منافع ايران در درياى خزر

دکتر الهه کولايى، استاد دانشگاه و کارشناس مسايلبين‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار سياسى- خارجى خبرگزارى دانشجويان ايران (ايسنا) بااشاره به عدم تامين منافع جمهورى اسلامى ايران در درياى خزر و نيازهاى ديپلماسيکشور براى تامين اين منافع در رويکردهاى متخذه، تصريح کرد: مساله منافع جمهورياسلامى در درياى مازندران بعد از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى يکى از مباحثپيچيده‌اى است که تحت تاثير عوامل متعدد منطقه‌اى و فرامنطقه ‌اى شکل گرفته است.

 

 بهدنبال فروپاشى شوروى که کشورهاى ساحلى از دو کشور به 5 کشور افزايش پيدا کردند، باگسترش يک فرآيند بسيار پر فراز و نشيب از رقابت‌هاى منطقه‌اى و فرا منطقه‌اى درحوزه درياچه مواجه شديم که هر يک از کشورها سعى کردند با تمام ابزارهاى ديپلماتيک وامکانات و توانمندى‌هاى قدرت ملى‌شان سهم بيشترى از منافع و منابع اين درياچه را بهخود اختصاص دهند.

وى ابراز عقيده کرد: طى ساليان گذشته همه تلاشکرده‌اند از اين توانمندى‌ها به گونه‌اى مستمر بهره بگيرند اما در ديپلماسى کشور مابه دليل فقدان يک رويکرد واقع‌گرايانه و همه‌جانبه براى پيگيرى منافع کشور و بهويژه مسايل و مشکلاتى که در سال‌هاى اخير در ديپلماسى ما شکل گرفته دسترسى به منافعقابل قبول با دشوارى‌هاى جدى مواجه شده است.

کولايى افزود: غير از اينکه سه کشور جديد به دوکشور ساحلى اضافه شده‌اند، يک بازيگر فعال منطقه‌اى در طى ساليان گذشته به نامآمريکا حضور يافته است. آمريکا با توجه به روابط پرتنش خود با ايران از مهار دوگانهتا مبارزه با محور شرارت و تروريسم و مانند آن، همواره سياست‌هاى خود را مهار کردنو از ميان بردن منافع کشور ما قرار داده است.

به گفته وى، اين سياست به فرصتى براى کشورهايساحلى تبديل شده تا منافع قانونى و بر حق ما را ناديده انگاشته و به بهره‌بردارى ازمنابع اين درياچه بپردازند؛ در حالى که خود آنها بعد از فروپاشى اتحاد جماهير شوروياعتبار قراردادهاى دوران اتحاد را صحه گذاشته و اعلام کرده بودند به اين توافق‌هاپايبند هستند تا توافق جديدى که اجماع کشورهاى ساحلى را در بر داشته باشد شکلبگيرد.

وى گفت: اما ابتداد روسيه با قزاقستان، سپس باآذربايجان در مورد مرزهاى ساحلى خود و بهره بردارى از منابع زير بستر درياچه بهتوافق‌هايى دست پيدا کردند که البته دشوارى‌هاى بسيارى براى نهايى شدن آن وجود داردو دولت ترکمنستان به دليل منابع گسترده گاز طبيعى بيشتر از منظر حاکميتيبهره‌بردارى از منابع انرژى، مسايل اين درياچه را دنبال کرده است.

کولايى با بيان اينکه اين روند کاملا عليه منافعما و معارض با تعهدات پيشين اين کشورها بوده ولى روندى نبوده که متوقف شود، اضافهکرد: طى سال‌هاى اخير بعد از اجلاس عشق‌آباد، هيات مذاکره کننده تحت فشار افکارعمومى و مجلس، حاضر نشد کوچکترين امتيازى به کشورهاى ساحلى بدهد که در آن دوران بعداز اينکه دولت بوش ايران را محور شرارت خوانده بود، براى برخى کشورهاى ساحلى اينتوهم ايجاد شده بود که در شرايط ضعف ديپلماسى ايران مى‌توانند حقوق حقه ايران راناديده انگارند، به دنبال اين نشست،‌ با تحرک ديپلماتيک قابل قبولى از سوى کشورمواجه نبوديم چرا که با افزايش فشارهاى بين‌المللى در ماه‌هاى اخير و صدور دوقطعنامه عليه ما در شوراى امنيت، توانايى چانه‌زنى ديپلماتيک ما به شدت کاهش پيداکرده است.

کولايى ادامه داد: بنابراين به نظر مى‌رسد همانندمباحثى که در خصوص انتقال گاز به هند و پاکستان مطرح شده و بخشى از حقايق آن فاشگرديده در اين خصوص نيز امتيازاتى که جزو حقوق قانونى و طبيعى مردم ايران است بهدليل ضعف موقعيت ديپلماتيک کشور ما قابل حصول نباشد و تضعيف جايگاه بين‌الملليايران و متهم قرار گرفتن آن و اعمال فشار جامعه جهانى از طرف شوراى امنيت عليه مابدون ترديد به فرصتى براى کشورهاى ديگر اين حوزه تبديل شده که از کوچک و بزرگ سعيکرده‌اند که منافع قانونى ما را ناديده انگارند.به اعتقاد وى، بديهى است که ضعف موقعيت ديپلماتيکدست بالايى در چانه زنى‌هاى اين منطقه براى ما به همراه نمى‌آورد و توسعه روابط بااين کشورها نيز صرفا از طريق ديد و بازديدهاى سياسى راهگشا نخواهد بود.

اين استاد دانشگاه در مورد راه‌ هاى تامين منافعکشورمان اظهار داشت: آنچه مى‌تواند به ما در دفاع از منافع‌ و حقوق ‌مان يارى رساند،ايجاد تعادل در روابط با جامعه بين‌المللى توسعه روابط با کشورهاى اروپايى و بهبوددر روابط با آمريکا، حل و فصل مسايل و مشکلات با اين کشور و در موضع ضعف قرار دادنجنگ‌ طلبان و آتش ‌افروزان در اين کشور و تقويت جريان‌هاى عقل‌گرا و عمل‌گرا درآمريکا است.

وى افزود: در اين صورت کشور ما براساس يک رويکردمتعادل و متوازن در روابط منطقه‌اى خود، به گونه‌اى منفى يعنى ندادن امتياز به هيچکشورى در روابط خارجى از جمله فدراسيون روسيه، مى‌تواند به منافع حقيقى و حقوقيکشور در اين عرصه دسترسى پيدا کند.

اين کارشناس مسايل بين الملل در ادامه در پاسخ بهاين پرسش که آيا توجه صرف ايران به مساله خزر از ديد امنيتى، باعث عدم دسترسى ايرانبه ديگر منافع خزر نشده است؟ تاکيد کرد: اساسا برداشت درست و واقعى از منافع ما درحوزه خزر شکل نگرفته است. در واقع امنيتى شدن نگاه ما در حوزه خزر باعث شده که برايهمه‌ى کشورهاى ساحلى ديگر، فرصت‌هايى براى نقض حقوق حقه و قانونى ما فراهم شود وآمريکا نيز در پشت اين اعمال فشارها، با جديت کامل قرار داشته و از روش‌ها وابزارهاى گوناگون استفاده کرده است.

وى افزود: اخيرا يکى از کارشناسان محيط زيست خزر،از نابودى کامل ذخاير ماهيان خاويارى در خزر سخن گفت که تا 15 سال آينده اساسادسترسى به توليد استثنايى و انحصارى اين درياچه نخواهيم داشت؛ در واقع مهم‌تر ازانرژى براى ما مساله ماهيان خاويارى در اين درياچه و در کنار آن مساله حفظ محيطزيست خزر است.

کولايى تصريح کرد: بنابراين بايد فراتر از يک نگاهسياسى، امنيتى و نظامى با نگاه چندوجهى به مسايل اين درياچه به ويژه ابعاد زيستمحيطى و اقتصادى بپردازيم. طبيعى است که روسيه به عنوان کشورى که داراى برترى نظاميدر اين درياچه است و ناوگان آن از طريق کانال ولگا-دون بر فضاى عمومى اين درياچهتسلط دارند، بر روى اين محور تاکيد مى‌کند، ولى کشورهايى مانند آذربايجان تلاشمى‌کنند که پاى رقيب را به منطقه باز کنند و به نوعى اين نفوذ را به چالش بکشند ومنافع خودشان را از اين مسير تامين کنند.

به اعتقاد کولايى، بنابراين براى ايران کهپيوندهايش با کشورهاى ديگر محدوديت‌هاى گوناگونى را نشان مى‌دهد، دسترسى به منافعاين درياچه صرفا با يک رويکرد نظامى و سياسى حاصل نخواهد شد بلکه اين رويکردمى‌تواند فرصت را براى کشورهاى ديگر فراهم کند.

به گفته اين استاد دانشگاه، اساسا موضوعات خزر بهصورت سياسى و امنيتى باقى مانده و با توجه به اختلافات اخير روسيه با غرب و به ويژهبا آمريکا، مزاياى متنوعى را براى اين کشور مى‌تواند در خصوص نوع روابط ما با اروپاو آمريکا ارايه کند.

کولايى گفت:‌ براى کشور ما منافع گوناگونى در ايندرياچه وجود دارد لذا جمهورى اسلامى بايد روابط خود را به گونه‌اى تنظيم کند کهبتواند منافع نسل‌هاى مختلف را دفاع کند که اين نيازمند يک رويکرد متوازن و متعادلدر سطح جهانى است تا تمام تخم مرغ‌ها در سبد يک کشور قرار نگيرد.

وى در خاتمه گفت: موضوع محيط زيست اين درياچهپيوند نزديکى با درآمدهاى عظيم اکوتوريسم پيدا مى‌کند که خود ذخيره عظيمى است ومتاسفانه در سواحل زيباى اين درياچه غفلت شديدى را در اين خصوص شاهد هستيم.