روسیه ، آمريکا و موضوع ایران

روابط فدراسیون روسيه و ايالات متحده آمريکا در طول سال‌هاى پس از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى، دچار فراز و فرودهاى چشمگير شده است.هر چند در نخستين سال‌هاى پس از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى، رهبران روسيه روابط با آمريکا را براساس نگرش خوشبينانه غرب‌گرايانه تنظيم کردند اما به زودى با گذشت 3-2 سال اين روابط در مسير دگرگونى اساسی قرار گرفت، به گونه‌اى که از نيمه دهه 90 ميلادى روابط با آمريکا در چارچوب ديدگاه‌هاى «يوگنى پريماکف»تنظيم شد.

 به این ترتیب سياست خارجى روسيه در مقابل ايالات متحده آمريکا به شکل اساسى متحول شد. براساس اين نگرش، روسيه منافع خاص خود را در رابطه با آمريکا بر هر چيز ديگرى مقدم مى‌داشت و نگرش خوشبيانه غرب‌گرايى کنار گذاشته شد. بر همين اساس و ناشى از همين رويکرد، روابط روسيه با کشورهاى آسيايى و نيز جهان اسلام به ويژه خاورميانه مورد توجه قرار گرفت و به ميزان چشمگيرى افزايش يافت.

 از نيمه دوم همين دهه بود که روابط ايران و روسيه نيز در مسير گسترش روزافزون قرار گرفت. از سوى ديگر نکته حائز توجه اين است که پیش از اين تحولات هم در تمام نشست‌هاى رهبران مسکو و واشنگتن( پیش و پس از فروپاشی اتحاد شوروی) «مساله ايران» همواره يکى از موضوع‌های مورد توجه هر دو کشور بود.

در سال‌های پس از استقلال روسیه، بنابرهمين رويکرد، چگونگى روابط روسيه و ايران همواره در محافل بين‌المللى مورد توجه قرار مى‌گرفت. از نيمه دهه 90 حساسيت روى اين رابطه بيش از پيش شد؛ همکاری روسیه با ایران برای به پایان رساندن نیروگاه هسته‌ای بوشهر، به خوبی این توجه ویژه را روشن مى‌سازد. از سوى ديگر در پرتو تحولات رابطه آمريکا و روسيه و نقش ايالات متحده در جمهورى‌هاى پيشين شوروى، مرحله جديدى از رويارويى اين دو کشور شکل گرفت.

 این کشورها که روس‌ها از آنها به عنوان «خارج نزديک»ياد مى‌کنند، به عرصه فعالیت‌های گوناگون دولت آمريکا و متحدان آن تبدیل شد. همين موضوع سبب شکاف زيادى در روابط دو کشور شد، به گونه‌اى که تا پيش از فرارسيدن 11 سپتامبر 2001، پيش بينى‌ها حاکى از اين بود که جهان در آستانه آغاز جنگ سرد جديد ميان اين دو کشور است اما با وقوع حوادث تروريستى 11 سپتامبر، در دوران رياست‌جمهورى «ولاديمير پوتين»، دور تازه‌ای از روابط آمريکا و روسيه شکل گرفت و احتمال وقوع جنگ سرد جدید را از ميان برد.

 به‌زودى دو کشور در چارچوب «مبارزه جهانی» با تروريسم هم پيمان شدند. روسيه فرصتى به دست آورد تا مساله «مبارزه با جدایی‌طلبی» را به ويژه در منطقه قفقاز با عنوان «مبارزه با تروريسم» حل و فصل کند. اما اين نزديکى ديرى نپاييد. به زودى مساله انقلاب‌هاى رنگين در گرجستان،اوکراين و قرقيزستان روابط التيام يافته آمريکا و روسیه را بار ديگر دچار تیرگی کرد. چالش‌های آمريکا و روسيه وارد مرحله‌ای جديد و جدى شد. مساله گسترش ناتو به سوی شرق و پس از آن مساله انقلاب‌هاى رنگى، کار را به جايى رساند که روابط اين دو ابرقدرت يادآور دوران جنگ سرد و رويارويى همه‌جانبه اين دو در نقاط مختلف جهان بود.رويارويى اين دو کشور اين بار از منطقه «خارج نزديک» و حوزه نفوذ پیشین اتحاد شوروی (شرق اروپا) آغاز شد.

روابط روسيه و آمريکا و موضوع ايران

مساله استقرار «سپر دفاع موشکى» یا ادامه پروژه جنگ ستارگان ریگان در دوران اتحاد شوروی، در کشور‌هاى شرق اروپا مانند چک، بار ديگر تيرگى روابط آمريکا و روسيه را شدت بخشيد. نکته حائز اهميت اين بود که هر چند ولاديمير پوتين تاکيد بر منافع خاص روسيه را در ادامه سياست‌هاى «پريماکف» هدف قرار داده بود اما او به شکل آشکاری در همان حال عمل‌گرايى را هم در سياست خارجى روسیه در اولويت قرار داد. روسيه پوتین، يک رويارويى کنترل شده و يک بده و بستان ماهرانه در روابط خود با آمريکا را دنبال کرد،هر چند سخنرانى او در کنفرانس امنيتى مونيخ مشکلات روابط دو کشور را روشن تر ساخت، اما از سوى ديگر روسيه نشان مى‌داد در همراهى با آمريکا و اروپا در برابر برنامه هسته‌اى ايران،ترديدى به خود راه نمى‌دهد.

 هر چند روسیه تلاش‌هايى هم براى کم کردن فشار روى ايران انجام داد،اما سرانجام به همراه چين قطعنامه‌های شورای امنیت برای اعمال تحريم عليه ايران را هم تایید کرد. اينک نيز روند تحولات در روابط روسيه و آمريکا به خوبى نشان مى‌دهد، تلاش‌هاى پيگير براى بهره‌گيرى همه‌جانبه از «موضوع ايران» برای تامين منافع روسيه در سطح جهانى همچنان از اهميت جدی برخوردار است.

 در اين زمينه مى‌توان به تاخير 8-7 ساله روسيه در راه‌اندازى نيروگاه بوشهر و گله‌ها و نارضايتى‌هاى هميشگى ايران از روسيه اشاره کرد. روسيه در چارچوب حفظ روابط خود با ايران، به حمايت از حضور ايران در بازارهاى انرژى آسیایی و پیشگیری از توسعه نفوذ ايران در بازارهاى اروپایی اشاره دارد که از نکات قابل تامل در تنظيم روابط ميان ايران و روسيه است.  به هر حال 18- 17 سال پس از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى ،روسيه مستقل تحولات چشمگيرى را در روابط خود با آمريکا تجربه کرده است اما همچنان در تنظيم روابط خود با آمريکا از «موضوع ايران» به عنوان يک عنصر تعيين‌کننده استفاده مى‌کند. با گذشت اين سال‌ها، در آستانه ديدار رهبران دو کشور،اين بار نيز «موضوع ايران» يکى از محورهاى مهم ديدار رهبران دو کشور را تشکیل داده است.

منبع: روزنامه اعتماد ملی