کشف حلقه مفقوده صلح

ديپلماسى ايرانى: سفر وزیر خارجه هند "سومانه هلی ملایا کرشنا" به پاکستان در روزهايى انجام شد که هيات صلح افغانستان به سرپرستى برهان الدين ربانى نيز به اسلام آباد رفته بود و گفتگو درباره نحوه مذاکره با طالبان را با دولت پاکستان پى مى گرفت. برخلاف تصورات، ربانى و گروه همراهش از اين سفر خاطره خوشى دارند و آن را مفيد مى خوانند. ديدار با مقام هاى بلندپايه پاکستان و تصميم براى تشکيل جرگه صلح ميان دو کشور و نيز صحبت درمورد گشايش دفتر طالبان در ترکيه براى انجام مذاکرات با دولت افغانستان از جمله رهاوردهاى سفر کوتاه شوراى عالى صلح به اسلام آباد بود.

وزير امور خارجه هند نيز پس از رتق و فتق امور مربوط به خط لوله تاپى در پاکستان، يک کنفرانس خبرى در دهلى نو ترتيب داد و از تمايل کشورش جهت حل و فصل تمام مشکلات با پاکستان از طريق مذاکرات مسالمت آميز خبر داد. شنيدن اين عبارت از زبان يک مسئول هندى همان قدر عجيب به نظر مى رسد که تحقق آن در آينده نزديک.

حالا هندى ها مى گويند از وزير خارجه پاکستان دعوت کرده اند و شام بعد برعهده آنهاست. آنچه سومانه هلی را بر آن داشته تا چنين خوشبينانه از روابط آتى کشورش با پاکستان سخن بگويد، مجموعه مراودات و نزديکى هاى اجبارى است که از رهگذر خط لوله تاپى حاصل شده است.

پروژه خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند موسوم به تاپى (TAPI) از هم اکنون بر مناسبات و نگرش متقابل میان شرکا اثرگذار بوده است. آنچه محور اشتراک يا شراکت است و آنچه هند را به اين باور رسانده که مى توان و مى بايست تمام مشکلات را با پاکستان از طريق مذاکرات مسالمت آميز حل و فصل کرد، نفعى است که از راه اندازى خط لوله تاپى عايدش خواهد شد.

منفعتى که در اين معامله منطقه اى نهفته است مى تواند مشکلات فراوان و بى پايان پاکستان – هند و افغانستان – پاکستان را حل و فصل کند. نه فقط تاسيس اين خط لوله بلکه هر شراکت منفعت آور، مبنايى براى صلح و يا دست کم آتش بس و توافق ميان مدت خواهد بود.

وزیر خارجه هند، پروژه تاپی را یک ابتکار مهم برای ایجاد اعتماد میان ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند خوانده است. در زمانى که دستيابى به صلح به دلايل متعدد اعم از مشکلات هويتى و مليتى و مرزى و... ميسر نيست، يک فصل مشترک مادى و اقتصادى قادر است طرفين را مجبور به تحمل يکديگر يا پذيرش صلح دائمى کند.

بر اساس پيش بينى هاى صورت گرفته در پروژه تاپى، هر یک از سه کشور توافق کننده (هند، پاکستان و افغانستان) روزانه 90.6 ميلیون متر مکعب گاز طبیعی دریافت خواهند کرد. علاوه بر اين احداث خط لوله گاز در افغانستان منفعت دوجانبه و همکاری اقتصادی را میان کشورهای مذکور تقویت می بخشد. در اين ميان نگرانى بر سر مشکلات امنيتى خط لوله در افغانستان، هر سه کشور را وامى دارد تا موضع و عملى مشترک در قبال امنيت منطقه اتخاذ کنند و در حداقل انتظار، امنيت مناطقى را که لوله گذارى مى شود تامين کنند.

اينها همه مستلزم همکارى، توافق، نزديکى و گفتگو است؛ چيزى که تا پيش از انعقاد موافقت نامه تاپى ناياب بوده و حالا آن قدر ضرورى و حياتى است که وزير خارجه هند را وادار به گفتن اين نکته مى کند که مى توان "تمام" مشکلات هند – پاکستان را حل و فصل کرد.

پيش از اين قرار بود خط لوله صلح که ايران مبدع آن بود اين وظيفه را به انجام برساند. اما به دلايل گفته و ناگفته بسيارى ايران هنوز با تعليق اين پروژه از سوى هندى ها – زير فشار غرب – مواجه است و شواهد موجود حکايت از آن دارد که هم خط لوله و هم صلح از بالاسر ايران يعنى ترکمنستان راهى سه کشور مى شود.

احداث تاپى به کشورهاى شريک، مسئوليت و احساس مسئوليت مى بخشد. حتى اگر اين امر از سر جبر و ناچارى بوده باشد بايد پذيرفت که غالب معادلات و مبادلات جهانى از رهگذر معاهدات اقتصادى و منفعت آور حاصل مى شود و بى جهت نبايد سياست را به بى اخلاقى متهم کرد. سياست در اينجاست که خوى اخلاقى خود را هرچند متظاهرانه و سودانگارانه به رخ مى کشد.

اگر قرار است آينده هند و پاکستان روشن تر از امروز باشد و رسم همسايگى افغانستان و پاکستان بعد از سال ها دل آزردگى و خصومت پنهانى ادا شود، موعدش همين حالاست که پروژه اى مشترک آنها را به هم پيوند داده است. بايد آن را بيش از پروژه، يک نياز مشترک خواند. نيازى که مسئوليت مى آورد و در دل خود مشکلات عديده امنيتى، اقتصادى و سياسى و فراتر از همه بى اعتمادى را ميان آنها از بين خواهد برد.

مذاکرات کنونى توقف بردار نيست و رفت و آمدها ميان سران سه کشور تازه آغاز شده است. گريزى از شفافيت و صداقت و همکارى وجود ندارد. پاکستان بايد براى تامين امنيت خط لوله با طالبان کنار بيايد و يا دست افغانستان را در دست آنها بگذارد تا مشکلاتشان را حل و فصل کنند. همين گونه است بدبينى و نفرت تاريخى هند و پاکستان از يکديگر که ناچار در شراکتى اقتصادى رو به کاهش خواهد گذاشت.

هند که چهارمين اقتصاد بزرگ جهان را دارد نمى تواند معطل انرژى بماند و شاهد ترکتازى چين در آسيا و جهان باشد. پاکستان ديگر تاب عقب ماندن از هند توسعه يافته را ندارد و افغانستان هم مترصد فرصت ها براى ساخت و ساز و فرار از فلاکت زدگى است. هر سه کشور براى حرکت در مسير توسعه نياز به همکارى و آرام کردن فضاى متشنج فيمابين دارند و اگر به اين درک رسيده باشند و بناى رقابت را بر سبقت از ديگرى و نه پشت پا انداختن براى ديگرى بگذارند، خط لوله تاپى را مى توان نقطه آغازى مبارک براى شروع صلحى طولانى مدت دانست.