غنی سازی 20 درصدی؛ اجبار اختیاری؟!

اینکه جهان مشتاق شنیدن این مواضع در تهران است و می‌تواند با تذکر فاصله زمانی این گفته‌ها با قطعنامه 1929 شورای امنیت و قطعنامه تحریم کنگره آمریکا، از این گفته پیامی ‌بگیرد و به مخاطبین بدهد، نه تازه است و نه عجیب؛ اما آنچه هضم این گفته‌ها را حتی برای مخاطبان داخلی دشوار کرده، منافاتی است که این گفته رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با تصمیمی‌ دارد که مجلس اواخر خردادماه گرفت و آن تاکید بر استمرار غنی سازی 20 درصد از سوی دولت در بیانیه نمایندگان بود که آقای بروجردی آن را به "الزامی‌قانونی" برای دولت تعبیر کرد:«بر اساس الزام قانونی که صورت گرفت دولت مکلف است این کار را انجام دهد.»

 همان روز (26 خرداد) همزمان با تصویب فوریت طرح صیانت از دستاوردهای هسته‌ای،علی لاریجانی، رئیس مجلس از دولت خواست به دلیل عدم تبعیت آمریکا و حامیان او از مقررات "ان. پی. تی" ‌و عدم تأمین سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران، پایه تولیدات غنی سازی را در سطح 20 درصد قرار دهد و به هیچ وجه از آن تنازل نکند. اما رئیس دولت دو هفته پس از آن به خبرگزاری کیودو ژاپن گفت که چون غربی‌ها نیاز ایران در سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین نکردند، ایران "به اجبار" اقدام به غنی سازی 20 درصد کرد و گفت: « اگر این میزان را داشته باشیم، دیگر نیازی به تولید آن نیست.»   

آنچه به تاکید مجلس، "الزام" و "تکلیف" دولت است، برای دولت کاری است "اجباری" ولی با قابلیت " تعطیل اختیاری"؛ مصاحبه اخیر بروجردی هم به نوعی نزدیکی با مواضع دولت است اما هنوز مشخص نیست دیگر نمایندگان هم چنین دیدگاهی داشته باشند و به سادگی از آنچه کمتر از یک ماه پیش بر دوش دولت گذاشتند، عدول کنند. چه اینکه در این میان تکلیف خواسته رئیس مجلس از دولت هم مشخص نیست و تاکنون پاسخی دریافت نکرده که خواسته پایه غنی سازی 20 درصد باشد. محمود احمدی نژاد بهمن سال گذشته در گفت‌وگوی مستقیم تلویزیونی با مردم، با تغییر خط تولید اورانیوم از 5/3 درصد به 20 درصد مخالفت کرده و گفته بود: «(غربی‌ها) اخیراً پیغام‌هایی دادند البته برخی اشکالات آن‌ها درست بود؛ زیرا اگر کارخانه‌ای بخواهد سوخت 20 درصد تولید کند باید خط تولید خود را اصلاح و تولید خود را متوقف کند.» حتی برغم اعلام و سپس تولید اورانیوم 20 درصد در ایران، خط تولید سالن‌های اصلی تاسیسات نطنز که مبنای آن 5/3 درصد بود، تعطیل نشد و تغییر نکرد و تا اواخر بهمن سال گذشته فقط یک زنجیره 164 سانتریفیوژی برای تولید اورانیوم با غنای 20 درصد در سالن تحقیقات (پیلوت) تاسیسات نظنز آماده شده بود. گفته شد که این زنجیره بین 3 تا 5 کیلوگرم در ماه اورانیوم با غنای 20 درصد برای رآکتور تحقیقاتی تهران آماده می‌کند که این مقدار دو برابر نیاز رآکتور تهران است که به 5/1 کیلوگرم سوخت در ماه نیاز دارد.

روزنامه وطن امروز در گزارشی که دو روز پس از بیانیه سه جانبه تهران(بین ایران، ترکیه و برزیل در 27 اردیبهشت 89) نوشت، به این موضوع اشاره کرد که خط تولید اورانیوم در نطنز همچنان همان 5/3 درصد است: «جمهوری اسلامی‌ایران در حال حاضر 2010 کیلوگرم اورانیوم 5/3 درصد در اختیار دارد و اگر سایت غنی‌سازی نطنز تنها یک ماه با ظرفیت کامل فعالیت کند، میزان اورانیوم 5/3 درصد ایران به 3 هزار کیلوگرم خواهد رسید یعنی رشد 50 درصدی خواهد داشت و جمهوری اسلامی‌ایران می‌تواند در صورت فعالیت 40 روزه سایت نطنز با ظرفیت کامل، بیش از 1200 کیلوگرم اورانیوم 5/3 درصد تولید کند. اما اورانیوم 20 درصد؛ در صورت معاوضه سوخت و تحویل 120 کیلوگرم اورانیوم 20 درصد، جمهوری اسلامی‌ایران می‌تواند تا 10 سال برای رآکتور تهران، هیچ سوختی خریداری یا تولید نکند یا به عبارت دیگر اگر رآکتور تهران به‌ مدت 5 سال به صورت 24 ساعته فعالیت کند، 120 کیلوگرم اورانیوم 20 درصد می‌تواند سوخت 5 سال این رآکتور را فراهم کند.به عبارت ساده‌تر، 40 روز فعالیت نطنز، 5 سال فعالیت رآکتور تهران را تضمین می‌کند.»

این گزارش روزنامه حامی‌دولت این پیام را می‌دهد که غرب با تحویل 120 کیلوگرم اورانیوم 20 درصدی(چنانکه در بیانیه تهران آمده) تا 5 سال حداقل از بابت تولید سوخت با غنای بالا در ایران آسوده خاطر خواهد بود و این هم حاصل 40 روز فعالیت نطنز و تولید 1200 کیلوگرم اورانیوم 5/3 درصدی خواهد بود. در این گزارش این پیام هم مستتر است که تهران علاقه ای به تغییر خط تولید اورانیوم خود به غنای بالاتر ندارد و آنچه در نطنز تولید می‌شود هم برای رفع دیگر نیازهای ایران آن هم در حد 5/3 درصد است.

علاوه بر آن تهران خواست با اعلام تولید اورانیوم 20 درصدی این پیام را هم به غرب بدهد که تلاش آنها برای خروج ذخایر اورانیوم با غنای 5/3 درصد هم عبث است،چرا که به گفته احمدی نژاد: «آنها طوری حرف می‌زنند که اگر چند کیلو گرم اورانیم سه ونیم درصد را از ایران خارج کنند چه کار بزرگی کرده اند. ما نظنز در روز چند کیلو از این‌ها تولید و انبار می‌کنیم.»

اما در این حین شروط غرب هم تغییر کرد؛ اگر پیشتر انتقال اورانیوم با غنای کمتر به خارج از کشور شرط اعتمادسازی بود، در حال حاضر توقف غنی سازی 20 درصد به عنوان پیش شرط برگزاری نشست کارشناسان فنی اعضای گروه وین (آمریکا،روسیه و فرانسه) با کارشناسان ایرانی عنوان شده است. اما در داخل برخی مسوولان اصرار به این دارند که بگویند غرب غنی سازی 5/3 درصد را به رسمت شناخته (یعنی دیگر توقف غنی سازی در خواسته‌های آنها مطرح نیست) و مشکل آنها فقط با غنی سازی با غنای بالا (20 درصد) است. این تعبیر هم به نوبه خود بدیع است و طبق معمول متکی بر همان "پیغام"هاست: « همین امروز نیز پیغام‌هایی که از کشورهای مختلف می‌آید و از جمله از سوی آمریکایی‌ها این است که ما فعالیت هسته‌‌ای شما را قبول داریم و در حد 5/3 درصد غنی‌سازی را پذیرفته‌ایم. اما آن‌ها می‌خواهند این غنی‌سازی یک جایی متوقف شود.»(رامین مهمانپرست- سخنگوی وزارت امور خارجه؛16/12/1388)

در صورت تائید این پیغام‌ها، این دستاورد بزرگی برای دیپلماسی هسته‌ای ایران خواهد بود که توانسته غرب را به پذیرش غنی سازی با غنای 5/3 درصد وادار کند، اما سوال اینجاست که این موافقت غرب کجا باید ثبت شود و ارزش حقوقی آن تا مادامی ‌که در حد "پیغام"ها باشد، چیست؟

مساله دیگر ورود واژه "نیاز ایران" به ادبیات دستگاه دیپلماسی است که می‌گویند چون ایران نیاز دارد اورانیوم 20 درصد تولید می‌کند، توانایی آن را هم دارد. بعد می‌گویند ما توانایی تولید اورانیوم با غنای 80 درصد(که کاربردهای نظامی ‌دارد) را داریم اما چون نیاز نداریم، تولید نمی‌کنیم. این بازی با واژگان "نیاز" و "توانایی" نمی‌تواند چندان اعتماد بخش باشد، در حالی که تهران در عمل با میل به غنای 5/3 درصدی و حتی عدم تغییر خط تولید اصلی خود به 20 درصد پایبندی خود را به غنی سازی با غنای کم نشان می‌دهد؛ و وقتی در عرصه عمل هنوز مبنای کار اعتمادسازی است پس چرا در عرصه حرف چنین تعابیر دردسرسازی بکار می‌رود.

با این شرح، اولین ترکش سخنانی از این دست که سوخت بدهید ما اورانیوم را 20 درصد غنی سازی نمی‌کنیم، تزلزل در خواست و تکلیفی است که مجلس بر دوش دولت نهاده و آن را به یک تاکتیک در پاسخ به بدعهدی غرب در تامین سوخت رآکتور تهران تنزل می‌دهد.

دومین پیام گفته‌هایی از این دست می‌تواند به نرمش یا عدم توانایی ایران در تامین سوخت مورد نیاز خود تعبیر شود، درحالیکه احمدی نژاد در سخنرانی خود پس از راهپیمایی 22 بهمن 88 از تولید اولین محموله سوخت 20 درصد خبر داد و علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی‌اوایل تیر اعلام کرد: «تا الان بیش از 17 کیلو اورانیوم با غنای 20 درصد تولید کرده‌ایم و می‌توانیم بالقوه تا پنج کیلو در ماه تولید کنیم، اما دراین کار تعجیل نداریم، طوری تنظیم می‌کنیم تا کارگاه تولید صفحه سوخت تجهیز شود.» پس وقتی کار تولید اورانیوم 20 درصدی در حال انجام است،اعلام توقف آن نشانه چیست؟