تحریم؛ دشواری‌ها و امیدها
برخی تحلیل‌گران غربی باور دارند که بحث از تحریم‌های بیشتر و شدیدتر در برابر ایران اکنون جای طرح و بسط بیشتری دارد چراکه اولا فرصت ارائه پاسخ تهران به پیشنهادات جامعه جهانی به پایان رسیده، ثانیا فضای داخلی ایران در بحران قرار داد و ثالثا ایران با تعیین اولتیماتوم برای غرب موانع بیشتری بر سر راه ادامه مذاکرات ایجاد کرده است و این بدان معناست که نمی‌توان چندان به ادامه دیپلماسی امیدوار بود.
در این دیدگاه اکنون پیگیری تحریم‌ها با پشتوانه روانی قوی‌تری به نسبت گذشته درمورد ایران قابل طرح و بررسی است و در این ارتباط می‌توان لایه‌ها، ابعاد و زمینه‌های مختلفی برای تحریم ایران پیش بینی کرد.
گرچه این نوع دیدگاه‌ها در تصمیم گیری طرف‌های غربی ثاتیرگذار است اما به نظر می‌رسد که تمایل محافل تصمیم گیری در کشورهای اروپایی و امریکا همچنان پیگیری همزمان تحریم و مذاکره است تا جای پای دیپلماسی در مسیر پر پیچ و خم اقدام‌های بین المللی در برابر مساله هسته‌ای ایران همچنان باقی باشد و برای گام‌های بعدی بتوان بر به کارگیری حداکثر تدابیر مسالمت آمیز تاکید کرد.
حتی برخی خبرها حاکی از آن است که اکنون تندرویی اسرائیل در مورد ایران نیز متمایل به سوی افزایش تحریم‌ها شده و تل آویو بر خلاف چندی پیش که یکسره بر کارایی گزینه نظامی علیه ایران تاکید داشت اکنون امیدوار است که تحریم‌های بیشتر و هدفمندتر بتواند تغییری در محاسبات اتمی ایران حداقل در کوتاه مدت ایجاد کند.
اظهارات جدید هیلاری کلینتون در مورد ایران نیز حاکی از جمع بندی غرب برای آغاز سالی همراه با تحریم و مذاکره در قبال ایران است؛ وی در ارتباط با برخورد دو سویه غرب در قبال ایران معتقد است که کشورش همچنان به رویکرد مسیر دو طرفه ادامه خواهد داد و این مسیر با هدف پایان دادن به برنامه هسته‌ای ایران دنبال میشود. مقصود این مقام امریکایی آن است که پیگیری مذاکره به موازات بررسی تحریم‌های متنوع و سخت انجام میشود و امید غرب، تاثیرگذاری این فرایند دو وجهی بر سیاست‌های هسته‌ای تهران است.
عقب نشینی غرب؟
اما در داخل ایران این تصور وجود دارد که تاکید غرب به ویژه امریکا بر باز بودن مسیر مذاکره با ایران آن هم در شرایطی که ایران برای کشورهای مذاکره کننده اولتیماتوم تعیین کرده است نشان از واکنش عقب نشینی دارد. چنین واکنشی هرچند از دید این افراد بسیار شفاف است اما به نظر می‌رسد که ماهیت و دلایل این برخورد غرب جای تامل بیشتر دارد.
برداشت رسانه‌های داخلی از تاکید مقام‌های غربی بر ادامه گفت و گو با ایران هم این بوده که طرف‌های غربی به ویژه امریکا از ابتدا هم قصد تعیین مهلت برای ایران نداشته‌اند و به واقع هیچ ضرب الاجلی در کار نبوده است. اما این برداشت مخالف تاکید طرف‌های غربی بر رویکرد دو وجهی شان در برابر ایران است.
به این ترتیب هر چند در اظهار نظرهای جدید مقام‌های غربی اشاره‌ای به اتمام مهلت ایران- پایان سال 2009 – در مساله هسته‌ای نمی‌شود اما نمی‌توان این سکوت و آن تاکید بر ادامه مذاکرات را مبتنی بر عقب نشینی غرب در مقابل ایران توصیف کرد به همان ترتیب که نمی‌توان رویکرد دو وجهی غرب را کارآمد یا غیر قابل تغییر دانست.
دو راهی تحریم
دولت‌های غربی بالاخص دولت باراک اوباما که برای تاثیرگذاری هرچه بیشتر بر ایران گزینه نظامی را ناکارآمد و تصویب تحریم‌های متنوع را مهم تلقی می‌کنند، خود بر سر دو راهی تحریم قرار دارند.
دولت امریکا برای تحریم به اندازه‌ای کارایی قائل است که حتی پیش بینی تحریم‌های یک سویه فارغ از حمایت‌های جامعه جهانی را در مور ایران ارزیابی کرده است. دولت‌های اروپایی نیز هشدار اقدام مشابه را به ایران داده‌اند اما واقعیت این است که برای غرب گزینه تحریم دشواری‌های خاص خود را دارد که احتمال تغییر نگرش به اعمال تحریم‌ها را تقویت می‌کند.
اعمال تحریم به همان اندازه که می‌تواند تحریک کننده کشور تحریم شده برای تغییر سیاست‌هایش باشد، می‌تواند سبب تقویت وحدت داخلی برای مقابله با اقدامات بعدی کشورهای اعمال کننده تحریم باشد، در همین راستا حتی مقام‌های ایرانی معتقدند که تحریم‌های سالیان گذشته عزم و انگیزه توسعه فن آوری‌های بومی را تقویت کرده است.
در بعد دیگر، اعمال تحریم‌ها عملا تاثیر مورد نظر غرب را بر ایران نداشته یعنی که علی رغم اعمال مجموعه مختلفی از تحریم‌ها در سال‌های پس از انقلاب، غرب همچنان شاهد همراهی ایران با خواست جامعه جهانی نبوده است.
بسیاری از تحریم‌های کشورهای غربی حتی با شیوه‌های مختلف شکسته یا نادیده گرفته شده است و فراتر از این شکست شاهد تقویت بازارهای سیاه و واسطه گری‌های بین المللی بوده‌ایم که البته به نوبه خود هزینه‌های کشوری مانند ایران را برای تامین نیازهایش افزایش داده و می‌دهد.
به تازگی مشخص شد که چند شرکت چینی که از سوی ایالات متحده به فروش فن آوری موشکی به ایران متهم و هدف تحریم قرار گرفته بودند از طریق تجارت با شرکت‌های امریکایی چند صد میلیون دلار سود بردند.
تجربه تحریم
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی اگر روند تحریم‌های اعمال شده قبلی علیه ایران راه به جایی نبرد، حداقل این فایده را داشته که بسترساز تحریم‌های سخت‌تر و متفاوت‌تر باشد ضمن آن که تجربه کشورهای غربی در اعمال تحریم‌ها علیه کشورهایی را که از دید آنها خاطی نامیده می‌شوند را بالا برده است.
اکنون دست غرب باز است که در بخش‌هایی که تاثیر بیشتری بر اقتصاد و سیاست ایران دارد را هدف تحریم‌های متفاوت خود قرار دهد. هرچند هنوز جزییات این تحریم‌های تازه مشخص نیست اما به نظر می‌رسد تحریم انرژی و سوخت برای ایران امروز که جمعیتی بسیار بیشتر از سال‌های ابتدایی انقلاب دارد، تنوع مصرفی پیدا کرده و به لحاظ تامین سوخت به واردات قابل توجه متکی است، امری نباشد که بتوان به سادگی از آن گذشت. البته تاثیرپذیری از تحریم‌ها در شرایط امروز شامل موارد دیگری نیز میشود.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی مبحث تحریم علیه ایران در حال ورود به فاز تازه‌ای است که علی رغم نگرانی اعمال کنندگان آن از گریزها و آسیب‌های پیش رو، انگیزه‌های فراوانی را برای اجرایی متفاوت و گسترده با خود همراه دارد.
نظر شما :