تا مشکلات ایران و آمریکا حل نشود اعتماد سازی ممکن نیست

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی‌ایران از دعوت از نمایندگان گروه 1+5، اتحادیه اروپا، گروه 77 و جنبش عدم تعهد، برای بازدید از تاسیسات اتمی‌اش در چارچوب همکاری‌های جمهوری اسلامی‌با آژانس اتمی‌ و برای نشان دادن حسن نیت خبر داد. از سوی دیگر ایالات متحده این دعوت را یک ترفند توصیف کرد و اعلام کرد که این کشور تاکنون دعوتنامه‌ای از سوی تهران دریافت نکرده و در چنین بازدیدی شرکت نخواهد کرد. 

گفتگو با يوسف مولايى، کارشناس حقوق بين الملل و استاد دانشگاه تهران:

 به نظر شما هدف ایران از دعوت نمایندگان دیگر کشورها به خصوص شماری از کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی ‌برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای‌اش چیست؟

ایران با هدف اعتماد سازی و شفافیت در برنامه هسته‌ای‌اش و اینکه نشان دهد فعالیت‌های هسته‌اى‌اش صلح‌‌ آمیز است به دعوت از نمایندگان دیگر کشورها برای بازدید از این تاسیسات اقدام کرده است. چرا که تمامی‌ قطعنامه‌های شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی‌ و شورای امنیت سازمان مللل از ایران می‌خواهد که به اعتماد سازی و شفافیت در برنامه هسته‌ای خود اقدام کند. با این حال هیچ گاه مصداق این اعتماد سازی و شفافیت مشخص نشده است. این اقدام ایران یک رفتار اعتمادساز محسوب شود و نشان می‌دهد که ایران تلاش دارد که برنامه هسته‌ای خود را شفاف کند تا به شفافیت مورد اشاره در قطنامه‌ها عمل کند. به نظر من این اقدام به خودی خود می‌تواند پیام مثبتی برای دیگر کشورها داشته باشد.

این "شفافیت" یا "اعتمادسازی" که درقطعنامه‌های شورای امنیت و سازمان ملل هم مورد اشاره قرارگرفته است به چه معناست؟

هیچ تعریف حقوقی از اعتماد سازی در حقوق بین الملل وجود ندارد. این مفاهیم نه تنها در موضوعات بین المللی که در موضوعات داخلی نیز چندان قابل تعریف نیست. چون اعتماد سازی دو طرف دارد. یک طرف که اعتماد را ایجاد می‌کند و طرف دیگر که اعتمادش جلب می‌شود. به هر حال ممکن است معیارهای آنها از اعتمادسازی با معیارهای ما از اعتماد سازی متفاوت باشد؛ لذا این تفاوت ارزشگذاری موجب اختلاف در شیوه‌های اعتمادسازی می‌شود و این که اعتماد این طرف چگونه جلب می‌شود مشخص نیست. در مسائل داخلی نیز در اختلافات مالی و خانوادگی جلب رضایت همین وضعیت را دارد. جلب رضایت شاکی ممکن است با عذرخواهی و روبوسی معمولی اتفاق بیفتد و ممکن است با روش های دیگر صورت گیرد. به همین شکل راه های جلب اعتماد نیز چندان راه ها و شیوه های مشخص و قابل تعریفی ندارد.

کشورهای غربی تعلیق غنی سازی اورانیوم را یکی از راه های اعتماد سازی عنوان می‌کنند. آیا می‌توان آن را یکی از شیوهای جلب اعتماد دانست؟

غنی سازی اورانیوم در یک کشور بر اساس معاهده NPT قابل دفاع است و در هیچ کجا این معاهده اشاره نمی‌کند که کشوری حق ندارد غنی سازی کند. پس به لحاظ حقوقی این بحث قابل طرح نیست. با این حال کشورهای غربی به اهداف ایران در برنامه هسته‌ای اش شک دارند و به این دلیل با غنی سازی در ایران مخالفت می‌کنند. وقتی پرونده ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی‌ به شورای امنیت سازمان ملل رفت و بحث تهدید صلح و امنیت بین المللی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح شد دیگر بحث‌ها از شکل حقوقی خارج شد و مباحث سیاسی در این پرونده پر رنگ شد. به همین جهت در حال حاضر ایران باید اعتماد 1+5 به عنوان نماینده شورای امنیت را جلب کند.

 آنها هم مباحث مختلفی را در راستای اعتماد سازی مطرح کردند. گاه بحث پروتکل الحاقی را مطرح می‌کنند و معتقدند که اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران می‌تواند اعتماد لازم را ایجاد کند. در دوره ای نیز بحث مدالیته مطرح شد و غرب یک سری سوالات را مطرح کرد که ایران هم در حد توان به آن سوالات پاسخ گفت. با این حال غرب همچنان معتقد است که ایران باید به اقدامات بیشتری جهت اعتماسازی اقدام کند. تعلیق غنی سازی نیز یکی از مسائلی بوده که غرب برای اعتمادسازی مطرح کرده است. آنها بحث می‌کنند که اگر ایران اعتماد سازی کند که فعالیت‌های هسته‌ای اش در مسیر صلح آمیز است این غنی سازی را در ایران می‌پذیرند. با وجود اين می‌گویند ایران غنی سازی خود را تعلیق کند تا زمانی که بتواند اعتماد آژانس و کشورهای غربی را در مورد فعالیت‌های هسته‌ای اش جلب کند.

به نظر شما اقدام ایران در دعوت از نمایندگان شماری از کشورهای برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای اش می‌تواند اعتماد کشورهای غربی را جلب کند؟

همان طور که گفتم اصلا مشخص نیست که این اعتماد سازی به چه شیوه ای باید انجام شود. من فکر می‌کنم این اقدام ایران هیچ تبعات منفی ندارد. به هر حال ایران با این کار نشان می‌دهد که برای اعتماد سازی و شفافیت تلاش می‌کند. این به خودی خود می‌تواند فضای جدیدی ایجاد کند. اقداماتی از این دست می‌تواند به مرور ذهنیت‌های منفی را از بین ببرد. گره‌های بزرگ در مناسبات بین المللی ممکن است با گام‌های کوچک به مرور باز شود. در حال حاضر طرفین این منازعه در درک متقابل از همدیگر مشکل دارند.

آمریکا این اقدام ایران را یک ترفند توصیف کرده و اعلام کرده که این کشور تاکنون دعوتنامه ای از سوی تهران دریافت نکرده و در چنین بازدیدی شرکت نخواهد کرد. به نظر شما چرا آمریکا چنین موضعی اتخاذ کرده است؟

در حال حاضر اختلاف ایران با 1+5 و به خصوص آمریکا بسیار عمیق است. یعنی ذهنیت‌هایشان در مورد یکدیگر بسیار منفی است. این موجب می‌شود که در برداشتشان از اقدامات یکدیگر با قصد واقعی طرف دیگر متفاوت باشد. می‌بینیم که در هر گامی‌ برداشت و تفسیر ایران از اقدام خودش متفاوت از تفسیر آمریکا از اقدام ایران است و برعکس. به نظر من تا این فضا تغییر نکند امکان اعتمادسازی نیز وجود ندارد. چرا که هر تلاشی و اقدام مثبتی از یک طرف با تفسیر و برداشت منفی طرف دیگر از بین می‌رود و در عوض خصومت‌ها ریشه دارتر می‌شود. همه مسئله این است که درک و برداشت ایران از نظم بین المللی با درک و برداشت آمریکا متفاوت است و به این دلیل ایران از پذیرش نظم بین المللی مورد نظر آمریکا سرباز می‌زند و در آن مسیر گام برنمی‌دارد بلکه برعکس در تضاد با آن نظم رفتار می‌کند.

همانطور که آقای البرادعی نیز چند سال پیش مطرح کرد ایران و آمریکا باید مشکلات خود را حل کنند تا پرونده هسته‌ای ایران حل شود. به همین جهت بسیاری راه حل این مشکل را مذاکره مستقیم ایران و آمریکا می‌دانند تا دو طرف مشکلات خود را به طور شفاف مطرح کنند و به سمت حل آنها پیش روند. این کاملا مشخص است، تا زمانی که مشکلات مابین ایران و آمریکا حل نشود پرونده هسته‌ای ایران نیز جمع نخواهد شد.

به نظر شما میانجی گری کشورهای دیگر تا چه اندازه می‌تواند به کاهش این خصومت کمک کند. کشورهای اروپایی یا ترکیه و ...؟

مشکل اینجاست که کشورهایی را که ایران مورد اعتماد می‌داند آمریکا نمی‌پذیرد، کشورهایی را نیز که آمریکا بی طرف می‌داند ایران قبول نمی‌کند. آمریکا به هر حال به کشوهای 1+5 برای حل مسئله هسته‌ای ایران امکان بازی داده است. با این حال ایران این کشورها را بی طرف نمی‌داند چرا که خود این کشورها به قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت رای داده اند. ایران برخی از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد را بی طرف می‌داند که آمریکا به آن کشور‌ها اعتماد نمی‌کند.

در مورد ترکیه باید گفت اولا ترکیه عضو ناتو است و علائق و منافع نزدیکی با آمریکا و غرب دارد؛ از این رو ایران نمی‌تواند به طور کامل به این کشور اعتماد کند. از سوی دیگر آمریکا هم به طور کامل به این کشور اختیار و امکان بازیگری نمی‌دهد و چنانکه دیدیم چند روز بعد از بیانیه تهران با حضور ترکیه، آمریکا و دیگر کشورهای غربی به صدور قطعنامه تحریم علیه ایران اقدام کردند.