ايران در اوپک ؛ از ابتدا تا حال

سازمان کشورهای صادر کننده نفت یا اوپک در سال 1960 میلادی به پیشنهاد ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا ایجاد شد. این سازمان اولین جلسه خود را در روزهای 10 تا 14 سپتامبر سال 1960 میلادی در بغداد برگزار کرد.

البته پیشنهاد اولیه آن را کشور ونزوئلا در سال 1949 میلادی زمانیکه قیمت نفت در بازارهای جهانی کمتر از 10 سنت بود به چهار کشور دیگر ارایه کرد ولی بررسی این پیشنهاد و به نتیجه رسیدن کشورها تا سال 1959 ادامه یافت. در نهایت این سازمان در سال 1960 میلادی تاسیس شد.

از آن سال تا به امروز نه کشور دیگر به مجموعه کشورهای اوپک اضافه شده اند که به ترتیب سال پیوستن به اوپک به قرار زیر هستند: قطر سال 1961 میلادی، اندونزی سال  1962  میلادی، لیبی سال 1962 میلادی، امارات سال 1967 میلادی، الجزیره سال  1969 میلادی، نیجریه سال 1971 میلادی، اکوادور (در فاصله سالهای 1973 تا 1992 میلادی عضو اوپک بود)، گابن(در فاصله سالهای 1975 تا 1994 عضو اوپک بود) و در نهایت آنگولا که در سال 2007 میلادی به این سازمان اضافه شد.

هم اکنون اوپک 12 عضو دارد که در قاره های مختلف جهان واقع شده اند. ایران دومین کشور بزرگ تولید کننده نفت در اوپک است و همین مساله سبب می شود تا تحولات سیاست های صنعتی این کشو و تنشهای ژئو پولتیکی آن روی بازار نفت تاثیر بسزایی به جای گذارد.

در سال گذشته ایران 3 میلیون و 700 هزار بشکه نفت تولید کرد که تنها 50 هزار بشکه کمتر از کل ظرفیت تولیدی این کشور بود. ایران تا به حال یک بار دبیر کل اوپک بود و یک بار میزبانی کنفرانس اوپک را در مارس 2004 میلادی برعهده داشته است.

تولید نفت اوپک در سال گذشته میلادی 31میلیون و 981 هزار بشکه بود در حالیکه ظرفیت تولیدی آن معادل 32 میلیون و 230 هزار بشکه بود. اوپک 40 درصد از نفت تولیدی جهان را تولید می کند و 79 درصد از کل ذخایر تایید شده نفتی را تحت  کنترل دارد.

تا به امروز اوپک 145 کنفرانس دوره ای برگزار کرده است که تنها یکی از این کنفرانسها در ایران-اصفهان- برگزار شده است. آخرین اجلاس در وین دفتر اصلی اوپک برگزار شد. صد و چهل و ششمین اجلاس(جلسه فوق العاده )  درروز 5 دسامبر سال  جاری در ابوظبی امارات تشکیل می شود.

دو اجلاس سران کشورهای عضو اوپک با حضور روسای جمهور و پادشاه عربستان نیز در طی این چهار دهه تشکیل شد و سومین اجلاس نیز در روز های 17 و 18 نوامبر در ریاض برگزار خواهد شد.

هر سال اوپک دو کنفرانس در سطح وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو برگزار می کند. این اجلاسها در ماههای مارس و سپتامبر هر سال برگزار می شود و در صورتیکه مشکلی در بازار وجود داشته باشد یا شرایط ویژه ای حادث شود یک اجلاس فوق العاده در آن سال و معمولا بعد از ماه سپتامبر برگزار می شود.

دهه 1960 میلادی

در این دهه تلاش پنج کشور بنیانگذار اوپک  در تدوین قوانین و برخورداری از حقوق بین المللی بود. در این دهه تعداد اعضا از پنج کشور به ده کشور افزایش یافت و همین مساله سبب شد تا تولید و صادرات نفت از اوپک افزایش یابد.

به جرات نمی توان این دهه را زمانی برای پررنگ شدن نقش اوپک در بازار نفت و معرفی شرکتهای فعال در این صنعت در سطح بین المللی و انعقاد قراردادهای تولیدی دانست.

دهه1970 میلادی

در این دهه اوپک در جهان کاملا شناخته شده بود. زیرا تلاشهای دهه قبل به این منتهی شد که کشورهای عضو اوپک کنترل صنعت نفت خود را در دست گرفتند و نقش خود را در قیمت گذاری نفت و یا کنترل بازار نفت پیدا کردند.

در این دهه دو بحران بزرگ در بازار نفت ایجاد شد. اول تحریم نفت کشورهای عربی در سال 1973 میلادی و دوم انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی. این دو بحران سبب شد تا توازن بازار نفت برهم بخورد و قیمت نفت با سرعتی بی سابقه رشد کند.

در این دهه اولین اجلاس سران کشورهای عضو اوپک در کشور الجزیره برگزار شد. این اجلاس در مارس سال 1975 میلادی برگزار شد که تحولی بزرگ در عملکرد بازار نفت و اوپک محسوب می شود.

دهه 1980

در آغاز این دهه به دلیل وقوع  انقلاب اسلامی در ایران– دومین تولید کننده اوپک- قیمت نفت به یکباره صعود کرد. این صعود ادامه یافت تا اینکه در سال 1986 میلادی سومین بحران دامان بازار نفت را گرفت.

اما پس از این بحران که موجب تنزل قیمت نفت شد دوباره سیر افزایشی قیمت این منبع استراتژیک انرژی آغاز شد و در سالهای انتهایی این دهه قیمت در سطح نسبتا بالایی بود ولی با قیمت سالهای آغازین دهه مورد بررسی فاصله زیادی داشت.

در این دوران کشورهای اوپک به این نتیجه رسیدند برای افزایش کنترل خود روی بازار باید همکاری نزدیک تری با یکدیگر داشته باشند و اجرای این طرح را آغاز کردند.

دهه1990میلادی

در آغاز این دهه مشکلات و درگیری های زیادی در خاورمیانه ایجاد شد و همین مساله سبب بروز چهارمین بحران در بازار نفت شد. در این زمان اوپک برای کنترل بازار نفت اقدام به افزایش سطح تولید خود کرد و همین سبب شد تا قیمت نفت در شرایط متعادل تری قرار گیرد.

تا سال 1998 میلادی قیمت نفت در وضعیت با ثباتی قرار داشت تا اینکه بحران اقتصادی در کشورهای جنوب شرقی آسیا ایجاد شد. در این شرایط کشورهای اوپک و چند تولید کننده غیر اوپک با افزایش سطح تولید اقدام به تعدیل بازار نفت کردند.

در این دهه بسیاری از شرکتهای نفتی جهان با یکدیگر ادغام شدند و پیشرفتهای زیادی در کشف و استخراج نفت بوجود آمد.

دهه اول قرن بیست و یکم

در آغاز این دهه یعنی در سپتامبر سال 2000 میلادی دومین اجلاس سران اوپک در ونزویلا برگزار شد و زمزمه های فروش نفت به واحدهایی غیر از دلار آمریکا به گوش رسید.

از زمانیکه اوپک فعالیت خود را آغاز کرد همواره نفت تولیدی اوپک با دلار مبادله می شد. ولی از آغاز قرن حاضر ارزش دلار در بازارهای جهانی به تدریج تنزل یافت و همین مساله سبب شد تا کشورهای فروشنده نفت با تبدیل درآمد دلاری خود به واحد پول کشورشان یا واحدهای دیگر پول نسبت به قبل درآمد کمتری بدست آورند.

تنزل درآمد نفتی ناشی از کاهش ارزش دلار و معرفی یورو در بازارهای بین المللی سبب شد تا برای اولین بار کشور عراق تصمیم به تغییر واحد پول مطالباتی خود در ازای فروش نفت از دلار به یورو بگیرد.

<span la