بحران چپ، کاريزماى اردوغان و قدرت‌گيرى عدالت و توسعه

ديپلماسى ايرانى: رحمان قهرمانپور کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک درباره الگويى با نام ترکيه در منطقه گفت: در مورد الگوی ترکیه نظرهاى گوناگونی وجود دارد که آیا منظور اقتدارگرایی سکولار است یا يک نگاه اسلامی خاص، اسلام گرایی میانه رو و یا شیوه هم زیستی مردم ترکیه در کنار هم .

وى با اشاره به تحول ساختار قدرت در ترکیه افزود: یکی از ویژگی های اساسی کمالیسم، رقابت میان مرکز و پیرامون است که مرکز، ارتش و سکولارها هستند و پیرامون، که یک زمان چپ ها بودند و اکنون اسلام گراها. ساخت قدرت در ترکيه همیشه به شکلی بوده است که نهادهای انتخابی در هر حال قدرت مانور محدودی داشته اند؛ بنابراین هرگاه پیرامون بر سر قدرت آمده است قدرت تحرک محدودی داشته است. اما برخلاف تصوری که در ایران وجود دارد ارتش بخشی از این قدرت مرکزی ثابت است و سایر نهادها مانند قوه قضاییه هم قابليت برابری دارند.

اين کارشناس امور ترکيه اضافه کرد: در دهه 1970 جریان های پیرامونی عمدتا چپ بودند که ارتش، اسلام گراها را برای جلوگیری از قدرت چپ ها تقویت کرد. مفهومی در ترکیه با عنوان دولت پنهان نيز وجود دارد که اشاره آن به همین نهادهای غیرمنتخب است.

قهرمانپور سپس با پيش کشيدن اين پرسش که "چرا عدالت و توسعه توانست از پیرامون به مرکز بیاید؟" گفت: به نظر می رسد این اتفاق ناشی از قدرت سومی باشد که در ترکیه به وجود آمد و آن عبارت است از تاثیرات جهانی شدن و پیوستن به اروپا. یعنی در کنار دو قدرت سنتی که در ترکیه وجود داشت و به نوعی به بن بست سیاسی منجر شده بود (یعنی قدرت های مرکز و پیرامون) با ورود قدرت سوم (جهانی شدن) موازنه سنتی برهم خورد.

وى اضافه کرد: ترکیه در 1990 از جهت ساختار سیاسی دچار عدم ثبات شده بود. به دلیل ساختار سیاسی و انتخاباتی خاص ترکیه (رسيدن به اکثریت نسبی) هیچ حزبی نتوانسته بود تشکیل دولت بدهد و در اين فضا حزب عدالت و توسعه با درک ورود نیروی سوم یعنی جهانی سازی، دموکراتیزاسیون، حقوق بشر و غیره که به اندازه دو قدرت قبلی قوی بودند وارد فضای سیاسی شد. از سوی دیگر اين حزب اولین حزب ملی به معنای واقعی است که توانسته حتی به مناطق کردنشین نفوذ کند.

قهرمانپور با اشاره به تاثير اسلام گراها در تحولات ترکيه گفت: عدالت و توسعه به سمت پذیرش سکولاریسم رفت و این استراتژی سبب قدرت گیری حزب شده است. در این میان کاریزمای آقای اردوغان بسیار نقش داشته است. بحران چپ در ترکیه نيز در قدرت گیری عدالت و توسعه نقش داشته است.

اين کارشناس سپس به مشکلات پیش روى الگوی ترکیه پرداخت و گفت: ناسیونالیسم در ترکیه نقش قابل تاملى دارد. هنوز هم در ارتش ترکیه از خطر گسترش مسیحیت در منطقه صحبت می شود. ناسیونالیسم آتاتورک ناسیونالیسم سرزمینی است که عدالت و توسعه به دنبال کم کردن قدرت و شدت این ناسیونالیسم است. نتیجه این قضیه اجماع نخبگان بر منافع ملی است که در ترکیه شکل گرفته است. حتى مى توان گفت با وجود اينکه قوه قضایه و دولت با یکدیگر اختلاف نظر دارند اما خط قرمز منافع ملی را رعایت می کنند. بدنه نخبگان نيز از طریق ارتباط با امریکا و اروپا و رسانه ها گسترش پیدا کرده است و به دلیل اینکه این بدنه نخبگان در سایر کشورهای عربی ضعیف تر است امکان گسترش الگوى آن کم می شود.

قهرمانپور در بحث حضور ترکيه در صحنه تجارى منطقه تاکيد کرد: ترکیه بیشتر به دنبال حضور در صحنه تجاری منطقه است تا صحنه استراتژیک و این امر باعث آسیب پذیری الگوی ترکیه شده است و در این راستا باید به حمله به شرکت های ترک در شهر بنغازی ليبى اشاره کرد. نکته ديگر این است که اکنون اعراب به دليل ترس از ایران به ترکيه نزديک تر شده اند. در مجموع بايد گفت ترکیه یک بازیگر جدید در منطقه است که تجربه ای در این زمینه ندارد و با نوعی خوش بینی وارد عرصه شده است. باید دید بعد از تحولات منطقه، موضع ترکیه چه خواهد بود.