ایران، دی هشت و نتایج ناملموس اقتصادی

دیپلماسی ایرانی: منوچهر متکی وزير امور خارجه ایران در راس هياتی به منظور شرکت در اجلاس شورای وزيران دی-8 راهی مالزی شد، دوازدهمين اجلاس شورای وزيران گروه دی-8 روز یازدهم آبان با حضور وزرای خارجه ايران، مالزی، اندونزی، نيجيريه، مصر، پاکستان، بنگلادش و ترکيه در کوالالامپور برگزار می‌شود.

در اين نشست گزارش‌های مربوط به نشست‌های بيست و ششمين و بيست و هفتمين اجلاس کميسيون مقامات ارشد و همچنين بودجه سال 2010 دبيرخانه دی-8 بررسی خواهد شد. تعيين محل و زمان برگزاری سيزدهمين نشست شورای وزيران و بررسی و تصويب گزارش دوازدهمين نشست شورای وزيران دی-8 از ديگر محورهای مذاکرات در اجلاس روز دوشنبه خواهد بود.

گفته می‌شود که توسعه تجارت و همکارى‌های مالی موضوع اصلی این نشست است و قرار است نمايندگان کشورهای عضو دراين اجلاس راهکارهای اجرای نقشه راه دی هشت را که درنشست سال گذشته به تصويب رسيده بود بررسی کنند، همچنين پيشنهادهای مطرح شده در اين نشست به مجمع وزيران امورخارجه دی هشت ارائه خواهدشد.

به نظر می‌رسد پرداختن به چگونگی گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری ميان اعضای این گروه و راهکارهای اجرایی شدن مصوبات سران دی هشت در دستور کار شرکت کنندگان دوازدهمین اجلاس شورای وزیران خارجه گروه دی هشت باشد، این در حالی است که گروه دی هشت در نشست قبلی خود پيمان تجارت آزاد را به منظور کاهش تعرفه‌های گمرکی و تسهيل تجارت تصويب کرده بود.

دی هشت ابتکاری در مقابل جی هشت

کشورهای اسلامی در حال توسعه موسوم به دی هشت سيزده سال قبل با مشارکت ترکيه، جمهوری اسلامی ايران، مصر، مالزی، اندونزی، نيجريه، بنگلادش و پاکستان و به منظور ارتقای جايگاه کشورهای عضو در اقتصاد جهانی، ايجاد فرصت های تجاری و بهبود وضع زندگی مردم  و به عنوان مشابهی برای گروه هشت متشکل از هشت کشور صنعتی و قدرتمند اقتصادی جهان تشکيل شد.

کشورهای عضو گروه دی هشت توسعه مناسبات و همکاری‌‌ها در بخشهای صنعت،کشاورزی و مبارزه با فقر را جزو اهداف خود قرار دادند اما این گروه علی رغم بهره مندی از بیش از نهصدوپنجاه ميليون نفر جمعيت، چهارصد ميليون نيروی کار فعال و فرصت‌های عظيم سرمايه گذاری ، گام های موثری و جدی در افزايش همکاری‌های اقتصادی میان اعضا با هدف و بهبود اوضاع اقتصادی کشورهای عضو برنداشته است و هم اکنون پس از سیزده سال نمی‌توان کارنامه موفقی از فعالیت این گروه را در حوزه های اقتصاد، صنعت، کشاورزی و تجارت و بازرگانی مورد اشاره قرار داد.

با این حال  برخی از اعضای این گروه مانند ایران، تاسیس دی -هشت را ابتکاری موثر در بهبود  وضعیت اقتصادی و تجاری اعضا و بستری برای نقش آفرینی کشورهای عضو در برابر اقتصاد سرمایه داری و قدرت‌های برتر صنعتی و تجاری دنیای امروز می‌دانند. کشورهای عضو این گروه هرچند در بعد مذهب با یکدیگر اشتراک دارند و همگی به لحاظ اقتصادی در زمره کشورهای در حال توسعه معرفی می‌شوند اما به لحاظ منافع سیاسی، مسائل اجتماعی و برنامه ریزی‌های اقتصادی  برای آینده کشور خود در موقعیت‌های متفاوتی قرار دارند و این موضوع اشتراک دیدگاه و تجمیع منافع میان آنها را دشوار می‌کند، سطح امکانات مالی و نیروی انسانی کشورهای عضو می بایست پس از سیزده سال فعالیت، بازده بسیار مطلوب تری از آن چه کارنامه گروه دی هشت نشان می‌دهد، ارائه داده باشد، گفته می شود که ميزان مبادلات تجاری ميان اعضای دی هشت بيش از يک ميلياد دلار است و کشورهاى عضو رشد پنج درصدی اين مبادلات در سال را هدف گذاری کرده اند اما واضح است که این میزان تبادل تجاری و هدف گذاری برای رشد پنج درصدی این مبادلات در جهان امروز بسیار محدود و کم اثر است، ضمن آن که کشورهای قدرتمند اقتصادی امسال از سطح هشت کشور برتر به بیست کشور ارتقا یافته و اکنون جهان اقتصاد با تصمیم گیری بیست کشور عضو گروه بیست راه به آینده می گشاید.

این مسائل نشان می‌دهد که هر چند هنوز همکاری های گروهی با اتکا به موارد اشتراک در بعد منطقه‌ای و بین المللی از اعتبار زیادی برای ارتقای فعالیت‌های سیلسی، فرهنگی، اقتصادی و تجاری برخوردار است اما باید به زیرساخت‌های اجرایی در کشورها عضو، توان بازی اعضای گروه در سطح منطفقه‌ای و بین المللی، وابستگی‌های سیاسی اعضای گروه به خارج و میزان پایبندی کشورهای عضو به اهداف تعیین شده را ملاک‌هایی  برای بنیان نهادن یک گروه با کارکرد اقتصادی و اجتماعی قرار داد در غیر این صورت صرف تشکیل یک گروه و عضویت در آن، امتیاز برای اعضا محسوب نمی‌شود.

شايد مناسب بود که سه کشور تشکیل دهنده دی-هشت يعنى پاکستان، ايران و ترکيه به هنگام تشکيل اين سازمان به تجربه ناموفق سازمان اکو توجه می‌کردند. این سازمان با پيروزی انقلاب اسلامی ايران و نيز عدم حمايت امريکا از آن، کارکرد سابق خود را از دست داد زيرا کشورهای عضو فاقد حداقل شرايط لازم بودند. علاوه بر اين به دنبال فروپاشی اتحاد شوروی و در راستای رقابت و تضاد و نه همکاری ايران و ترکيه در آسيای مرکزی تعداد اعضای اکو از سه به ده کشور رسيد و به تدریج با افزایش تنوع و اختلاف دیدگاه و منافع میان اعضا تحقق مصوبات اقتصادی و سياسی این سازمان به حداقل ممکن رسید، همين مشکلات پیش روی گروه دی-هشت نيز قرار دارد، لذا شايسته است که کشورهای عضو گروه دی هشت نيز فارغ از صدور بيانيه‌های طويل که در آنها بر همکاری در کليه زمينه‌ها تاکيد شده است، عرصه‌ای کوچک اما مهمی را برای همکاری انتخاب کنند و تا زمان حل اختلافات خود و پيشبرد اهداف آغازين از پذيرش اعضای جديد امتناع ورزند. ضمن آن که حمایت یک قدرت اقتصادی برتر فرا گروهی می‌تواند مسیر دست یابی دی-هشت به اهداف اولیه خود را هموارتر سازد.

گرچه گروه دی هشت نتوانسته تا به اینجا کارکرد مطلوبی درارتقای سطح اقتصادی و تجاری اعضای در مقایسه با دیگر گروه های اقتصادی در محدوده‌های مختلف جغرافیایی داشته باشد اما در هر حال فرصتی است تا اعضای آن با   مشکلات نظام جديد تجارت جهانی آشنا شوند، همچنین به عقیده بسیاری از کارشناسان اقتصادی، هرچند عملکرد گروه دی-هشت در مقایسه با گروه‌های برجسته اقتصادی جهان امروز فاقد کارآمدی لازم است اما می‌تواند زمینه‌ای برای ايجاد بازار مشترک اسلامی میان اعضای آن باشد که ادغام کشورهای در حال توسعه در نظام جديد تجارت بين‌المللی را تسهیل خواهد کرد.

از سوی دیگر ایران به عنوان عضو موثر این گروه در تلاش است از فرصت همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان اعضای دی هشت برای توسعه همکاری‌ها و حمایت‌های سیاسی نیز بهره گیرد، در واقع برای تهران اجلاس‌های سران، وزرای خارجه و نشست‌های فنی و تخصصی دی هشت فرصتی است تا سطح همکاری‌های سیاسی خود با دیگر کشورهای عضو را سنجیده و ضمن اعلام توانایی خود در کمک به مشکلات داخلی، خارجی و منطقه‌ای این کشورها، زمینه جلب همراهی آنها از سیاست‌های خود در منطقه و جهان را فراهم کند. این روند در مقطع کنونی که ایران در مبحث هسته‌ای وارد چالش سخت و سرنوشت سازی با غرب شده است؛ اهمیت ویژه‌ای دارد.

شاید بتوان این اشاره را داشت که تاکنون دست آورد اقتصادی قابل توجهی از موجودیت دی هشت حاصل کشورهای عضو نشده اما ادامه فعالیت و موجودیت این گروه با ترکیب فعلی می‌تواند با تاکید بر بهره‌های سیاسی و دیپلماتیک عضویت و فعالیت در چارچوب دی هشت باشد.