انتخابات مصر و سهمیه جدید برای زنان

طبق قانون جدید این سهمیه 64 نفری (12 درصدی) به 454 کرسی سابق اضافه شده است. زنان عضو پارلمان در حال حاضر در مصر 8 نفر هستند (تقریبا 2 درصد) که از این تعداد سه نفر انتخاب شدند و پنج نفر بقیه به عنوان نمایندگان انتخابی ریس جمهور در سال 2005 به مجلس راه یافتند.

البته مصر اولین بار سهمیه 30 نفری زنان را در سال 1979 ارائه کرد اما به علت تعارض آن با قانون اساسی مورد قبول واقع نشد.

مصر اولین کشور در منطقه در ارایه سهمیه برای زنان نیست؛ سوریه، اردن، عراق، تونس و مراکش نیز قبلا کرسی‌هایی برای زنان اختصاص داده‌اند. علاوه بر آن در کشورهای پاکستان، افغانستان، اندونزی نیز سهمیه وجود دارد.

سال‌هاست که بحث مشارکت سیاسی زنان به عنوان یکی از مباحث جدی در زمینه عدالت جنسیتی مطرح است. در اهداف توسعه هزاره¹یکی از سه شاخص مطرح در هدف سوم افزایش تعداد کرسی‌های مجالس قانونگذاری برای زنان است. این اهداف توسط تمام کشورهای عضو سازمان ملل پذیرفته شده و کشورهای عضو متعهد شده‌اند که تا سال 1015 تعداد کرسی‌های زنان در مجلس را به دو برابر برسانند.

اهمیت مشارکت سیاسی زنان و حضور موثر آنها در مجالس قانونگذاری به این دلیل است که از یک طرف زنان به عنوان بیش از نیمی از جمعیت جوامع باید در مراکز تصمیم‌گیری حضور داشته باشند و مهمتر از آن حضور نمایندگان زنان در مجالس قانون‌گذاری دیدگاه‌ها، ملاحظات و نیازهای نیمی از جامعه را در محلی که قوانین وضع می‌شود، سیاست‌ها و مقررات اتخاذ می‌شود و نظارت انجام می‌شود برای توسعه و پیشرفت جامعه حیاتی است.

اعمال سیستم سهمیه یکی از راهکارهای موقت افزایش زنان در مجالس است. البته این راهکار موافقان و مخالفین جدی حتی در میان خود زنان دارد² ولی با این حال در حال حاضر توسط 110 کشور در جهان به سه صورت رزرو کرسی‌های مجلس برای زنان، سهمیه مشخص زنان در لیست کاندیداها و سهمیه احزاب برای زنان اعمال می شود.³

لازم به ذکر است بیش از آنکه نوع سهمیه مهم باشد نوع اعمال آن و هماهنگی با سیستم انتخاباتی در تاثیر آن نقش اساسی دارد. از موفق‌ترین کشورها در اعمال سهمیه کشورهای امریکای لاتین بوده‌اند که از اواسط دهه 90 این سهمیه‌ها را اعمال کرده اند و شاید انتخاب زنان در بیش از شش کشور آمریکای لاتین به عنوان ریس جمهور از نتایج غیر مستقیم آن بوده است.

در مصر نسبت به اعمال این سیاست آن هم در این مقطع زمانی عکس‌العمل های متفاوتی ابراز شده است؛ بیشتر انتقادها به استفاده ابزاری از زنان برای پیشبرد اهداف سیاسی است. به نظر می‌رسد اعمال سهمیه زنان وسیله شده است تا حزب حاکم تعداد طرفداران خود در مجلس را از میان زنان که "قابل کنترل‌ترند" افزایش دهد.

جمیله اسماعیل که از برجسته‌ترین کاندیدای مستقل زنان، خارج از این سهمیه، معتقد است این سهمیه فقط برای افزایش نفوذ حزب حاکم، حزب دمکراتیک ملی، ارایه شده است و حکومت فقط برای بالا بردن وجه بین المللی خود آن را مطرح کرده است. زنان برای انتخاب شدن بايد به طور جدی در مبارزه انتخاباتی شرکت کنند، چه در داخل این سهمیه و چه خارج از آن. از نظر او مشکل جنسیت نیست بلکه یک رژیم تمامیت‌خواه است که انتخابات را با شفافیت برگزار نمی‌کند. زنان احتیاج به سهمیه ندارند بلکه همه مردم مصر احتیاج به سهمیه دارند تا حقوق اجتماعی و سیاسی آنها مورد توجه قرار گیرد.

اخوان المسلمین، از احزاب اسلامگرا و مهمترین حزب جناح مخالف؛  15 زن را تحت سهمیه زنان نامزد کرده است.

وفا مشهور از نامزدهای این حزب، که خارج از سهمیه زنان در این انتخابات شرکت می‌کند، با سیستم سهمیه مخالف است و معتقد است این شیوه عدالت را به همراه ندارد و اعمال آن توسط دولت به عنوان وسیله‌ای برای افزایش طرفداران حزب حاکم در مجلس صورت گرفته است.

دیگر نامزد این حزب، دکتر منال عبدالحسن، سهمیه را یک فرصت می‌داند اما معتقد است این کار نه برای بهبود نقش زنان در حکومت بلکه برای ارتقاء وجه حزب حاکم صورت گرفته است.

یوسف القرداوی، از علمای سنی، زنان اسلام‌گرا را تشویق کرده در انتخابات شرکت فعال داشته باشند و رقبای فمينیست خود را از میدان به در کنند. او مصریان را تشویق کرده که از زنان کاندید حمایت بیشتری کنند.  

از طرف دیگر موافقان، این اقدام را گامی کوچک در راه درست می‌دانند از جمله:

خانم کولینی، از نمایندگان فعلی مجلس، موافق این سهمیه است و معتقد است زنان در مبارزات سیاسی از سلاح‌هایی مثل اعمال قدرت و شایعه پراکنی استفاده نمی‌کنند و یک نوع فرهنگ ضد زن در بین مردم کوچه و خیابان وجود دارد، پس وجود روش‌های تشویقی برای حضور موثر زنان ضروری است.

خانم سعاد عبدالحمید از زنان کاندید از حزب دمکراتیک ناصری سهمیه را فرصتی می‌داند که زنان می‌توانند به مردم ثابت کنند که آنها می‌توانند در سیاست مشارکت کنند و در آن تغییر به وجود آورند.

البته انتقادهای دیگری نسبت به نوع سهمیه اعمالی مطرح شده است که این سهمیه در مقیاس کل کشور اعمال می‌شود نه در سطح محلی؛ در نتیجه زنانی می‌توانند از این سهمیه برخوردار شوند که یا ثروتمند باشد و یا از خانواده سرشناس مصر و یا حمایت جدی یک حزب سیایس قدرتمند را داشته باشد.

 اهمیت این انتخابات در مصر به علت تاثیر آن در روند انتخابات ریاست جمهوری در سال 2011 است. البته بعضی از احزاب مثل "انجمن ملی برای تغییر" که توسط محمد البرادعی پایه‌گذاری شده به دلیل عدم وجود تضمین سلامت انتخابات، آن را تحریم کرده‌اند.

در پایان اشاره به چند نکته لازم است:

1. فارغ از انگیزه‌های سیاسی یا غیرسیاسی دولت‌مداران مصر و فارغ از دمکراتیک بودن یا نبودن نظام‌های سیاسی و فارغ از وجود یا عدم وجود انتخابات آزاد، نفس اعمال سهمیه برای زنان در کشورهایی که نظام‌های سیاسی متعهد و معتقد به بهبود وضعیت زنان و ارتقای عدالت جنسیتی هستند اقدامی پسندیده و ضروری است. در همه جوامع حتی پیشرفته‌ترین آنها سال‌ها طول می‌کشد که تا این شکاف‌ها پر شود پس اعمال اقدامات تشویقی لازم است.

2. حضور زنان در مجالس قانون‌گذاری برای تبلیغات و نمایش داخلی و جهانی دردی را از جامعه زنان دوا نمی‌کنند بلکه حضور موثر آنها در حمایت از حقوق زنان و ایجاد شرایط عادلانه‌تر برای فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی.... آنان است که اهمیت دارد.

3. تغییرات از بالا برای بهبود وضعیت زنان  اگر چه لازم است ولی به هیچ وجه کافی نیست؛ آموزش و توانمندسازی زنان در همه عرصه‌ها همراه با حمایت جدی احزاب سیاسی، سازمان‌های غیردولتی، نهادهای مذهبی، رسانه‌ها ... در حضور فعال زنان در عرصه سیاسی نقش بسزایی دارند.

4.هر اقداماتی در جهت افزایش مشارکت زنان و توانمندی آنها فارغ از اهداف سیاسی از نظر زنان قابل قبول‌تر و مسلما موثرتر خواهد بود.

پانوشت ها:

1. اهداف توسعه هزاه در زمینه ارتقای عدالت جنسیتی و توانمندی زنان: هدف: ریشه‌کنی نابرابری جنسیتی در آموزش ابتدایی و متوسطه ترجیحا تا سال 2005 و در تمام سطوح تا سال 2015

سه شاخص در زمینه ارتقای عدالت جنسیتی عبارتند از

        نسبت دختران به پسران در تحصیلات ابتدایی، متوسطه و عالی

        سهم زنان شاغل حقوق بگیر در بخش‌های غیر کشاورزی

        درصد کرسی‌های انتخابی زنان در مجالس ملی

2. بحث‌های موافقین و مخالفین سهمیه بندی را در این لینک‌ها ببینید:

http://www.e-ir.info/?p=44332

http://archive.idea.int/women/parl/ch4b.htm

http://www.idea.int/publications/wip2/upload/6._Conclusions.pdf

3.لیست کشورهایی که در آن سهمیه اعمال می‌شود و نوع سهمیه آنها را در این لینک ببینید:

http://www.quotaproject.org/country.cfm2.