تعهدات غیرمتعهدها در تهران

اجلاس کشورهاى غيرمتعهد با شعار " اجلاس حقوق بشر و تنوع فرهنگى" با شرکت بيش از يکصد کشور در تهران شروع به کار کرد و دو روز بعد با صدور بیانیه ای به کار خود پایان داد.

در حقيقت ايده اجلاس وزراى جنبش عدم تعهد درباره حقوق بشر و تنوع فرهنگى به پیشنهاد ایران در بيانيه سپتامبر 2006 غيرمتعهدها مورد استقبال قرار گرفت و اين بيانيه با تاکيد بر ميزبانى تهران در سپتامبر 2007 تمامى کشورهاى عضو را به مشارکت فعالانه در اين نشست تشويق کرد.

در پایان اجلاس تهران تصمیم گرفته شد تا از ایجاد مرکزی از سوی گروه جنبش عدم تعهد در تهران برای پیگیری پیشنهاد تنوع فرهنگی و حقوق بشر که تقویت همکاری و گفت و گو میان اعضا را در دستور کار قرار خواهد داد، حمایت شود.  

برخى از کشورها اين پيشنهاد ايران را اقدامى از سوى تهران براى نشان دادن برخوردار شدن اين کشور از حمايت‌هاى بين‌المللى در تلاش‌هاى خود براى به دست آوردن تکنولوژى هسته‌اى مى‌دانند.

 به عقیده برخی از تحلیل گران نفس برگزارى چنين نشستى با توجه به کثرت کشورهاى عضو جنبش عدم تعهد و سطح برگزارى آن مى تواند از اهميت زياد برخوردار باشد. اما اکنون این سئوال مطرح است که آیا جنبش عدم تعهد با این تعداد عضو واقعا دارای توان تاثیرگذاری در مناسبات بین المللی هست یا خیر؟

در این راستا باید به چند واقعیت موجود را در مورد گروه نم ( NAM ) و وزنی که این گروه از کشورهای بی طرف در جنگ سرد در معادلات کنونی در جهان دارد، توجه کرد.

1-   گروه جنبش عدم تعهد زائیده دوران جنگ سرد است و اکنون پس از گذشت دهه ها بسیاری از ایده های تشکیل و راه اندازی این گروه به فراموشی سپرده شده اند. در واقع با پایان جنگ سرد و در پی فروپاشی یوگسلاوی به عنوان یکی از اعضای بنیانگذار این جنبش، عدم تعهدی های با یک بحران جدی مشروعیت مواجه شدند.

2-   برخی از اعضای اصلی این جنبش از جمله کشورهای هند، پاکستان، مالزی، پرو، کلمبیا و شیلی که مناسبات دوستانه ای با آمریکا دارند، تلاش می کنند تا خود را از رویارویی با واشنگتن برحذر داشته و از بیانیه های ضد امپریالیستی که مورد حمایت کشورهایی نظیر ونزوئلا و کوبا است، حمایت نکنند.

3-   جنبش عدم تعهد چندی است که در اجلاس خود تنها به صدور بیانیه های مختلف در مورد فقر جهانی، تجارت غیرعادلانه جهانی و اقدامات خود سرانه کشورهایی مانند آمریکا بسنده کرده است. این در حالی است که هنوز هیچ راه کاری اجرایی برای عملی کردن ایده هایی نظیر مبارزه با تک قطبى بودن جهان و طرح ادعاهاى سلطه گرايانه در مناسبات خارجى ارائه نشده است.

4-   سال گذشته ریاست اجلاس جنبش عدم تعهد به کوبا و رهبر آن فیدل کاسترو واگذار شد. اما کاسترو به عنوان نمادی از مبارزه با واشنگتن نتوانست این مسئولیت را برعهده گرفته و آن را به برادرش رائول سپرد. این در حالی است که به گفته برخی از ناظران سیاسی رائول کاسترو فاقد وجاهتی است که برادرش برای اداره موقت جنبش عدم تعهد از آن برخوردار است.

از ديد برخی از سران غيرمتعهدها در حال حاضر تک قطبى بودن جهان و طرح ادعاهاى سلطه گرايانه در مناسبات خارجى ، سوء قصد عليه منشور سازمان ملل متحد و اصول و حقوق بين الملل محسوب مى شود.

از اين رو در حالى که جهان غرب مى رود تا به تکتازى خود در عرصه بين الملل ادامه دهد، اين جنبش مى تواند به فرصتى براى تمرکز سياسى اعضا دفاع از منافع جمعى در نظام بين الملل مبدل شود.

اما پیش از همه این ایده پردازی ها باید مشخص کرد که آیا واقعا اعضای جنبش غیرمتعهد ها می توانند با توجه به تضاد آرایی که بر این جنبش سایه افکنده و همچنین عدم همراهی برخی از کشورهای تاثیرگذار با موضع گیری در مقابل قدرت های جهانی، به عملی ساختن بیانیه ها و تعهداتی که در پیش می گیرند، پایبند باشند؟  

به نظر می رسد پرداختن به مسائلی نظیر تشکیل مرکزی در راستای ارتقای هماهنگی میان اعضا در تهران نیز ایده ای است بدون پشتوانه عملی که تنها به بار تعهدات پیشین و اجرا نشده این گروه می افزاید.

شاید عدم توجه گسترده رسانه های گروهی جهان به اجلاس غیر متعهد ها نشانه ای از چشم انداز نه چندان امیدار کننده این تعهدات باشد.