توهم در سیاست خارجی ایران؟

این روزها سخن از ظرفیت میانجی‌گری ایران در حل بحران‌ها و اختلافات درون و برون منطقه‌ای زیاد به گوش می‌رسد. در تازه ترین نمونه، منوچهر متکی وزیر خارجه از آمادگی ایران برای میانجی‌گری میان دو کره خبر داده است همچنین قرار است مسئول دستگاه دیپلماسی کشور به دنبال بررسی اختلافات داخلی یمن به این کشور رود تا  ظرفیت میانجی گیری ایران را در حل بحران داخلی یمن به کار گیرد.

طی سالیان اخیر شیعیان حوثی در یمن با این تصور که حقوق و عقایدشان از سوی دولت مرکزی به رسمیت شناخته نمی‌شود دست به اقداماتی برای کسب امتیاز زدند که به تدریج شکل خشونت آمیز این اقدامات رو به افزایش گذاشت، حوثی‌ها در چند ماه گذشته با درخواست خودمختاری استان صعده که محل استقرار و سکونت آنهاست وارد فاز جدیدی از درگیری با دولت مرکزی شدند به ترتیبی که طبق گزارش نهادهای بین المللی تاکنون بیش از 150 هزار تن آواره از این ناآرامنی‌ها به جا مانده است.

با روند رو به افزایش درگیری و خشونت میان حوثی‌ها و دولت یمن شائبه حضور و نفوذ ایران در این درگیری‌ها نیز تقویت شد به طوری که دولت یمن و برخی کشورهای خارجی بارها بر نقش و تاثیر ایران در حمایت از شیعیان صعده تاکید کردند، اتهامی که هر بار از سوی تهران تکذیب شد، موضع ایران در این ارتباط همواره این بود که بحران یمن مساله‌ای داخلی است که باید با تدبیر دولت این کشور و نه دخالت دیگر کشورها حل و فصل شود.

با توسعه دامنه بحران و اعلام حوثی‌ها مبنی بر این که درگیری‌ها را به دیگر مناطق یمن پراکنده خواهند ساخت، تلاش‌های دیپلماتیک برای بررسی ریشه‌های بحران و راهکارهای رفع آن آغاز شد و اولین اقدام در این مسیر نامه اوباما به على عبدالله صالح، رييس‌جمهور يمن، بود. اوباما در اين نامه تاکید کرد که امنيت يمن موضوع حياتی برای امنيت امريکا و منطقه است و کشورش برای رفع موانع موجود بر سر راه پيشرفت يمن و انجام اصلاحات در اين کشور با حمايت صندوق بين‌المللی پول، بانک جهانی و کمک کنندگان بين‌المللی مانند شورای همکاری خليج فارس به يمن کمک خواهد کرد.

اما به گفته منابع ایرانی پیشنهادات دیپلماتیک کشورهای مختلف به دولت یمن برای حل و فصل بحران داخلی در این کشور مورد پذیرش صنعا قرار نگرفت و به تازگی رئیس جمهور یمن از تهران برای میانجی‌گری درخواست کرده است. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در همین ارتباط گفته است: " براساس اطلاعات موجود يمنی‌‌ها اظهارعلاقه کردند که فرستاده ويژه‌ای از جانب ايران برای مذاکره پيرامون مسايل شمال يمن راهی این کشور شود که البته پيش از اين نيز آقای ولايتی سفری به آنجا داشتند و پيرامون موضوع بحث شد." به گفته وی حضور جمهوری اسلامی و ديپلماسی فعال ايرانی با توجه به درخواست يمنی‌ها در ايجاد آرامش در اين کشور موثر واقع خواهد شد.

هادی مقدسی، رييس گروه دوستی پارلمانی ايران و يمن نیز باداخلی خواندن درگيری‌‌ها و مسائل اتفاق افتاده در استان صعده يمن گفته بود که جمهوری اسلامی ايران آمادگی لازم را دارد که در حل اين مشکل و شناسايی دست‌های تفرقه‌افکن دولت يمن را ياری و مساعدت کند.

 قابل تامل است که چگونه زمانی که بسیاری از کشورها حتی وزارت کشور، وزارت خارجه و نخست وزیری یمن بارها بر نقش و نفوذ ایران در توسعه بحران داخلی این کشور تاکید کرده و خواستار توضیح تهران در این زمینه شده‌اند، حالا گفته می‌شود که علی عبدالله صالح، رييس‌جمهور یمن خود برای میانجی‌گری از تهران درخواست کرده است.

این اخبار در حالی منتشر می‌شود که قرار بود روز دوشنبه ( بیست و هفتم مهرماه) منوچهر متکی با پیام محمود احمدی نژاد راهی صنعا شود اما بنا بر اعلام خبرگزاری رسمی یمن به نقلا از وزارت خارجه این کشور سفر متکی تا یک هفته به تاخیر افتاده و علت این تاخیر مشغله های کاری رئیس جمهور یمن عنوان شده است.

با وجود به تاخیر افتادن این سفر نمی توان چندان این باور برخی مسئولین ایران را که یمن پس از پشت سر گذاشتن فراز و نشیب‌های مختلف در روند اوج گیری درگیری‌های داخلی، با اتکا به دیپلماسی ایران در مسیر حل بحران گام بر دارد، چندان جدی تلقی کرد. از نظر این افراد در حالی که یمن تاکنون دست کمک هیچ یک از کشورهای خارجی را برای رفع ناآرامی‌های داخلی پذیرا نبوده، برای میانجی‌گیری ایران  درخواست کمک کرده است، اما منابع یمنی اعلام کرده اند که قرار است وزیر خارجه ایران در سفر به صنعا طرحی را برای حل اختلافات داخلی یمن به دولت این کشور پیشنهاد دهد.

اما اختلاف منابع یمنی و ایرانی در اعلام هدف سفر متکی به یمن ظاهرا موجب نشده که برخی رسانه‌های دولتی ایران در تحلیل های خود دقت نظر بیشتری داشته باشند، آنها در این ارتباط چنین تحلیل می کنند که گرچه ممکن است اقدامات تهران در یمن به نتايج قطعی و حل و فصل کننده منجر نشود، اما يمن با درخواست میانجی‌گری از ایران به جهان نشان داد که کمک‌های مداخله‌جويانه هر کشور فرامنطقه‌ای چون امريکا، کره جنوبی، چين و ... به نام اقدامات بشردوستانه از سوی صنعا پذیرفته نیست و  تنها دولت‌های همسايه و در راس آن‌ها ايران می‌توانند با اتکا به تجربيات مشابه زیمنه حل بحران یمن را فراهم کنند.

چنین تحلیل‌هایی نه تنها یک سویه و بسیار خوشبینانه است سوال‌های مختلفی را در ذهن هر تحلیل‌گر بی طرفی ایجاد می‌کند: آیا نماینده‌ای که ایران برای بررسی مسائل یمن می‌فرستد باید در سطح وزیر خارجه کشور باشد؟ آیا دولت یمن به یک باره موضع مخالف خود را به موافق و مشتاق کمک‌های ایران تبدیل کرده است؟ آیا ظرفیت دیپلماسی ایران به اندازه‌ای بالاست که تهران در یک مقطع مشترک توان بررسی و ارائه راهکار برای چندین بحران و اختلاف منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای را داراست و اگر چنین است آیا از این ظرفیت‌ها به نحو احسن در ارتقای منافع کشور در حوزه‌های مختلف بهره گیری شده است؟