انتقاد مفتيان عربستان از القاعده؛ برائت يا بيعت

سلمان عوده یکی از مفتیان دینی عربستان سعودی و یکی از چهره های دینی بارز این کشور که مدتی پیش از القاعده و رهبر آن اسامه بن لادن، حمایت کرده و وی را"خالد بن ولید" زمانه خطاب می کرد، اظهاراتی علیه بن لادن و القاعده بیان داشته که باعث تعجب بسیاری از تحلیلگران شده است.

وی همچنین به تازگی بیانیه ای علیه بن لادن و گروه القاعده صادر کرده که در آن به انتقاد شدید از بن لادن و نسل کشی وی پرداخته و وی را متهم به تخریب چهره جهانی اسلام کرده است. سلمان عوده همچنین در روزهای پنج شنبه و جمعه (13 و 14 سپتامبر) با شرکت در یک برنامه تلویزیونی که از شبکه ام بی سی پخش شد، بن لادن را به کشتار مسلمانان متهم کرد و گفت:"بن لادن نه تنها کمکی به اسلام نکرده بلکه با کشتار وسیع خود از جمله در حوادث 11 سپتامبر و حوادث بعد از آن خانواده های بسیاری را چه مسلمان و چه غیر مسلمان داغ دار و بی خانمان کرده است."

وی همچنین خطاب به اسامه بن لادن رهبر القاعده گفت:"از کشتاری که در عراق و افغانستان کردی چه سودی حاصلت شد؟ چرا باید زنان و کودکان در مراکش و الجزایر و تونس و مصر از ترس فعالیت های گروه تو نتوانند روی آرامش به خود ببینند؟ جواب آن مادران داغ داری که جوانانشان به اذن تو دست به کارهای تروریستی زده و فعالیت های انتحاری انجام می دهند را چه کسی می دهد؟ عاقبت زنان بیوه و بچه های یتیمی که پدرانشان را در فعالیت های انتحاری و تروریستی القاعده از دست داده اند، چه می شود؟ جواب توهین و اهانتی که امروزه به دلیل فعالیت های کثیف تو در دنیا به دین اسلام و مسلمانان می شود را چه کسی خواهد داد؟ در برابر نسل کشی و خونریزی هایی که توسط وابستگان به گروه تو در عراق و افغانستان انجام می شود چه کسی پاسخگو است؟ آیا می خواهی حکومت اسلامی به راه بیاندازی و جای امرا و پادشاهان عرب را بگیری؟ قصد و منظورت از این خونریزی ها چیست؟"

سلمان عوده در نهایت صحبت های خود را این گونه پایان داده است که"ای پروردگار بزرگ ما خود را از تمام کسانی که موجب به وجود آمدن افرادی چون اسامه بن لادن می شوند مبرا می دانیم و به تو پناه می آوریم."عبارتی که درپایان بیانیه خود نیز آورده است.

مفتیان عربستان توبه کرده اند؟

این نخستین بار نیست که مفتیان سنی به ویژه مفتیان عربستان سعودی که بسیاری از آنها از اندیشه های به شدت افراطی وهابیت تبعیت می کنند، برائت خود را از اسامه بن لادن اعلام کرده اند و از پیروان خود خواسته اند که راه القاعده را پیش نگیرند. پیش از این نیز تعدادی از مفتیان دینی عربستان سعودی با صدور بیانیه هایی از اندیشه های اسامه بن لادن و راه و منش وی مبرا جسته و او را دشمن دین اسلام دانسته بودند.

اما در این میان چیزی که تناقض آمیز به نظر می رسد، رفتار مفتیان عربستان با عقایدی است که بازگو می کنند. مثلا سلمان عوده که اکنون تلاش می کند راه خود را از اسامه بن لادن جدا کند، تا مدتی پیش از طریق موسسه دینی خود به جمع آوری اعانه و پول برای القاعده در عراق و افغانستان مشغول بود. وی حتی مدیریت چند موسسه خیریه کمک به ایتام که به جای کمک به ایتام و بی خانمان ها منابع مالی در اختیار القاعده می گذارند را نیز بر عهده دارد. سلمان عوده در حالی برائت خود را از بن لادن اعلام می کند که موسسه وی هنوز ارسال کمک های مالی به القاعده یا به قول خودشان گروه های مقاومت سنی در عراق و افغانستان را متوقف نکرده است.

روزنامه الریاض چاپ عربستان سعودی نزدیک به دو ماه پیش سخنان سلمان عوده در یکی از سخنرانی های بعد از نمازش در عربستان را به چاپ رسانده بود که در آن به شماتت آمریکا و شیعیان پرداخته و گفته بود: "شیعیان با آمریکایی ها هم پیمان شده اند تا عراق را از نقشه دنیای اسلام خارج کنند. بنا بر این ما وظیفه داریم به گروه های مقاومت کمک کنیم تا در مقابل این اسلام ستیزی ایستادگی کنند."

همه به خوبی می دانند که گروه های شبه نظامی سنی عراق که اکنون به کشتار وسیعی در عراق مشغولند و دستشان به خون صدها زن و کودک و پیر و جوان آلوده است، همگی پیرو اندیشه های القاعده اند و هیچ ابایی از این که با این گروه همکاری نزدیک و گسترده ای دارند، ندارند. آیا این موضوع برای مفتیان عربستانی مخفی است؟

نکته دیگری که در این جا مشهود است، این است که مفتیان عربستان در حالی خود را از اندیشه های بن لادن مبرا می دانند که از سوی دیگر فتواهای تحریک آمیزی که موجب ایجاد درگیری های فرقه ای میان مسلمانان می شود، صادر می کنند. مثلا فتوایی که نزدیک به دو ماه پیش مفتیان عربستان سعودی مبنی بر تخریب اماکن مقدس شیعیان در عراق، مصر و سوریه صادر کردند که با اعلام برائتشان از پیروان القاعده که دقیقا از همین اندیشه ها پیروی می کنند، تناقض کامل دارد.

نظر تحلیل گران درباره اظهارات سلمان عوده

دلایل ذکر شده فوق سبب شده که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران نسبت به خلوص نیت مفتیان عربستان شک و شبهه وارد کنند. "هاشم صالح" پژوهشگر و تحلیلگر مسائل خاورمیانه در روزنامه های عربی در این باره معتقد است که اظهارات مفتیان عربستانی تنها مصالح حکومتی دارد. اظهاراتی کاملا سیاسی که منافع سیاسی نیز در پس آن است. به هر حال خواهی نخواهی هیات حاکمه عربستان اعتقاد راسخی به رهبران دینی خود دارد و در بسیاری از موارد از اندیشه های آنان برای پیشبرد حرکت سیاسی خود بهره می برد. البته با این تفاوت که گذشت زمان باعث شده تا بیشتر مفتیان عربستان خودآگاه یا ناخودآگاه تحت تاثیر و اوامر امرای عربستانی قرار گیرند. از این رو اظهاراتی بیان می کنند یا فتواهایی صادر می کنند که به مذاق هیات حاکمه خوش آید یا مورد بهره برداری آنها قرار گیرد.

بسیاری هم عقیده دارند، اظهارات افرادی چون سلمان عوده، به این دلیل بیان می شود که بتوانند در عربستان سعودی به راحتی به زندگی خود ادامه دهند. زیرا به هر صورت القاعده و اسامه بن لادن دشمنان هیات حاکمه عربستان محسوب می شوند و تا به اکنون چندین فعالیت تروریستی علیه منافع دولت عربستان انجام داده اند. القاعده همچنین بارها اعلام کرده که امیران عربستان سعودی را دشمنان درجه یک خود می داند و حاضر است برای سقوط آنها حتی اقدام به عملیات نظامی کند. اعلام برائت از القاعده و بن لادن در حقیقت بیعتی است با امیران عربستانی تا وجود هر گونه نگرانی را در اذهانشان از جانب آنها پاک کند.

اما با این حال بسیاری نیز نگاه دیگری به برائت مفتیان عربستانی از اندیشه های القاعده دارند. به اعتقاد برخی از کارشناسان، افزایش اتهام به مفتیان عربستان مبنی بر ترویج افراطی گری که به تبع آن موجب ترویج تروریسم نیز می شود، سبب شده آنها برائت خود را از اندیشه های القاعده و اسامه بن لادن ابراز کنند. صدور فتواهای ضد شیعی که در آن خواستار انهدام اماکن مقدس شیعیان شده بودند، انتقادهای بسیار گسترده ای را علیه مفتیان عربستان موجب شد تا به اندازه ای که مفتیان مصر را به واکنش در برابر چنین اظهاراتی وا داشت.

بهره بردای دولت عربستان از مفتیان

به هیچ وجه نمی توان تصور کرد که دولت عربستان سعودی از فعالیت موسسات به اصطلاح خیریه موجود در کشور آگاه نیست. دستگاه امنیتی دولت عربستان تمام فعالیت های شهروندان را به طور کامل تحت نظر دارد و اجازه فعالیت به هیچ فرد یا گروهی که مخالف منافع هیات حاکمه عربستان فعالیت کند را نمی دهد. بنا بر این ادعایی که برخی مقام های عربستانی مبنی بر بی اطلاعی از فعالیت های گروه های خیریه کمک رسان به القاعده می کنند، قابل قبول نیست.

اما در این میان نکته ای نیز وجود دارد و آن نوع نگرش و اندیشه حکام در میان هیات حاکمه عربستان سعودی است. بر اساس تحقیقات انجام شده از سوی گروه های مخالفان نظام حاکم در عربستان که در نشست انجمن "مخالفان هیات حاکمه عربستان" در ماه آوریل گذشته در نیویورک اعلام شد، بیش از 90 درصد افرادی که در نظام حکومتی عربستان مشغول به کارند، از اندیشه های افراطی وهابیت برخوردارند یا گرایش هایی نسبت به آن دارند. همچنین نفوذ این افراد به اندازه ای است که اجازه فعالیت به هیچ فردی که از این نوع نگرش حمایت نکند، داده نمی شود. نکته ای که امیر طلال بن عبدالعزیز شاهزاده ثروتمند عربستانی مخالف نظام کنونی عربستان که در انگلیس ساکن است، در مصاحبه اخیر خود نیز به آن تاکید داشت. وی حتی خواستار سرنگونی نظام کنونی عربستان به دلیل پیروی از اندیشه های افراطی شده بود.

علاوه بر آن، تمام مفتیان عربستان سعودی تحت نظارت مستقیم و کامل امیران عربستان و هیات حاکمه آن کشور فعالیت می کنند و هیچ کدام از آنها نمی توانند، اندیشه ای را بیان کنند که مخالف نظریات امیران عربستانی باشد. به عبارت دیگر و به قول برخی از کارشناسان مفتیان عربستانی افراد مستقلی نیستند که بتوانند آزادانه اندیشه های خود را بیان کنند بلکه افراد حکومتی ای هستند که نگاه دینی هیات حاکمه عربستان را بازگو می کنند.

نکته دیگر این که با وجود این که دولت عربستان با القاعده دشمن است اما حضور آن را برای ادامه حیات خود چندان بد نمی داند. زیرا با وجود چنین گروه تروریستی مخوفی می تواند، حمایت های کشورهای غربی و در راس آن ایالات متحده را برای خود جلب کند و به آنها یادآوری کند که عربستان نیز خود درگیر با تروریسم است و نیاز به کمک ها و حمایت های مالی جهانی دارد. همکاری 5/1 میلیارد دلاری عربستان با آمریکا در زمینه مبارزه با تروریسم دقیقا در همین راستا صورت می گیرد.

نکته دیگری که در درون این ماجرا نهفته این است که دولت عربستان با استفاده از مفتیان خود و اعلام برائت هم زمان از اندیشه های القاعده با مقابله با نفوذ و گسترش شیعیان که اکنون در دنیای عرب آنها را به عنوان مسلمانان معتدل می شناسند، بر می خیزد. دولت عربستان از گسترش روز به روز مذهب شیعه و اندیشه های آن نگران است و برای این کار حاضر است دست به هر کاری بزند. به ویژه این که عربستان خود از اقلیت 20 درصدی شیعیان برخوردار است و آنها را تهدید برای خود تصور می کند.

مقدم بر همه این موارد، دولت عربستان با استفاده از چنین روش هایی می تواند به حفظ جایگاه خود و خارج نشدن قدرت از دستان خود مطمئن شود. زیرا بدین وسیله برای جهانیان چنین وانمود می کند که اگر هیات حاکمه کنونی عربستان سقوط کند، خطر بر سر کار آمدن افرادی چون بن لادن بر مسند امور بسیار زیاد است. به ویژه این که بن لادن رسما اعلام کرده حمله به عربستان و ساقط کردن خاندان سلطنتی در آن را در سر دارد.

بنا بر این به هیچ وجه نمی توان گفت، مفتیان عربستان از اندیشه های القاعده مبرا هستند زیرا که افراد القاعده مواد اولیه اندیشه های خود را از آنها می گیرند. مفتیان عربستان نیز به القاعده علاقه مندند زیرا القاعده با کمترین هزینه و با جرات تمام به گسترش اندیشه های آنها پرداخته است. به عبارت دیگر میان القاعده و عربستان زنجیر مرتبطی وجود دارد که به این سادگی ها قطع شدنی نیست.