دیپلماسی شهری یک هنر است
دیپلماسی ایرانی: سید سلمان صفوی، روحانی روشنفکر و از کادرهای اولیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دارای دکترا از دانشگاه لندن است. وی نویسنده و چهره بین‌المللی فعالی در حوزه مطالعات مقایسه‌ای و روابط بین‌الملل است. از وی چندین کتاب به فارسی انگلیسی و دهها مقاله در حوزه‌های فلسفی و عرفانی و سیاسی به چاپ رسیده است. وی مدیر مرکز بین‌المللی مطالعات صلح و آکادمی‌مطالعات ایرانی لندن است که در این دو مرکز، تحقیقات علمی‌پیرامون فرهنگ و سیاست خارجی ایران، همچنین به مباحث پیرامون گفتگوهای فلسفی بین ایران و غرب پرداخته می‌شود. در گفتگویی که پیش رو دارید، وی به عنوان یکی از متخصصین حوزه دیپلماسی، به تبیین دیپلماسی شهری پرداخته است.
تعریف شما از حوزۀ دیپلماسی شهری چیست و اصولا این حوزه در جهان امروز از چه نقش و جایگاهی برخوردار است؟
دیپلماسی شهری که معادل فارسی “Urban Diplomacy” است؛ در رشته‌های روابط بین‌الملل، جامعه شناسی سیاسی، دیپلماسی و جغرافیای شهری اصطلاح رایجی است. دیپلماسی شهری؛ هنر کاربردی روابط بین‌الملل برای مذاکرات، تعامل، توسعه و بهسازی روابط بین ملت‌ها ورای مشکلات و معضلاتِ روابط دولت‌هاست و بخش مهمی‌از “دیپلماسی عمومی” (Public Diplomacy) کشورهای دموکراتیک و پیشرفته به شمار می‌رود. در این تعریف بر سه وجه تمایز دیپلماسی شهری از دیپلماسی دولتی تأکید می‌کنیم. دیپلماسی شهری؛ اولا یک هنر است دوما کاربردی است و سوما در این دیپلماسی، هدف اصلی ملت‌ها هستند؛ نه الزاما دولت‌ها. در جهان امروز که دولت‌ها در کشورهای پیشرفته برخلاف کشورهای عقب افتاده، به سوی کوچک تر شدن حرکت می‌کنند و دربارۀ مسائل اساسی حیات، سیاست، فرهنگ و اقتصاد جامعه، از پایین به بالا تصمیم‌گیری می‌شود؛ شهردارها و شوراهای شهر به عنوان نمایندۀ مستقیم افکار عمومی و ارادۀ مردم، در بهبود روابط ملت‌ها با یکدیگر نقش برجسته‌ای دارند. البته در حکومت‌های شبه توتالیتر، از آن جهت که شهردار و شورای شهر ملزم به اجرای اوامر نهادهای شبه پولیت بورو هستند؛ دیپلماسی مستقل شهری، موضوعی است سالبه به انتفاع موضوع.
آیا ورود شهرداری‌ها و مسئولان کلان شهرها به حوزۀ دیپلماسی شهری در افزایش مناسبات دو جانبه با کشورهای مختلف به ویژه کشورهایی که روابط ملت و دولت دارای تنش است؛ تاثیرگذار است؟
اصولا ملت‌ها با یکدیگر مشکلی ندارند؛ بلکه دولت‌ها که علی‌العموم نماینده و حافظ اولیگارشی‌های مختلف نظامی، اقتصادی، امنیتی و ایدئولوژیک اند به خاطر تعارض منافع با یکدیگر (Interest Conflicts) منازعه و رقابت دارند. لذا به قول “اریک فروم” در جامعۀ سالم، بدون شک شهرداری‌ها که برگزیده و نمایندۀ مستقیم مردم هستند و الزاما حافظ منافع حزب و دولت حاکم نیستند؛ می‌توانند بین کشورهایی که دول آنها با یکدیگر مشکل دارند؛ نقش مهمی در بهبود و افزایش مناسبات سازندۀ اقتصادی، فرهنگی و هنری ایفا کنند. به خاطر دارم دوسال پیش در سفری که برای سخنرانی پیرامون “نقش نخبگان در روابط بین‌الملل و صلح جهانی” به ژاپن داشتم؛ مقامات ژاپنی از سفر دکتر قالیباف شهردار تهران به توکیو و هیروشیما به نیکی یاد می‌کردند و از همدردی او با قربانیان حملۀ اتمی‌آمریکا به شهروندان بی دفاع هیروشیما و ناکازاکی قدردانی می‌کردند. این نمونۀ عینی نشان می‌دهد که با وجود اختلاف نظر بین دولت‌های ژاپن و ایران در موضوع هسته ای؛ هنر و مهارت دیپلماتیک شهردار تهران، تأثیر مثبتی بر افکار عمومی‌ژاپنی‌ها داشته و نشانگر این موضوع بوده که ملت ایران؛ ملتی است صلح دوست و مخالف جدی سلاح‌های کشتار دسته جمعی است.
پیوندهای خواهرخواندگی که از دیرباز بین کلان شهرهای بزرگ رایج بوده تا چه حـد در بهبود روابط ملت‌ها و آشنایی با فرهنگ و سنن کشورها موثر است؟
پیوندهای خواهرخواندگی، موجبات توجه ویژه بین کلان شهرها را فراهم می‌آورد. از این جهت که معمولا کلان شهرها و یا شهرهای کهن از قبیل اصفهان و آتن، یا شهرهای نیمه معاصر مانند تهران و توکیو و یا شهرهای جدید مانند سائوپولو توسعه یافته اند و هر کدام با ویژگی‌های خاص؛ حامل ارزش‌ها، فرهنگ، هنر و اقتصاد خاصی هستند. تعامل و دیالوگ بین این شهرها؛ موجب مبادلۀ تجربیات و دانش در حوزهای مختلف می‌شود. به عنوان مثال استفاده از برخی از تجربیات و روش‌های سیستم سرویس اجتماعی، وسایل نقلیۀ عمومی و اختیارات شهرداری‌ها در لندن، پاریس، هلسینکی و استکهلم می‌تواند اسباب بهبود شرایط شهرهای کشورهای در حال توسعه را فراهم آورد.
برای نمونه در این شهرها؛ شهرداری با منابع مستقل مالی خود در هر منطقه برای عموم مردم کتابخانه، پارک، ورزشگاه و کلینیک تأسیس کرده است. برای اقشار کم درآمد خانه‌های آبرومند در همۀ مناطق شهر بنا شده که اجاره بهای اندکی بابت آن پرداخت می‌شود و پس از مدتی می‌توانند آن را با اقساط بیست و پنج ساله، با نرخ بهره‌ای که در حال حاضردر لندن حدود چهار درصد است، با پیش پرداخت پنج در صد از قیمت کل خریداری کنند. در فنلاند زنان شاغل، پس از زایمان می‌توانند با حفظ شغل تا پنج سال مرخصی بگیرند و در این مدت حقوقشان پرداخت می‌شود؛ تا مادر فرصت کافی برای مراقبت و پرورش فرزند خود داشته باشد. برای سالخوردگان سرویس‌های اجتماعی مخصوص رایگان طراحی شده است. به کودکان تا سن شانزده سالگی، مستمری ماهیانه (Child Benefit) پرداخت می‌شود و از سرویس‌های رایگان حمل و نقل برخوردارند.
آیا نهادهای غیر دولتی نظیر شهرداری‌ها می‌توانند خارج از حیطۀ فعالیت‌های رسمی‌دولت‌ها، به افزایش مناسبات با کشورهای دیگر اقدام کنند؟ شهرداری‌ها در کلان شهرهای پیشرفتۀ جهان از چه جایگاهی برخوردارند؟
در دورۀ جنگ انگلیس در عراق در زمان “”تونی بلــر” نخست وزیر مستعفی سابق بریتانیا؛ “کِن لوینگستون” شهردار لندن، برخلاف موضع دولت حاکم و اکثریت نسبی پارلمان، که از جنگ در عراق حمایت می‌کردند؛ موضع ضد جنگ اتخاذ کرد و در تظاهرات مشهور میلیونی لندن علیه جنگ، در صف اول تظاهرات، پیشاپیش مردم و همراه آنها بود. این سیاست مستقل شهردار لندن، اسباب بهبود چهرۀ مردم بریتانیا نزد مسلمانان گردید. این نمونۀ عینی پیرامون یکی از جنجالی ترین مسائل سیاسی و روابط بین‌الملل و دیپلماتیک امروز جهان؛ نشان می‌دهد که در کشورهای توسعه یافته، شهردارها و شهرداری‌ها از موقعیت بسیار بالایی برخوردارند و دولت‌ها و نهادهای امنیتی نمی‌توانند به خاطر مواضع مخالف با دولت و پارلمان حاکم، متعرض شهردار و یا اعضای شورای شهر شوند. عملکرد و اقتدار شیراک شهردار سابق پاریس، نمونۀ دیگری از قدرت و اختیارات شهردار و شهرداری در دولت‌های مدرن است. در کلان شهرهای پیشرفتۀ جهان علی‌العموم شهرداری‌ها مستقل از دولت‌ها عمل می‌کنند و روابط نزدیک تری با مردم دارند و دارای وزن سیاسی و اجتماعی بالایی هستند؛ از این رو می‌توانند به عنوان بالاترین مقام اجتماعی آن شهر، در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، هنری، تحقیقاتی و حتی سیاسی با دیگر کشورها وارد مذاکرات همه جانبه شوند. در امور دفاعی و امنیتی نیز در موارد ضروری، شهرداری‌ها اقدام به محافظت حقوق شهروندان می‌کنند؛ البته این موضوع پیچیدگی‌های خاص خود را داراست که فعلا مجال تحلیل آن نیست.
قرار است در اردیبهشت ماه سال جاری بین تهران و آتن پیمان خواهرخواندگی منعقد شود. آیا این پیمان می‌تواند در کاهش تنش بین ایران و کشورهای اروپایی – از جمله یونان – مؤثر باشد و اگر چنین است؛ عملیاتی شدن آن چگونه امکان پذیر است؟
آتن؛ متروپولیس تمدن غربی است و یونان؛ عضو مؤثر اتحادیه اروپا و پیمان ناتو است. یونان از این جهت که همچون ایران، ناخواسته در دورۀ جنگ جهانی دوم مورد تعرض واقع شد و به امنیتش آسیب رسید؛ می‌تواند با ایران در موضوع درک ملاحظات دفاعی – امنیتی ایران همدردی داشته باشد. عقل‌گرایی نسبت خانوادگی وثیقی با فلسفه دارد و آتن؛ شهر فلسفه و شهر خدایگان فلسفه؛ همانند سقراط حکیم، افلاطون و ارسطو؛ مؤلفان آثار جاویدان “جمهور” و “سیاست” است. مدرسه فلسفی تهران نیز از دورۀ قاجار به بعد اهمیت یافت. لذا در شرایط حساس کنونی که خردگرایی و زبان منطق و حکمت، نقش مهی در حل و فصل مناقشات جدی و چند وجهی ما با غرب دارد؛ می‌توان با تکیه به سوابق دو شهر و با وجود افراد عاقل در شهرداری‌های هر دو شهر تهران و آتن؛ گام‌های ملموسی در جهت کاهش تنش بین ایران و اروپا برداشت.
برخی از گام‌های عملیاتی درک بهتر از همدیگر عبارتند از:
- برگزاری کارگاه‌های بین‌المللی گفت و گوی بین ادیان؛ جهت صلح و امنیت جهانی در آتن و تهران.
- برگزاری کارگاه‌های بین‌المللی هنری (فیلم، تئاتر، موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی و . . .) پیرامون گفت و گوی تمدن‌ها، صلح و امنیت جهانی در تهران و آتن.
- برگزاری کارگاه‌های بین‌المللی ادبیات پیرامون گفت و گوی تمدن‌ها و صلح و امنیت جهانی در آتن و تهران.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی موسسات و سازمان‌های غیردولتی (NGO) در تهران و آتن.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی نخبگان غیردولتی در آتن و تهران.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی رسانه‌های غیردولتی در تهران و آتن.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی دانشجویی غیردولتی در آتن و تهران.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی ورزشکاران در تهران و آتن.
- نشست‌های مشترک بین‌المللی فعالان بانوان نهادهای غیردولتی در آتن و تهران.
اصل طلایی تاثیرگذاری این گونه رفت و آمدها و گفت و گوها، غیردولتی بودن آن است وگرنه تکرار همان رویکردها و ادبیات دولتی و مناسبات رسمی و روزمرۀ دیپلماتیک در این پروسه؛ نتیجه ای جز اتلاف اموال مردم که ولی نعمتان ما هستند نخواهد داشت. در شرایط کنونی اتخاذ چنین رویکردی در تهران مشکل است؛ مگر آن که با درایت و بصیرت شهردار تهران و همکاران بعضا ارزشمند او در شهرداری؛ راهگشایی نوین و ابتکاری صورت گیرد. “دیپلماسی مردمی” از طریق شهرداری؛ قادر به شکستن تبلیغات مخرب امپریالیسم خبری علیه حقیقت صلح دوستی ملت ایران است. این امر با گفت وگو بین اصناف و طبقات مختلف مردم تهران و آتن قابل پیگیری است. در بسیاری از موارد در افکار عمومی ملت‌ها “دیپلماسی مردمی”، موثرتر از دیپلماسی رسمی دولتی است. لذا شهرداری تهران می‌تواند در این شرایط حساس دیپلماتیک، موتور “دیپلماسی مردمی” صلح‌جویانۀ ملت ایران باشد. ملت ایران دارای پتانسیل بالایی برای بهبود چهرۀ ایران در افکار عمومی جهان است؛ که دیپلماسی ذاتا بستۀ دولتی، قادر به استفاده از این قدرت عظیم نیست اما شهرداری یکی از راههای موثر بهره برداری از این انرژی عظیم در راستای منافع ملی است.
نظر شما :