال سبب شد تا بسیاری از تحلیل گران بازارهای صنعتی و اقتصادی نگران سال 2008 میلادی باشند.

در مورد قیمت نفت در سال 2008 میلادی تحلیل های زیادی وجود دارد . ولی نظریه غالب تنزل قیمت نفت و فاصله گرفتن آن از مرز 100 دلاردر سال 2008 میلادی  است. پیش بینی می شود متوسط قیمت نفت در سال 2008 میلادی بین 80 تا 85 دلار امریکا باشد که از متوسط قیمت این منبع انرژی در سال 2007 میلادی بین 9 تا 14 دلار بیشتر خواهد بود.متوسط قیمت نفت در سال 2007 میلادی برابر با 71 دلار اعلام شده است.

برخی دیگر از اقتصاددانان با ارایه دلایل مختلف بر احتمال افزایش قیمت نفت در سال 2008 میلادی تاکید می کنند و حتی روند افزایش قیمت نفت را روندی تداومی تا سال 2010 میلادی می دانند. یکی از این اقتصاددانان جف رابین  اقتصاددان مرکز مطالعات اقتصادی کانادا است.

جف رابین اقتصاددان کانادایی به نمایندگی از مرکز مطالعات انرژی این کشور پیش بینی کرد قیمت نفت در سال 2008 میلادی افزایش خواهد یافت. وی دلیل این رشد قیمت را کمبود عرضه در بازارهای بین المللی در اثر افزایش مصرف در کشورهای اوپک و کاهش صادرات این کشورها در سالهای2008 تا 2010 میلادی می داند.

این نظریه توسط گروه دیگری از دانشمندان بازار انرژی که تئوری "قله  تولید نفت" را قبول کرده اند نیز تایید شده است. این دسته از دانشمندان معتقدند رشد تولید نفت در جهان به حداکثر میزان خود رسیده است و هم اکنون صنعت نفت دنیا ظرفیتی برای رشد ندارد. بنابراین از سال 2008 میلادی به بعد تولید در مسیر نزولی حرکت می کند و کاهش تولید به دنبال خود عدم توازن بازارو رشد قیمت را به همراه دارد.

رابین  در تایید نظریه خود به آمارهایی اشاره می کند که بسیاری از تحلیل گران بازار آن را" یک سو نگر " می دانند. وی می گوید : " رشد مصرف نفت در کشورهای عضو اوپک، مکزیک و روسیه سبب می شود تا صادرات نفت خام اوپک تا سال 2010 میلادی به 9/32 میلیون بشکه در روز برسد که 6/2 میلیون بشکه کمتر از سال 2006 میلادی  خواهد بود."

در ارایه نظریه مذکور این فرض اساسی وجود دارد که تولید اوپک در سقف ممکن خود یعنی 2/34 میلیون بشکه در روز قرار دارد و تا سال 2010 میلادی بیشتر از 6/0 میلیون بشکه در روز اضافه نخواهد شد. این رشد اندک تولید با توجه به نرخ رشد تقاضا در سالهای آتی نگرانی بر هم خوردن تعادل بازار عرضه و تقاضا را بیشتر می کند و زمینه روانی و بازاری رشد قیمت نفت را فراهم می آورد.

دیگر تحلیل گران براین باورند که نشریه رابین نظریه ای ناقص است که نتیج نادرستی دارد.آنها در مورد دلیل این دیدگاه خود می گویند:"دراین برآورد سرمایه گذاریهای کلان اوپک در سالهای اخیر که به منظور توسعه ظرفیت تولیدی این کشورها انجام شد  نادیده گرفته شده است.سرمایه گذاریهایی که در سال 2007 میلادی به دلیل رشد درآمد نفتی کشورهای نفت خیز بیشتر هم شد و زمینه ارتقای سطح تولید این کشورها را فراهم کرد."

کارشناسان بازارهای نفتی اوپک در گزارش اخیر خود اعلام کرده اند در سالهای اخیر 120 میلیارد دلار در پروژه های افزایش ظرفیت تولید کارتل اوپک سرمایه گذاری شده است و با بهره برداری از این ظرفیتهای مازاد تا سال 2010 میلادی ظرفیت تولید اوپک به 7/39 میلیون بشکه در روز می رسد.

در این شرایط حتی اگر سرعت رشد تقاضای نفت در کشورهای اوپک را مشابه سرعتی در نظر بگیریم که اقتصاددان کانادایی برآورد کرده بود ، باز هم اوپک می تواند تا انتهای دهه اول قرن حاضر صادرات نفت خود را 4 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

از طرف دیگر رشد ظرفیت تولید نفت جهان تنها به رشد تولید اوپک محدود نمی شود بلکه کشورهای غیر اوپکی فعال در این صنعت نیز به دلیل افزایش سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز در پنج سال اخیر می توانند بازار را تحت تاثیر خود  قرار دهند. این رشد در کشورهای اطراف دریای خزر، کشور روسیه و کانادا بیش از دیگر کشورهای جهان مشهود خواهد بود.

البته کشورهای نفت خیز اوپک که برای بهره گیری مردم سرزمین خود یارانه های کلانی به صنعت نفت و فرآورده های نفتی تخصیص داده اند هم باید اقدام به تعدیل این سیاست کنند. یارانه های کلان دولتی که سبب می شود مردم این فرآورده ها را با  قیمت کمتری خریداری کنند، زمینه رشد بیش از نیاز مصرف را فراهم می آورد و به دنبال خود موجب برهم خوردن عرضه و تقاضای بازار نفت می شود .

 در این راستا طرح سهمیه بندی بنزین توسط ایران یک راهکار بسیار مناسب بود که از مصرف بیش از اندازه بنزین جلوگیری کرد .اگرچه این طرح نیاز به اصلاحاتی دارد تا کارایی بیشتری داشته باشد. به دنبال ایران کشورهای مصر و سوریه نیز در حال کاهش تدریجی یارانه سوخت هستند . حذف این یارانه سبب می شود تا هزینه های دولت کم شود و مصرف این فرآورده  با اهمیت نفتی بهینه گردد.

برخی از کشورهای نفت خیز عربی راه دیگری برای ممانعت از کاهش صادرات نفت در سالهای آینده در پیش گرفته اند .در این کشورها به جای استفاده از نفت و فرآورده های نفتی از گاز طبیعی و منابع سوختی جایگزین استفاده می شود تا نفت موجود درآنها برای بازارهای صادراتی حفظ شود .در این راستا تولید سوخت هسته ای از اولویت بالایی برخوردار است و می تواند تضمین کننده تداوم صادرات نفت از این کشورها باشد.

به هر حال نظریه غالب برای سال 2008 میلادی از کاهش قیمت نفت و رسیدن آن به مرز 85 دلار خبر می دهد و دلیل آن کاهش تنشهای ژئوپولتیکی در خاورمیانه و رشد تولید عراق ذکر شده است.