یک تعارف سیاسی

دیمتری مدودوف، رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با باراک اوباما، همتای امریکایی خود سپر دفاع موشکی را به خودی خود منفی تلقی نکرد، اما تنها چند روز پس از این تعارف سیاسی، اعلام کرد که در صورت استقرار سپر دفاع موشکی از سوی امریکا، روسیه با آن مقابله خواهد کرد.

گفتاری از دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل روسیه برای دیپلماسی ایرانی:

دولت امریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در کشورهای شرق اروپا و به طور مشخص لهستان و چک اقدامات خود را دنبال می‌کند و این مسئله‌ای است که از ابتدا با مخالفت شدید روسیه مواجه بود و همواره مقامات روسیه مخالفت خودشان را با این مسئله اعلام کرده‌اند. در واقع برخلاف خوش‌بینی بسیار افراطی که در نخستین سال‌های پس از فروپاشی شوروی در بین مقامات روسی نسبت به امریکا وجود داشت، به طور مشخص از نیمه دهه گذشته بدبینی و بی اعتمادی دو کشور روند رو به افزایشی داشته است.

بنابراین اگر ما در مقاطعی هم شاهد تعارفات رهبران دو کشور دربرابر یکدیگر و تمرکز آنها روی مسائل مشترک بودیم اما موضوع استقرار سپر دفاع موشکی در مرزهای روسیه همواره به یکی از نکات بسیار مهم ایجاد تنش و بی اعتمادی در بین امریکا و روسیه تبدیل شده و این وضعیت را حفظ کرده است.

هر چند که امریکایی‌ها همواره این بحث را مطرح می‌کنند که استقرار سپر دفاع موشکی اقدامی است برای مقابله با تهدیدهای احتمالی موشکی ایران و حتی کره شمالی علیه کشورهای اروپایی و در واقع متحدان اروپا. اما روسیه به هیچ وجه این دیدگاه را قبول نکرده ‌است و روند افزایش اختلاف‌های روسیه با امریکا در مورد مسائل مختلف چه در طرح جمهوری‌های پیشین اتحاد جماهیر شوروی مثل گرجستان و اوکراین و چه در مسائلی مانند گسترش ناتو به سوی مرزهای پیشین اتحاد جماهیر شوروی وجود داشته‌ است.

بنابراین مسئله سپر دفاع موشکی به یکی از نشانه‌ها و محورهای اختلاف و تنش بین روسیه و امریکا تبدیل شده است. به ویژه با توجه به حساسیت روس‌ها نسبت به موضوع امنیت، قرار گرفتن چنین سیستمی در نزدیکی مرزهای روسیه، طبعا برای بسیاری از رهبران این کشور غیر قابل قبول است. هر چند هم روسیه و هم امریکا سعی می‌کنند روابط دوران جنگ سرد را تغییر دهند اما شواهد بسیاری نشان می‌دهد که رهبران دو کشور تحت تاثیر ادراکات و برداشت‌های دوران جنگ سرد هستند.

اهمیت سپر دفاع موشکی در شرایط فعلی با درنظر گرفتن ضرورت انجام مذاکرات کنترل تسلیحات هسته‌ای و در واقع بازبینی و تجدید مذاکرات مربوط به استرارت و کاهش و محدود سازی روند توسعه تسلیحات، به ویژه تسلیحات استراتژیک در بین دو کشور که سابقه آن به دوران اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد، افزایش پیدا می‌کند و این دو مسئله را در حد قابل توجهی به یکدیگر مرتبط کرده است. یعنی موضوع کنترل و کاهش تسلیحات هسته‌ای و استراتژیک دو کشور بزرگ هسته‌ای با نارضایتی روسیه از مسئله سپر دفاع موشکی به یکدیگر گره خورده است و نمی‌توان تصور کرد که تنها در یک دیدار در سطح رهبران دو کشور و تعارفات و گفت‌وگوهایی که در این تماس مستقیم انجام می‌شود، این بی اعتمادی‌ها و بدبینی‌ها کاهش پیدا کند و در واقع باعث تغییر نگرش رهبران دو کشور نسبت به یکدیگر شود.

در مسکو علی‌رغم اینکه هر دو کشور سعی می‌کردند از دوران جنگ سرد و شرایط بدبینی فاصله بگیرند اما به هر حال به خوبی و به روشنی دیده شد که در مورد سپر دفاع موشکی آقای اوباما موضوع همکاری هسته‌ای روسیه با ایران را مورد توجه قرار می‌دهد و در ادامه مباحثی که قبلا امریکایی‌ها مطرح کرده‌ بودند را یادآوری می‌کند که سیستم سپر دفاع موشکی به گونه‌ای طراحی شده‌است که برای حملات احتمالی ایران و کره شمالی مناسب است و به هیچ وجه کارآیی لازم برای مقابله با روسیه را ندارد.

به هر حال این نوع مباحث برای رهبران روسیه قابل پذیرش نیست و علی‌رغم ادامه این نوع استدلال‌ها رهبران روسیه این را نمی‌پذیرند و استقرار سپر دفاع موشکی را اقدامی علیه امنیت روسیه برآورد می‌کنند و این نکته را مطرح می‌کنند که استقرار سیستم دفاعی موشکی در نزدیکی مرزهای روسیه می‌تواند به طور مستقیم نیروهای هسته‌ای این کشور را تحت تاثیر قرار بدهد و به نوعی امنیت روسیه را مخدوش کند.

این نکته نیز مهم است که دولت روسیه علی‌رغم تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر به ویژه در دوران آقای پوتین برای ایجاد پیوندی بین نیازهای امنیتی روسیه، ملاحظات امنیتی این کشور با واقعیت‌های جهان امروز و محیط بین‌المللی انجام شده، ولی به هر حال فضای حاکم بر تصمیم گیرندگان و رهبران روسیه یک فضای بدبینی نسبت به اهداف امریکا در قبال این سیاست و در پی‌گیری آنهاست.

نباید فراموش کرد که استقرار سیستم دفاع موشکی در کشورهایی مانند لهستان و چک مورد توجه قرار گرفته است. یعنی کشورهایی که در دوران جنگ سرد مزه تلخ حضور ارتش سرخ را چشیده بودند و به شدت نگران سیاست‌های روسیه در قبال شرق اروپا و مسائل این منطقه هستند. بنابراین همین نکات هم به بدبینی‌ها دامن می‌زند و در کنار این ملاحظات در سطح اروپا در اخبار و اظهارنظرها این طور مطرح می‌شود که ظاهرا امریکایی‌ها تلاش می‌کنند همانند سال‌های قبل و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ملاقات‌های بین سران این دو کشور موضوع ایران را به عنوان یکی از محورهای این مذاکرات با دغدغه‌های روسیه مرتبط کنند و به نوعی نحوه تعامل روسیه با ایران را در ارتباط با این مسئله تحت تاثیر قرار بدهند.