روسيه و ايران، ازدواجى از جنس مصلحت

رابطه ميان روسيه و ايران در چند سال اخير با محوريت منافع ژئوپوليتيک افزايش چشمگيرى داشته است. هر دو طرف در اين رابطه بر برقرارى ثبات در منطقه آسيا مرکزى تمرکز کرده اند. در جريان مناقشه ميان گرجستان و روسيه، تهران عملا از مسکو حمايت کرد و البته در قبال به رسميت شناختن دو منطقه مورد مناقشه آبخازيا و اوستيا جنوبى ترجيح داد کنارى بايستد و تنها نظاره‌گر باشد. روسيه و ايران هر دو به دنبال مقابله همزمان با گسترش نفوذ اقتصادى چين و تلاش امريکا براى استفاده از آسيا مرکزى جهت دستيابى به افغانستان هستند.

آسيا تايمز در گزارشى از رابطه ميان تهران و مسکو مى‌نويسد: رابطه ميان روسيه و ايران منافع استراتژيک فراوانى را در چنته دارد. اينچنين شراکتى مى‌تواند بر نفوذ روسيه در منطقه خليج فارس بيفزايد. البته ايران در حال حاضر به واسطه پرونده هسته‌اى خود مقابل ابرقدرت‌هاى جهانى ايستاده است و همين امر اتحاد روسيه با اين کشور را پراهميت‌تر مى‌کند. همکارى با نهادهاى منطقه‌اى بى‌شک به نفع روسيه است. در حال حاضر هم اتحاديه اروپا به خوبى نهادهايى را در منطقه آسيا ميانه اداره مى‌کند و نمى‌توان اين حقيقت را رد کرد که ايران هم بخشى از همين منطقه است. ايران در حال حاضر در قالب مرکز همکارى شانگهاى به خوبى از عهده مديريت منطقه برآمده است.

براى روسيه ايران نقش شريک استراتژيک خوبى را دارد که از پتانسيل بالايى برخوردار است. با وجود بحران بر سر پرونده هسته‌اى اين کشور، ايران همچنان در منطقه نقش حلال مشکلات را بازى مى‌کند. روسيه به تجارت با ايران تمايل فراوانى دارد. صادرات به ايران مى‌تواند عامل موفقيت آميزى در اقتصاد روس‌ها باشد. تمايل ايران به اين رابطه تجارى اما به دو دليل است: يک سنت تجارت با روس‌ها که عمر آن در ايران به بيش از صد سال پيش مى‌رسد و دوم تحريم‌هايى که غرب و ايالات متحده عليه تهران اعمال کرده‌اند. روسيه که در عرصه بازار جهانى به تهيه کننده مواد خام شهرت دارد براى ايران هم فروشنده خوبى در عرصه توليدات صنعتى است. البته سهم ايران در تجارت خارجى روسيه بسيار اندک است . ايران از اصلى‌ترين خريدارهاى تجهيزات نظامى توليدى روسيه است.

روسيه هم تعهد‌هاى خود به جامعه بين‌الملل را مد نظر دارد و هم همزمان از تجارت تسليحاتى با ايران بهره‌مند مى‌شود. در سالهاى 2008 و 2009 عزم روسيه براى فروش موشک‌هاى مدرن به تهران خشم اسرائيلى‌ها و امريکايى‌ها را برانگيخت. البته هنوز اين انتقال تجهيزات عملى نشده است. ايران البته به شدت از اين تاخير روس‌ها دلخور است. اين تاخيرها در تحويل اجناس نظامى که ايران خريدارى کرده است مى‌تواند به معناى تلاش براى عقب‌گرد تهران از پرونده هسته‌اى باشد. روسيه در اين ميان از کمک تهران به مسلمان‌هاى مخالف مسکو وحشت دارد . اين حرکت مى‌تواند سناريويى براى تاريخ روسيه باشد.

براى روسيه نه تجارت که همکارى اقتصادى همواره مد نظر بوده است. ميان ايران و روسيه اين همکارى‌هاى تجارى است که حرف نخست را مى‌زند. نيروگاه هسته‌اى بوشهر که در 2008 تکميل شد اکنون به مرحله پايانى رسيده و عملا کار خود را آغاز کرده است. هنوز دو طرف براى همکارى هاى بشتر در اين زمينه به تفاهم نرسيده‌اند. توليد و بخش نيروى برق و توليد منابع انرژى جديد اصلى‌ترين محور فعاليت‌هاى مشترک دو طرف است. دو طرف در آخرين توافق‌نامه‌هاى خود بر لزوم همکارى در زمينه گاز و توليد شوخت هم به تفاهم رسيده‌اند اما همه چيز هنوز در مرحله حرف است. حضور کمپانى‌هاى روسى در بازار نفت و گاز روسيه بسيار محدود است.

از مدتها پيش ايران وعده کمک گرفتن از روسيه براى راهسازى و بهبود سيستم حمل و نقل راهى را داده است. البته ميزان اين همکارى در حال حاضر بسيار محدود است و به دليل اختلاف‌هاى سياسى تا حدى هم به حالت تعليق درآمده است.

وجه اشترک‌ها ميان روسيه و ايران زياد است اما در اين ميان هيچ شراکتى هم بى‌اختلاف نيست. وضعيت حقوقى درياى خرز از جمله موارد مورد اختلاف طرفين است. اختلاف ميان اتحاديه اروپا و ايالات متحده با ايران هم بر رابطه ميان مسکو – تهران سايه انداخته است. روسيه و ايران شايد هر دو در احساس‌هاى ضد امريکايى به هم شبيه باشند اما اين شباهت براى گسترش همکارى‌ها کافى نيست. روسيه هيچ‌گاه براى ايران شريک قابل اعتمادى نبوده است بخصوص در شرايطى که رابطه ميان مسکو و واشنگتن هم در حال احيا باشد.

روسيه هم به نوعى با پرونده هسته‌اى ايران مشکل دارد. روس‌ها علاقه‌اى ندارند کشور همسايه درست در بيخ گوش آنها تاسيسات هسته‌اى نگهدارى کند. البته مسکو مى‌داند که حرکت‌هاى خشونتى در برابر ايران پاسخ نمى‌دهد. تا زمانى که ايران از برنامه هسته‌اى خود در قم پرده‌بردارى نکرده بود، روس‌ها اطمينان يشترى به تهران داشتند.

بر خلاف آنچه که در رسانه‌ها در چند هفته گذشته گفته شد، روسيه تمايل چندانى به تحريم اقتصادى ايران نداشته و مخالفت خود را هم اعلام کرده است. روسيه به شدت به دنبال حفظ ثبات و آرامش در ايران است. هرگونه ناآرامى داخلى يا حمله به ايران مى‌تواند تبعات جبران‌ناپذيرى براى روس‌ها داشته باشد.