خروج ناتو از افغانستان و سوالات بی پاسخ

ديپلماسى ايرانى: آمريکا در نشست اخیر اجلاس ناتو در لیسبون اعلام کرد، در نظر دارد تا در سال 2014 با سپردن تمامی امور امنیتی به نیروهای بومی افغان، نظامیان خود را از افغانستان خارج ‌کند. میر‌محمود موسوی کارشناس مسائل منطقه، در گفتاری برای دیپلماسی ایرانی به بررسی این موضوع پرداخته است:

خروج نیروهای ناتو از افغانستان تا سال 2014

خروج ناتو از افغانستان موضوعی است که در عرض چند سالی که امریکا و موتلفین وارد خاک این کشور شده اند، همیشه مطرح بوده ولی در چند سال اخیر روزبه‌روز حساس تر شده است. به این دلیل که توقعات و انتظارات اولیه آن‌طور که باید برآورده نشده است. علاوه بر این، مشکل طالبان و القاعده که انگیزه و هدف اصلی حضور نیروهای ناتو در کشور افغانستان بوده نیز فیصله پیدا نکرده است. این اوضاع در محافل سیاسی مختلف کشورهایی که به افغانستان نیرو اعزام کرده اند ایجاد سوال و ابهام کرده و این پرسش مطرح شده که با تلفات و هزینه‌هایی که وجود دارد، نهایت حضور این نیروها چه زمانی است؟ به عبارت دیگر با توجه به فشاری که بر سر این موضوع به دولت ها آورده ‌شده، سوال اصلی این است که پایان این حرکت نظامی- سیاسی چه زمانی خواهد بود؟

نباید این موضوع را فراموش کرد که برخی از نیروهایی که وارد افغانستان شده بودند، درابتدا اعلام کردند که اگر لازم باشد برای همیشه در افغانستان خواهند ماند. اما در آن زمان محاسبه چنین وضعیتی و چنین هزینه سنگینی را نکرده و با توجه به اهدافی که برای خود ترسیم کرده بودند، گمانشان بر این بود که به اهداف خود به سادگی دسترسی پیدا خواهند کرد، اما این یک توهم بود.

با توجه به مقاومت هایی که در افغانستان صورت گرفت و اشتباهات سنگین نظامی و سیاسی که ائتلاف ناتو و حامیان آن داشتند، امروزه دیگر کسی نمی‌تواند مدعی شود که موضوع افغانستان فیصله پیدا کرده است.

باید خاطر نشان کرد که طالبان همچنان زنده است؛ هرچند که تا حدودی متحول شده و گروه‌های ناراضی مختلف در مقابل دولت حضور دارند. از طرف دیگر برای اینکه ساختارهای سیاسی لازم درافغانستان ایجاد شود، تشکیل دولت و مجلس نیز قدم های مثبتی بوده است. اما در مجموعه این ارزیابی ها، ما متوجه تغییر رفتار ناتو هستیم و آن تغییر بنیادی به این سمت است که مشکل افغانستان صرفا با یک راهبرد نظامی به نتیجه نخواهد رسید.

به همين دليل در طول سال های اخیر، موضوعات و محورهای دیگری را نيز از جمله مساله جانشینی نیروهای ناتو و طبیعتا استفاده از نیروهای افغانی از خود این کشور برای محفاظت از مرزها و تامین امنیت در کشورمطرح کرده اند. مطابق چنین تصمیم هايى، براساس راهبرد تازه، بخشی از تلاش های ناتو بر پایه آموزش نیروهای افغانی قرار گرفته است. به این امر در نشست اخیر توجه بیشتری نشان داده شده است.

در کنار آموزش نظامی-انتظامی، ساختن زیربناهای اقتصادی، اشتغال و رسیدگی به مسائل راه‌ها، ارتباطات، مخابرات و مدارس، همه این مسائل جزء موضوعاتی هستند که توسط واحدهای مختلف و سازمان ملل مورد توجه قرار گرفته است. اما در رأس تمامی این امور موضوعی که در اجلاس اخیر ناتو مورد بررسی قرار گرفته آموزش نظامی و بازگشت امنیت به کشور افغانستان بوده است. از طرف دیگر در صدر اخبارنیز این موضوع مورد توجه قرار گرفته که درسال 2014 با تحویل مسائله امنیت و نظام و انتظام به نیروهای ملی افغانستان، نیروهای ناتو می‌توانند از آنجا خارج شوند. هرچند که این امر به معنای عدم حضور غیر نظامی اعضای ناتو در این کشور نیست.

این مسئله از جهت دیگری نیز به صورت جدی‌تری مطرح شد. در دو سال اخیر به ویژه با تغییر رییس جمهور در امریکا، راهبردهای جدیدی مطرح شده؛ از جمله اینکه راهبرد نظامی تنها راه حل مساله افغانستان نیست و باید به راهکارهای مکمل هم اندیشید. اما در سال گذشته، در طول نه ماه، ما شاهد ارائه دو راهبرد متفاوت از یک دولت بودیم که این امر به نوبه خود نشان دهنده سردرگمی در اتخاذ سیاست های امریکا در مورد افغانستان است.

در مجموع در طول دو، سه سال گذشته میل به آزمایش راهبردهای تازه مشاهده می شود. به عنوان مثال علاوه بر موضوع آموزش که اشاره شد، به مسائل مواد مخدر، تولید آن و اینکه تولید و قاچاق آن پشتوانه گروه های ناراضی و افراطی است و همچنین این امر که مواد مخدر تهدید جدی برای منطقه و اروپا است، نیز در دستور کار ناتو و همراهان آن قرار گرفته است. در همین اجلاس اخیر ناتو هم به آن توجه شد. پیش از این هم در دو سال اخیر به طور مکرر مشکل فساد دستگاه های وابسته به دولت و مقامات دولتی افغانستان در رسانه ها و گفت وگوها بیان شده است.

یک مطلب مهم را نباید ناگفته گذاشت. رئیس جمهور امریکا سال گذشته اعلان کرد که ازجولای سال 2011 نیروهای خود را از خاک کشور افغانستان خارج خواهد کرد و این قضیه مورد انتقاد زیادی قرار گرفت. اول آنکه در خوش بینانه ترین تخمین ها تا آن زمان مساله افغانستان حل نخواهد شد. دوم، خروج این نیروها نیز باعث بهم ریختگی اوضاع این کشور خواهد شد، چرا که ساختار فعلی با اتکا به حضور ناتو ادامه دارد و سرپاست؛ سوم آنکه اعلان اشکار این سیاست که نیروهای ناتو قرار است از کشور افغانستان خارج شوند، موجبات خشنودی و امیدواری نیروهای ناراضی رافراهم آورده است. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند‌ که امریکا را خسته کرده و باعث خروج نیروهای ناتو شده‌اند و به عبارت دیگر امریکا و همراهان شکست خورده اند. به همین دلیل چه در داخل امریکا چه در خارج آن و چه در داخل افغانستان انتقادهای زیادی متوجه این حرف اوباما بوده است.

بر این اساس فرمانده نیروهای امریکایی در افغانستان این جمله را اصلاح کرده و اعلام کرد که ماه جولای تنها آغازی برای خروج نیروها خواهد بود و امریکا کشور افغانستان را تنها نخواهد گذاشت و تا زمانی که امنیت این کشور تامین نشده نیروهای امریکایی در این کشور حضور خواهند داشت.

تاریخ 2014 که امروزه مطرح شده علاوه بر نکات عنوان شده در ابتدای گفتار، به این دلیل هم بوده است که نقطه پایانی بر چنین بحث‌هایی باشد و تاکید دوباره ای بر اینکه سال 2011 زمان خروج نیروها نخواهد بود. البته حتی تاریخ جدید خروج هم به این شرط است که امکان تحویل امنیت به نیروهای آموزش دیده افغانی فراهم شود. بنابراین تکلیف جدی دولت هایی که در این کشور حاضر هستند، این است که به «آموزش» پرداخته و نیروهای افغان را برای سال 2014 آماده کرده باشند. این موضوع همراه با «راهبرد نظامی» و همین طور «گفت وگو با مخالفین» سه محور اصلی سیاست های تعیین شده حاضر برای افغانستان است.

این مسائل، مجموعه آن اموری است که در اجلاس اخیر ناتو و در چند سال اخیر درباره افغانستان مطرح است. اما آیا چنین تحولی اتفاق خواهد افتاد و ناتو نیروهای خود را تا سال 2014 از این کشور خارج خواهد کرد؟ به عقیده من احتمال وقوع چنین امری و عملی شدن این وعده ضعیف است، چراکه چنین اتفاقی به عوامل زیادی بستگی دارد.

از جمله این عوامل می‌توان به این امر اشاره کرد موتلفین هزینه‌های زیادی را متحمل شدند و در نتیجه تعدادی از کشورهایی که تحمل چنین هزینه‌هایی را ندارند مسلما نیروهای خود را از این کشور خارج کرده و حمایت خود را نیز از این حرکتهای نظامی قطع خواهند کرد.

به علاوه اینکه ما تغییرات امیدوارکننده ای را در وضعیت منطقه نمی بینیم و نیروهایی که به عنوان پشتوانه‌ای برای نیروهای ناراضی افغانستان در پاکستان هستند،بیش از گذشته توسعه پیدا کرده اند و گسترش آن‌ها از نظر جغرافیایی در داخل پاکستان هم ازایالت سرحد شمالی که اخیرا به عنوان خیبر نامیده می‌شود گذشته و به ایالت های پنجاب و سند رسیده است. این ساده انگاری خواهد بود که تصور شود با تصمیم ناتو در اجلاس اخیر مساله افغانستان ، قابل حل و فصل است. با این حال بدون تردید این تصمیم یک قدم به جلو خواهد بود که افغانستان را باید نیروهای افغانی اداره کنند.