پشت درهای روابط ایران و ترکیه

ايران و ترکيه در گذشته خاورميانه را ميان خود تقسيم کرده بودند. ‌دو امپراطورى رقيب –امپراطورى فارس و امپراطورى عثمانى- همزيستى مسالمات‌آميز و متقابلى را براى قرن‌ها ادامه دادند. مرزهايى که امروز اين دو کشور را از يکديگر جدا مى‌کند يکى از قديمى‌ترين مرزهاى جهان است و به سال 1514 باز مى‌گردد.

آنکارا و تهران از انقلاب اسلامى سال 1979 ايران در مسائلی از جمله نفوذ کشور مسلمان ترکیه در مصر ابعاد سکولار این کشور و نقش آن در ناتو با یکدیگر برخورد داشتند، اما تغییرات اخیر چشم‌های غرب را از حدقه در آورده است. روابط رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه با محمود احمدی‌ نژاد رئیس‌جمهوری ایران تقریبا بسیار دوستانه شده است.

اردوغان اخيرا نگرانى غرب را در مورد آنچه جاه طلبى‌هاى هسته‌اى ايران می خواند را تنها یک ادعا دانسته و آن را رد کر ده است. علاوه بر این ترکیه اعلام کرده‌است که اگر اسرائیل اجازه دارد که تسلیحات هسته‌ای انبار کند، چرا ایران چنین اجازه‌ای نداشته باشد؟ اردوغان اولين رهبر جهان بود که انتخاب مجدد احمدى نژاد را در انتخابات خرداد ماه تبريک گفت. این تبریک درحالی به ایران فرستاده شد که اعتراض های زیادی نسبت به نتایج انتخابات ایران وجود داشت.

 اين دو رهبر در ماه گذشته دوبار با يکديگر ملاقات کردند تا پيمان‌هايى در زمينه همکارى‌های  انرژى و تجارى ازجمله تصميم براى تجارت دوجانبه با پول رايج دو کشور به جای یورو و دلار امضاء کنند. به نظر مى رسد ترکيه درحالی که قدرت‌های غربی سعی در منزوی کردن ایران و افزایش تحریم‌های اقتصادی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور دارند، می‌خواهد روابط اقتصادی خود را با ایران افزایش دهد.

شاهين الپاى استاد دانشگاه باغچه‌شهير معتقد است که  موضع ديپلماتيک جنگ سرد ترکیه به پايان رسيده است. اکنون این منافع ملی است که مهم است، روی خط اروپا یا امریکا بودن دیگر اهمیت ندارد، این مساله به تاریخ پیوسته است.

سیاست خارجی ترکیه یک‌بار به طور کامل در زمان جنگ سرد با هم‌پیمانی با غرب شکل گرفت. اکنون بازی جدید به مصلحت است. این بازی جدید در زبان مقامات ترک، دکترین کاهش مشکلات با همسایه‌ها در حد صفر است. ظاهرا ترکیه کشوری که از لحاظ منابع طبیعی بسیار فقیر است و درتلاش می کند تا به اتحادیه اروپا بپیوندد، تغییر جهت داده و به سمت شرق و جنوب برای تاثیرگذاری حرکت کرده و به سرعت به عنوان وزنه‌ای در منطقه ظهور کرده است. این تغییرات برای کشوری مانند ترکیه که از زمان مصطفی کمال آتاتورک در دهه 1920 رویای غربی شدن را در سر می‌پرواند به اندازه یک دریا است. البته مقامات ترکیه معتقدند که تاثیرات منطقه‌ای ترکیه می‌تواند این کشور را به هم‌پیمانی جذاب‌تر برای اتحادیه اروپا و قدرت‌های دیگر تبدیل کند.

ترکیه همچمنان به عنوان متحد امریکا شناخته شده می‌شود و رسما با گسترش سلاح هسته اى در منطقه مخالف بوده است.

 فراى تينچ تحلیلگر مسائل خارجی  روزنامه حريت می‌گوید اين يک بازى خطرناک است. ترکيه یکی از اعضای ناتو است. کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپاست و عضو موقت شوراى امنيت نیز هست. اگر موضع ترکيه با موضع ديگران مغاير باشد با خطر از دست دادن همکارى دو جانبه يعنى ايران و غرب رو به رو خواهد شد.

تغییرات در سیاست خارجی تنها با خونسردی و خواسته‌های ملی اتخاذ نشده است؛ بلکه احساسات هم یکی از فاکتورهای موثر بوده است. حزب اعتدال و توسعه که اردوغان رهبری آن را برعهده دارد، بر پایه مبانی اسلامی استوار است و هرچند که رهبران آن خواهان پیوستن به اتحادیه اروپا هستند، از نظر سنتی خواهان اتحاد جهان اسلام هستند و همین امر روابط آنها را با هم‌پیمان سنتی خود یعنی اسرائیل سرد می‌کند.

آقای تینچ معتقد است که طرز فکر ایدئولوژیک حزب اردوغان تمایلاتی را به وجود آورده است. چنین مساله‌ای می‌تواند به مسائل غیر قابل پیش‌بینی حمایت از برنامه هسته‌ای ایران با طرح این مساله که اسرائیل هم برنامه هسته‌ای دارد بینجامد.

اما برخی دیگر از ناظران معتقدند که دوستی جدید ترکیه با ایران یک بازی برد-برد برای همه است. این یک واقعیت است که روابط ترکیه و ایران هیچ تاثیر منفی بر روی اروپا و امریکا نخواهد داشت. آلپای می‌گوید: «در واقع من معتقدم که آنها خوشحالند که بالاخره یک گفت‌وگویی میان ایران و کشوری که یکی از هم‌پیمانان آنهاست انجام شده است. تنها کشوری که از این شرایط ناراضی است، اسرائیل است. از سوی دیگر اگر ترکیه می‌خواهد خود را به عنوان پلی میان غرب و شرق قرار دهد باید روابط خود را با هر دو طرف بهبود بخشد.»

منبع: مجله تایم