روابط ايران و اکراين
پس از فروپاشی شوروی و با عنایت به خلأها و ظرفیت‌های ایجاد شده در پسِ این تحول، کشورهای مختلف توسعه روابط با دولت‌های به جای مانده را در دستور قرار دادند که تالی آن روندهای رقابتی مختلفی نیز در این زمینه شکل گرفت. جمهوری اسلامی ایران نیز با عنایت به پتانسیل‌های بسیار خود از یک سو و مجاورت جغرافیایی با این کشورها از سوی دیگر، تلاش‌های گسترده‌ای را برای استفاده از مجال‌های موجود جهت حداکثر‌سازی منافع خود مطمح‌نظر قرار داده است. از جمله کشورهای این منطقه اکراین است که ایران توسعه همکاری با این کشور را به سان سایر کشورهای این منطقه در دستور دارد. با این وجود، مرور تحولات روابط تهران و کی‌یف طی سال‌های اخیر حاکی از آن است که سطح این روابط نسبت به سایر کشورهای این حوزه توسعه چندانی نداشته و از بسترهای موجود استفاده بیهنه نشده است. با این ملاحظه و برای بررسی هرچه دقیق‌تر سطح و چگونگی روابط ایران و اکراین، موسسه ایراس گفتگوی را با آقای ایهر لهینو، سفیر محترم اکراین ترتیب داده که مشروح آن در ادامه از نظر می‌گذرد.
اوت 2009 اکراین 18-مین سالگرد استقلال اکراین جشن می گیرد. جمهوری اسلامی ایران استقلال اکراین را 25 دسامبر 1991 به رسمیت شناخته و طی این سال‌ها در سطوح مختلف با کی‌یف رابطه داشته است. ارزیابی شما از سطح کنونی همکاری‌ها میان ایران و اکراین چیست؟
سطح فعلی روابط دوجانبه میان کی‌یف و تهران را می‌توان با عنوانِ روابط پایدار با حفظ روند مثبت در آن در حوزه‌های مختلف به ویژه اقتصادی ارزیابی کرد. مؤلفه‌های مختلفی در چگونگی این امر دخیل هستند. در این زمینه می‌توان به امکانات ایران در حوزه انرژی اشاره کرد که اکراین می‌تواند از آنها برای متنوع ساختن منابع تامین انرژِی خود استفاده کند، وجود بازار مطلوب برای کالا‌ها و خدمات اکراینی و سایر موارد بخشی از این بسترها هستند. افزون بر این، چشم‌انداز روشنی نیز در خصوص توسعه همکاری‌ها در زمینه‌های فنی، علمی، آموزشی، فرهنگی - انسانی و غیره نیز وجود دارد. ایران مدعی نقش رهبری در منطقه خاور‌میانه، آسیای مرکزی و بطور کلی در جهان اسلام است و فعال شدن قابل ملاحظه سیاست خارجی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و رسیدن آن به دستاوردهای جدی و ملموس را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد. این شرایط و ملاحظات، ایران را در ردیف شرکاء مهم اکراین قرار می‌دهد.
به نظر می رسد سطح روابط تهران و کی‌یِف نسبت به سایر کشورهای شوروی سابق (از آسیای مرکزی تا قفقاز، روسیه و بلاروس) در سطح پائین‌تری قرار دارد. به نظر شما علت چیست؟
سوال جالبی است، اما بهتر است به شکل صحیح‌تری مطرح شود. سکونی که هم‌اکنون در روابط سیاسی بین اکراین و ایران مشاهده می شود، از یک سو، سیاست دفع‌الوقتی از سوی سازمان‌های دولتی ایران به خاطر وضعیت پیچیده سیاسی در داخل اکراین است. از سوی دیگر، در اکراین نیز، به نوبه خود، منتظر بهبود وضعیت بین‌المللی ایران، به ویژه فرآیند عادی‌سازی روابط تهران با کشورهای پیشرفته غرب هستند، چرا که تعهدات بین‌المللی کشور ما تا حدی عاملی بازدارنده برای ادامه توسعه روابط دو جانبه می‌باشد. در عین حال اکراین طرفدار حل تمامی مسائل و اختلافات موجود از راه‌های صلح آمیز است. با این وجود، عدم موفقیت تماس‌های سیاسی در سطح بالا مانع توسعه روابط در سایر حوزه‌ها و زمینه‌ها از جمله تعاملات اقتصادی، علمی - فنی، آموزشی، فرهنگی و غیره نیست. برای ارزیابی سطح فعلی همکاری‌ها بین تهران و کی‌یِف، مقایسه این وضعیت تنها با کشورهای شوروی سابق صحیح به نظر نمی‌رسد. اکراین از نظر حجم صادرات به ایران در میان کشورهای اروپای غربی پس از فرانسه، آلمان و ایتالیا قرار دارد. برای مثال، حجم تبادل کالا بین دو کشور در سال 2008 حدود 930،908 میلیون دلار بوده که این میزان در مقایسه با سال 2006 حاکی از افزایش دو برابری است.
افزون بر این، خلال سال‌های 2008-2009 تحولی مثبت در زمینه همکاری دو طرف در صعنت هواپیما‌سازی اتفاق افتاده که از آن جمله می‌توان به شروع مذاکرات سه‌جانبه میان اکراین، روسیه و ایران با موضوع تولید هواپیما‌های آنتنوف 148 در ایران اشاره کرد. همکاری اکراین و ایران در حوزه تامین تجهیزات برای صنعت نفت و گاز اکراین نیز بسیار فعال است. سهم تجحیزات نفت و گاز اکراین در بازار ایران تقریبا 6 در صد از نظر کمی و 11 در صد از نظر قدرت بوده و این میزان همچنان رو به افزایش است. بخش قابل ملاحظه‌ای از واگن‌های راه‌آهن ایران نیز متعلق به کارخانه واگن‌سازی کروکیف و سایر کارخانجات اکراینی است. در این میان، برشمردن کمیت تعاملات و رویداد‌های دوجانبه در حوزه فرهنگی- انسانی از جمله از ابتدای سال جاری میلادی وقت زیادی خواهد برد. بنا براین فقط به مهمترین این وقایع اشاره می کنم. مثلا در می 2009 اکراین برای اولین بار در 22مین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کرد. طرف ایرانی نیز به نوبه خود برای اولین بار در اقدامی مشابه در پنجمین نمایشگاه و بازار بین‌المللی کتاب کی‌یِف (18 الی 21 اوت 2009) حضور یافت. در این خصوص می‌توان به پیروزی یوگنی خاویلوف، ورزشکار اکراینی در مرحله نهایی جام بین‌المللی تختی (مارس 2009، شهر تهران) و نیز تیم ملی اکراین در فینال جام جهانی کشتی آزاد (مارس 2009، شهر تهران) نیز اشاره کرد. تیم های جوانان اکراین و ایران نیز 11 اوت 2009 در مرحله اول تورنومنت بین‌المللی والری لوبانوفسکی در استادیوم "بورکس" در شهر بورودیانکای منطقه کی‌یِف با هم رقابت داشتند که به نفع تیم اکراینی تمام شد.
تغییرات ماه‌های اخیر در سیاست خارجی اکراین حاکی از انتخاب نهایی سمت غربی در این سیاست است. به نظر شما، آیا جهت‌گیری غرب‌گرایانه کی‌یف مانع توسعه همکاری اکراین با کشورهایی از جمله ایران و روسیه (با عنایت به حساسیت‌های تهران و مسکو به غرب به خصوص در مسئله گسترش ناتو به شرق) نخواهد داشت؟
این که سمت‌گیری سیاسی خارجی اکراین را غرب‌گرایانه بنامیم، کاملاً درست نیست. در وهله نخست، این سمت‌گیری اکراینی‌گرا و هدف آن دفاع از منافع ملی اکراین است. همگرایی اروپایی و اروپایی - آتلانتیک برای ما به خودی خود هدف نیست، بلکه ابزاری مهم برای تامین رفاه مردم و ضامن امنیت اکراین و ملت آن است. این همگرایی جز اولویت‌های سیاست خارجی کشور ما است، در قوانین و اسناد به ثبت رسیده و هیچ کس نمی‌تواند با تصمیم شخصی آن را تغییر دهد. اکراین، تصمیم نهایی سیاست خارجی خود از خیلی وقت پیش گرفته است. اولین تماس‌های اکراین و ناتو در پاییز سال 1991 شروع شد و مارس 1992 به عضویت شورای همکاری یوروآتلانتیک درآمد. مبانی سیاست خارجی کشور ما نسبت به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در سطح قانونی که از سوی شورای عالی اکراین در ژوئیه 1993 تعیین شده، مشخص می‌شود. افزون بر این، قانون «در رابطه با اصول امنیت ملی اکراین» مصوب شورای عالی اکرین در سال 2003 نیز بر همگرایی مستقیم اکراین با ناتو تا عضویت کامل در این نهاد تأکید دارد. همگرایی با اتحادیه اروپا نیز یکی دیگر از اولویت‌های کشور ما است که راهبرد آن با حکم ریاست جمهور اکراین در ژوئن 1998 به تصویب رسیده است. کشور ما خلال سال‌های متمادی عضویت کامل در ناتو و اتحادیه اروپا را مطمح‌نظر داشته است. با این ملاحظه، بی‌جا است که در مورد تغییر مسیر سیاست خارجی اکراین در ماه‌های اخیر صحبت کنیم.
افزون بر این، 31 مارس 2009 ویکتور یوشنکو، رئیس‌جمهور اکراین سخنرانی سالانه خود را در رابطه با وضعیت داخلی و خارجی اکراین در شورای عالی ارائه کرد. در این سخنران، رئیس‌جمهور بر تغییر‌ناپذیر بودن همگرایی اروپایی و اروپا- آتلانتیکی کشور را مورد تاکید قرار داد. اما در مورد این که آیا انتخاب جهت‌گیری غربی در سیاست خارجی ما مانع توسعه همکاری با کشورهایی چون ایران می‌شود، باید یادآور شد که مسیر سیاست خارجی اکراین با هدف همگرایی اروپایی و اروپا- آتلانتیکی در طول سال‌های متمادی تعیین و اجرا می‌شده، حال آنکه در سراسر این سال‌ها بین ایران و اکراین همانند روابط ایران و ترکیه، یونان یا بلغارستان و غیره روابط دوستانه و سازنده‌ای حکم‌فرما بوده است. گرایش کشور ما به عضویت در ناتو به هیچ وجه ضد‌روسی نیست و تصمیم نهایی در رابطه با پیوستن به ناتو فقط پس از انجام همه‌پرسی گرفته خواهد شد. البته روسیه نیز نباید فراموش کند که اکراین کشور مستقلی است و انتخاب سازوکارهای بین‌المللی برای تامین امنیت ملی آن به خصوص شرکت در اتحادیه‌های سیاسی نظامی و تمام کوشش‌ها در راه توسعه روابط برابر و سازنده با شرکاء خارجی از جمله حقوق و اختیارات خاص کی‌یف است. ویکتور یوشچنکو در نامه خود به دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه و پیام خود به مردم اکراین در 13 اوت 2009 برای چندمین بار این مسئله را مورد تاکید قرار داد. بنا بر این، با این فرض موافق نیستم که عضویت اکراین در ناتو به طور خودکار منجر به بدتر یا بحرانی شدن روابط با ایران، روسیه یا سایر کشورهای منطقه می‌شود. لذا، انتخاب هر جهت‌گیری از سوی اکراین به معنی بدتر شدن روابط آن با سایر کشورها و به خصوص با ایران نیست.
به نظر شما چه امکانات و توانایی‌های بالقوه‌ای برای توسعه روابط دو کشور وجود دارد؟
بدون شک، چشم انداز خوبی در حوزه‌های علم، فناوری و آموزش می‌بینم. یکی از زمینه‌های مهم توسعه همکاری بین دو کشور در عرصه اقتصاد، حل موضوع تحویل منابع انرژی و فراورده های نفتی از ایران به اکراین است. جریان‌یابی این همکاری می تواند ساختار تبادل کالا بین اکراین و ایران را تغییر داده و عدم توازن موجود را مرتفع کند. مسئله همکاری دو جانبه اکراین و ایران در حوزه نفت و گاز باید یکی از موضوعات اصلی نشست کمیسیون مشترک بین دولتی روابط اقتصادی و تجاری کی‌یف و تهران باشد که برگزاری آن برای نیمه دوم سال 2009 برنامه ریزی شده است. امکانات زیادی نیز برای توسعه همکاری‌ها در حوزه سرمایه گذاری وجود دارد. باید خاطر نشان شد که یکی از علل اصلی سطح پایین تعاملات در این عرصه اطلاع‌رسانی ضعیف در این خصوص در دو کشور است. طرف اکراینی به جلب سرمایه برای پروژه‌های خود علاقمند و آماده است مسئله سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جمهوری اسلامی ایران را نیز بررسی کند. سرمایه گذاران ایرانی نیز به سرمایه گذاری در اقتصاد اکراین علاقمند هستند.
نظر شما :