آزمون دموکراسى در ترکيه

ترکیه در ماه های اخیر روزهای پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که به یکی از جنجالی ترین موضوعات در عرصه سیاسی کشور تبدیل شده بود به نظر می رسد که با انتخاب عبدالله گل به عنوان رییس جمهور نیز به پایان نرسیده است.

عبدالله گل روز سه شنبه هفته گذشته در سومین دور رای گیری در پارلمان ترکیه با به دست آوردن 339 رای توانست ساکن جدید کاخ چانکایا باشد.

عبدالله گل در حالی ریاست جمهوری کشور ترکیه را به دست می گیرد که همسر وی زن مسلمانی است که حجاب اسلامی دارد. حضور خیرالنساء گل به عنوان بانوی اول کشور در کاخ چانکایا با مخالفت گروه های سکولار کشور مواجه شده است هر چند وی اولین زن محجبه ای نیست که به عنوان بانوی اول کشور به مدت 7 سال مهمان کاخ چانکایا خواهد بود. پیش از این لطیفه خانم همسر آتاتورک نیز با پوشش اسلامی مهمان این کاخ بود.

خیر النساء گل پس از آنکه تحصیلات خود را در مقطع دبیرستان به پایان رساند توانست در آزمون ورودی دانشگاه های ترکیه موفق شود اما به این دلیل که نمی توانست با حجاب اسلامی در دانشگاه به تحصیل خود ادامه دهد از ادامه تحصیل بازماند. تلاش های وی برای ورود به دانشگاه با حجاب اسلامی نیز بی نتیجه ماند. وی حتی شکایت خود را به دادگاه اتحادیه اروپا اعلام کرد اما پس از مدتی شکایت خود را از این دادگاه پس گرفت.

آنچه به نظر می رسد این است که وی خود را با شرایط موجود در کشور وفق داده است و سعی می کند تا به آرامی و بدون جنجال آزادی های خود را از دست ندهد. خیرالنساء گل یکی از کسانی بود که هنگامی که همسرش به عنوان رییس جمهور کشور سوگند یاد می کرد وی را همراهی نکرد.

 شاید وی برای احترام به عقاید نظامیان و دیگر سکولارها که وی را با حجاب اسلامی پذیرا نبودند از حضور در این مراسم سرباز زد. اما عدم حضور برخی از سران ارتش در این مراسم به عنوان امتیازی منفی برای نظامیان به حساب می آید چرا که پارلمان ترکیه که با یک انتخابات آزاد تشکیل شده بود عبدالله گل را به عنوان رییس جمهور ترکیه انتخاب کرده است و اکنون عبدالله گل رییس جمهور تمام ترکیه است هر چند شاید این واقعیت برای برخی چندان خوشایند نباشد.

اما آیا حضور خیر النساء گل به عنوان همسر رییس جمهور در کاخ چانکایا قانون منع حضور زنان با حجاب اسلامی در مراسم رسمی را تغییر خواهد داد؟ این سوالی است که به زودی به آن پاسخ داده خواهد شد.

انتخاب عبدالله گل در خارج از مرزهای کشور نیز عکس العمل هایی را در بر داشت. سردبیر رادیوی نیویورک تایمز با اعلام خبر انتخاب وی به عنوان رییس جمهور اظهار داشت که وی اولین رییس جمهور مسلمان ترکیه است. این ادعا برای مردم ترکیه که بیش از 99 درصد آنها مسلمان هستند ادعایی عجیب بود.

در کنار اینها عکس العمل ارتش ترکیه در مقابل رییس جمهور جدید موضوعی است که تا مدت ها در داخل و خارج از ترکیه بحث خواهد شد.

در ترکیه ارتش خود را حافظ نظام سکولار کشور می داند و تا به امروز چهار مرتبه دولت های غیر نظامی را از کار بر کنار کرده است.

اول در سال 1960 که برخی از افسران ارتش کمیته وحدت ملی علیه عدنان مندرس تشکیل دادند و وی و وزیر امور خارجه و وزیر اقتصاد را اعدام کردند اما به جای استقرار حکومت نظامی قانون اساسی تازه ای را تدوین کردند و در سال 1961 حکومت تازه غیر نظامی را برقرار کردند هرچند تا سال 1989 ریاست جمهوری به دست نظامیان بود اما دولت ها را به غیر نظامیان تحویل دادند.

یک دهه پس از آن در ماه ماچ سال 1971 نظامیان دست به کودتای روز کاغذ زدندو از پارلمان خواستند تا کابینه ای متشکل از بروکرات های غیر نظامی اما وفادار به ارتش را تایید کنند.

ارتش برای بار سوم در سال 1980 وارد عرصه سیاست شد و علیه تروریسم خیابانی و بن بست انتخابات پارلمانی دست به کودتا زد و با تغییر قانون اساسی و ایجاد دو حزب به رهبری یک افسر بازنشسته و یک بروکرات منتقد سعی کردند تا یک دموکراسی هدایت شونده را در ترکیه برقرار کنند.

در فوریه سال 1997 نیز با فشار ارتش بر نجمدین اربکان، نخست وزیر وقت ترکیه وی را از کار بر کنار کردند.

اولین دور کاندیداتوری عبدلله گل در ماه آوریل سال جاری با مخالفت های شدید رو به رو شد. سکولارها با شرکت در تظاهرات خیابانی به انتخاب حزب عدالت و توسعه اعتراض کردند.

در کنار اعتراض های خیابانی در تاریخ 27 آوریل اعلامیه بر روی سایت ارتش کشور ترکیه منتشر شد. در این اعلامیه ارتش از تنش های موجود بر سر انتخابات ریاست جمهوری اظهار نگرانی کرده بود و آمادگی خود را برای انجام هرگونه اقدام احتیاطی برای حفاظت از نظام سکولار اعلام کرد.

هرچند فردای آن روز ژنرال یاشار بیوک آنیت، رییس ستاد مشترک ارتش اعلام کرد که اعلامیه تاسف آور را در سایت دیده است و از انتشار چنین اعلامیه ای اظهار بی اطلاعی کرد.

هر چند وی روز دوشنبه در پیامی  به مناسبت روز ملی ترکیه از وجود مراکزی که هدف آن تضعیف نظام لائیک کشور است سخن گفت و این در حالی است که برخی از نظامیان ترکیه و اعضای حزب جمهوری خواه نیز در مراسم سوگند رییس جمهور شرکت نکردند.

اما با تمام گمانه زنیهایی در خصوص دخالت نظامیان بعید به نظر می رسد که ارتش اینبار در عرصه سیاست وارد شود. عبدالله گل از سوی محافل شرقی و غربی مورد تایید است. سابقه حضور وی به عنوان وزیر امور خارجه این اطمینان را می دهد که وی از ادامه مذاکرات با اتحادیه اروپا به شدت حمایت خواهد کرد. همچنین امروز ارتش می داند که اتحادیه اروپا دخالت ارتش در مسائل سیاسی را پذیرا نخواهد بود.

در کنار مسائل سیاسی ترکیه در سال های اخیر با یک روند رو به رشد اقتصادی رو به رو است هر گونه دخالت نظامی در کشور می تواند از سرمایه گذاریهای داخلی و خارجی جلوگیری کند. ارتش نیز به خوبی می داند که سرمایه گذاری به معنای بهبود وضعیت اقتصادی کشور است و اگر ترکیه بتواند ثبات سیاسی و اقتصادی خود را حفظ کند هیچ دور از انتظار نیست که در بیست سال آینده به یکی از اقتصاد های مطرح جهان تبدیل شود.

اکنون با انتخاب عبدالله گل به عنوان رییس جمهور حزب عدالت و توسعه هر سه نهاد ریاست جمهوری، نخست وزیری و ریاست پارلمان را در ترکیه در اختیار دارد. حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در دوره پیشین حکومت خود کارنامه درخشانی را از خود به جای گذاشته است.

دولت رجب اردوغان در خصوص مذاکره با اتحادیه اروپا برای پیوستن ترکیه به این اتحادیه بسیار موفق عمل کرده است و به نظر می رسد با معرفی علی باباجان به عنوان وزیر امور خارجه کابینه جدید قصد دارد تا این روند را ادامه دهد.

اگر ترک ها امروز بتوانند از آزمون های اولیه دموکراسی که یکی از آنها شنیدن صداهای مخالف است سر بلند بیرون بیایند ترسیم آینده ای درخشان برای ترکیه هیچ دور از ذهن نخواهد بود.