اصلاح قانون اساسی پس از شوک سیاسی

دیپلماسی ایرانی: دولت ترکیه اعلام کرد، قانون اساسی کشور مورد بازبینی قرار می‌گیرد تا با هنجارهای اتحادیه اروپا سازگار شود. قانون اساسی باید آزادی‌های بیشتر را تضمین کند، اما ملی‌گرایان این امر را توطئه‌ای برای استقرار نظام دینی می‌دانند.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه، از تعیین هیئتی برای تدارک اصلاحاتی در قانون اساسی ترکیه سخن گفته است. به نظر نخست وزیر این تغییرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا ضرورت دارد.

ترکیه از سال ۲۰۰۵ برای ورود به اتحادیه اروپا تلاش می‌کند و حالا قصد دارد برای رسیدن به این هدف در قانون اساسی خود بازنگری کند، زیرا برخی از مواد این قانون کهنه و غیردموکراتیک است. یکی از اهداف این است که نظام قضایی با معیارهای اروپایی هم‌ساز شود. اما در نهایت خود مردم ترکیه هستند که باید در این باره قضاوت کنند.

رجب طیب اردوغان در یک کنفرانس خبری به طور رسمی اطلاع داد که قانون اساسی کشور باید بنا بر شناسه‌های دموکراسی اروپایی بازبینی شود. آقای اردوغان به خبرنگاران گفت: «هدف ما تغییر کل قانون اساسی نیست، بلکه قصد داریم در چند ماده تجدیدنظر کنیم.»

یکی از مواردی که باید حتما مورد بازبینی قرار گیرند دو اصل از قانون اساسی است که یکی به ممنوعیت برخی از احزاب سیاسی مربوط می‌شود و دیگری نیز درباره مواد مربوط به دادگستری ترکیه است. حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه، متعلق به آقای اردوغان، در نظر دارد پیشنهادهای خود را تا پایان ماه مارس به پارلمان ارائه کند. اما از آنجا که حزب حاکم در پارلمان از اکثریت کافی برای تغییر قانون اساسی برخوردار نیست، مواد اصلاحی باید به همه‌پرسی گذاشته شود.

قانون اساسی فعلی ترکیه به زمان پیروزی کودتای نظامی سال ۱۹۸۰ باز می‌گردد. این قانون تا کنون چند بار مورد بازبینی قرار گرفته و تا حدی با موازین مدرن سازگار شده است. ترکیه می‌داند که برای پیوستن به اتحادیه اروپا باید قانون اساسی کشور را به شکل عمیق‌تری اصلاح کند.

مشکل اصلی در اصلاح قانون اساسی در موارد اصطکاک آن با مقررات شرعی است. حزب عدالت و توسعه که حزب حاکم فعلی در ترکیه محسوب می‌شود با گرایش‌های اسلامی و با روح غیرمذهبی قانون اساسی سر ناسازگاری دارد. تا جایی که در تابستان ۲۰۰۸ برخی از نیروهای سکولار ترکیه تلاش کردند با استناد به مفاد قانون اساسی، این حزب را غیرقانونی اعلام کنند. به نظر بسیاری از ملی‌گرایان ترکیه که از آموزه‌های مصطفی کمال آتاتورک، رهبر ترکیه جدید پیروی می‌کنند، حزب اسلام‌گرای حاکم می‌کوشد در ترکیه نظام اسلامی برقرار کند.

برای نمونه حزب حاکم در سال ۲۰۰۸ تلاش کرد مقررات مربوط به منع روسری را در دانشگاه‌های ترکیه تغییر دهد، اما موفق نشد، زیرا به نظر دیوان عالی ترکیه، این امر با اصل جدایی دین از سیاست مغایرت دارد.

دولت ترکیه تا کنون چند بار از توطئه گروه‌های ناسیونالیستی و محافل نظامی برای به دست گرفتن قدرت از طریق کودتا سخن گفته است. به دنبال کشف هر توطئه‌ای، عده‌ای از افسران کمالیست دستگیر شده‌اند.

در مقابل محافل ملی‌گرا دولت را متهم می‌کنند که با تضعیف نهادهای ملی و ارتشی، هدف برقراری نظامی اسلامی را دنبال می‌کند.

ارتش ترکیه که خود را حافظ بنیادهای سکولار حاکمیت ملی می‌داند تا کنون چهار بار دست به کودتا زده و دولت‌های قانونی را برکنار کرده است. نیروهای سیاسی و نهادهای مدنی به طور سنتی از افزایش قدرت ارتش بیم دارند و آن را خطری برای قوام دموکراسی در کشور می‌دانند.

هفته گذشته بار دیگر بیش از ۷۰ افسر ارتش دستگیر شدند. دولت اعلام کرد که آنها در تدارک کودتایی نظامی علیه دولت قانونی این کشور بودند. دادگاه مدنی ترکیه برای بیش از ۳۰ نفر از افسران فعال و بازنشسته کیفرخواست صادر کرده است. آنها باید به زودی محاکمه شوند.

این امر به حیثیت ارتش ضربه‌ای دیگر وارد آورد. ستاد ارتش ترکیه در نخستین واکنش اعلام کرد، اسنادی که در رابطه با کودتای نظامیان به دست آمده، مخدوش و ساختگی است، اما شامگاه دوشنبه اول مارس، فرماندهی ارتش گفت که این اسناد می‌تواند حقیقی باشد.

جدا از جایگاه بارز ارتش در میان ملی‌گرایان، حضور نظامی ترکیه در قبرس زمینه‌ دیگری برای قدرت ارتش است. به نظر می‌رسد که دولت اردوغان قصد دارد در این میدان نیز ارتش را به چالش بگیرد.

روز سه شنبه دوم مارس دولت ترکیه نسبت به ادامه مذاکرات صلح در قبرس ابراز علاقه کرد. رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، گفت: «ما آماده هستیم سهم خود را در این راستا ادا کنیم.»

طبق اظهارات اردوغان که در نشریات قبرس منتشر شده، ترکیه آماده است درباره عقب‌نشینی ۳۰ هزار سرباز این کشور از بخش شمالی قبرس گفت‌وگو کند.

ترکیه از سال ۱۹۷۴ بخش شمالی جزیره را اشغال کرده است. بخش جنوبی قبرس که تحت حمایت یونان قرار دارد، به عضویت اتحادیه اروپا در آمده و اعلام کرده است تا زمانی که نیروهای ترکیه از خاک قبرس خارج نشوند، با ورود این کشور به اتحادیه اروپا مخالفت خواهد کرد.