معادلات جدید امنیتی آسیا و فرصت برای ایران

گفتارى از دکتر نوذر شفيعى، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل شبه قاره براى ديپلماسى ايرانى:

روابط با هند بعد از جنگ سرد و به ويژه در دوران بوش پسر اهمیت زیادی در دیپلماسی ایالات متحده پیدا کرده است. آمریکا هند را به عنوان یکی از بزرگترین دموکراسی‌های جهان در تحولات بین المللی و در مدیریت امور جهان شریک خود می‌داند و در مقابل این رفاقت و همگرایی انتظاراتى از هند دارد که یکی از آنها این است که در ارتباط با ایران با ملاحظه رفتار کند و روابط استراتژیک عمیق با ایران برقرار نکند. با این حال هند معتقد است چنین نگرشی مغایر با مصالح و منافع استراتژیک هند است و این کشور ترجیح می‌کند در کنار روابط استراتژیک با آمریکا، رابطه با ایران را نیز دنبال کند.

آنچه مسلم است این است که در سفر اوباما به هند موضوع تحریم ایران نیز در مذاکرات مقامات دو کشور مطرح خواهد شد. هرچند پیش از طرح موضوع تحریم‌ها، مورد ایران یک مورد خاص در روابط ایالات متحده وهند بوده است. با این حال هم محافل ژئواستراتژیک هند، هم دستگاه سیاست خارجی هند و هم محافل آکادمیک هند معتقد هستند نوع رابطه هند با ایران باید در چارچوب نظریه رئالیسم نئوکلاسیک دنبال شود. به این معنی که ضمن توجه به ساختار نظام بین الملل یعنی خواسته‌های ایالات متحده آمریکا، منافع دولت هند هم به عنوان یک معیار لحاظ شود. لذا به نظر می‌رسد به رقم فشارهایی که آمریکا به هند وارد خواهد کرد هند ترجیح می‌دهد در میانه دیدگاه آمریکا و منافع هند حرکت کند و نه رابطه خود را با ایران آنقدر گسترش دهد که حساسیت‌های آمریکا را برانگیزد و نه آنقدر رابطه خود با ایران را کاهش دهد که برای منافع هند زیان بخش باشد.

 با وجود اين باید این نکته را در نظر گرفت که به طور کلی سیستم امنیت آسیا چه جنوب، چه جنوب شرق و چه شرق مبتنی بر موازنه قوا است. چه این موازنه قوا به صورت منطقه‌ای باشد و چه از طریق هژمونى برقرار شود، الگوی امنیتی حاکم در آسیا موازنه قواست. با توجه به این که نوعی رقابت جهت عضوگیری در راستای حفظ موازنه قوا لازم است، فشار آمریکا بر هند جهت مقابله با چین، هند را ترغیب می‌کند که برای برقراری موازنه حتما به سمت ایران گرایش به پیدا کند. از سوی دیگر اگر هدفی که اوباما در این سفر دنبال می‌کند این باشد که از طریق هند به چین فشار بیاورد حتما چین به سمت پاکستان و ایران در جهت موازنه قوا حرکت خواهد کرد. هر چند سیاست فشار به چین فقط محدود به دوران اوباما نبوده و قبل از این در دوره حکومت بوش نیز آمریکا چنین سیاستی را دنبال کرده است.

لذا معادلات امنیتی جدیدی در جنوب، جنوب شرق و شرق آسیا در حال طراحی است که شکل گیری این معادلات فرصتی را برای ایران فراهم می‌کند که به عنوان یک قدرت موازنه ساز و تعادل بخش در این اتحاد‌ها و ائتلاف‌ها نقش و جایگاه خود را ارتقاء بخشد.