وزارت خارجه یا دستگاه رسیدگی به سایر مسائل؟

گفته می‌شود که کامران باقری لنکرانی وزیر بهداشت دولت نهم پیشنهاد سفارت ایران در چین، زاهدی وزیر علوم برای سفارت در امارات متحده عربی و صادق محصولی وزیر کشور دولت نهم به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل در نظر گرفته شده‌اند.

احمد شیرزاد، تحلیل‌گر مسائل سیاسی و نماینده مجلس ششم شورای اسلامی در این ارتباط به دیپلماسی ایرانی گفت: ظاهر دیپلماسی ممکن است کاری باشد که از عهده همه کس برآید اما واقعیت آن است که کار بسیار دشوار و تخصصی است. درست است که شخصیت‌هایی که در یک کشور وزیر یا رئیس جمهور می‌شوند افرادی سیاسی و مطرح در صحنه سیاسی داخل کشور خود هستند و معمولا در مذاکراتی که برگزار می‌شود در کنار افراد دیگر نقش تصمیم‌گیر را دارند اما دستگاه دیپلماسی دستگاهی تخصصی که بطور معمول به شخصیت های سیاسی کشور سرویس تخصصی می‌دهد.

مهمترین ابزار دستگاه دیپلماسی سفیران، کارداران و رایزنان و دیگر مسئولان سفارت‌خانه‌ها هستند. در اوایل انقلاب برای اعزام سفیر به دیگر کشورها تنها به وزن سیاسی شخص در داخل کشور توجه می‌شد و گاها افرادی که مدتی وزیر یا مسئولی بودند و به دلایل از سمت‌های خود کنار می‌رفتند، با هدف حفظ شان و جایگاه‌شان به سفارت‌خانه‌های ایران در کشورهای مختلف فرستاده می‌شدند.

بعد از چند سال از ابتدای انقلاب به واقع دستگاه دیپلماسی ایران از این جهت متضرر شد و برخی مسئولین دریافتند که این شیوه گزینش سفیران شیوه درستی نیست و نیروهای دیپلمات باید حتما از کانال تخصصی خود انتخاب شده، تحصیلات لازم و مرتبط با کار را داشته و در حوزه ماموریت خود مطالعات فراوان انجام داده باشد.

علاوه بر این شرایط لازم است که سفیر در دستگاه دیپلماسی کشور، راه ترقی را گام به گام طی کرده باشد تا بتواند از عهده وظیفه خطیر سفارت برآیند. قطعا فردی که بخواهد دیپلماسی را با سفارت آغاز کند، موفق نخواهد شد.

روال گفته شده تا پیش از روی کارآمدن دولت نهم در سیستم وزارت خارجه ایران جا افتاده بود، دولت آقای احمدی نژاد در بدو امر بسیاری از نیروهای خبره و با تجربه دستگاه دیپلماسی ایران را برکنار یا از کشورهای خارج احضار کرد و به این ترتیب ضربه شدیدی به ساختار سیاست خارجی کشور زده و کشور از پتانسیل افراد یا تجربه در وزارت خارجه محروم شد.

حالا هم اگر قرار باشد در انتخاب و ارسال سفیران به وزیر بودن یا مسئول بودن شخص در داخل کشور توجه شود، هرچند ممکن است این افراد در جای خود شخصیت‌های مناسبی باشند اما فرستادن آنها به مکان‌هایی که حوزه کار آنها نیست علی القاعده نتیجه خوبی نخواهد داشت.

به نظر می‌رسد که سفارت‌خانه‌های نقش کلیدی در سیاست خارجی ایران ندارند و وزیر خارجه اغلب مواقع وظیفه سفارت‌خانه‌ها را خود به دوش می کشد...

خیلی از مواقع وزیر خارجه هم مسئولیتی نداشته است. متاسفانه وزارت خارجه به دستگاهی که باید نام آن‌ را "دستگاه رسیدگی به سایر مسائل" گذاشت تبدیل شده. در واقع هر مسائه مهم و تعیین کننده‌ای خارج از وزارت خارجه و در نهادهای امنیتی مورد تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد و مواردی که دستگاه‌ها حوصله رسیدگی به آنها را ندارد بر عهده وزارت خارجه گذاشته می‌شود. لبته انصافا در دوران اصلاحات وزارت خارجه نقش برجسته‌ای پیدا کرد و در سطوح عالی تصمیم‌گیری به گزارش‌های کاری متخصصین وزارت خارجه توجه شایانی می‌شد، ما طی دو سه دهه اخیر این روال عمدتا وجود داشته که سفارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های تخصصی که از نزدیک بر مسائل سیاست خارجی اشراف داشته‌اند کمتر وارد تصمیم‌گیری شده‌اند.

انتخاب آقای محصولی برای دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد تصویرگر رابطه‌ای متفاوت با جامعه جهانی است؟

مشکل این است که مقامات ایران با پا پس زده و با دست پیش می‌کشند، از یک سو شعارهای تند ضد امریکایی و از سوی دیگر نشانه‌ای از عصابانیت از عدم تبریک کشورهای غربی به مناسبت انتخاب مجدد آقای احمدی نژاد.

به نظر می‌رسد که برخی مقامات کشور حاضرند به هر شکل و تحت هر شرایط یک رابطه شاعرانه با غرب برقرار کنند، شاید در صورت انتخاب آقای محصولی برای سفارت در سازمان ملل متحد، ایشان تنها برای این برقراری این نوع رابطه با غرب مناسب باشند.