اسطوره دولت
نام: اسطوره دولت
نویسنده: ارنست کاسیرر
مترجم: یدالله موقن
ناشر: هرمس
قیمت: 35000 ریال
کتاب "اسطوره دولت" بیشک یکی از مهمترین کتابهایی است که درباره چگونگی ظهور ناگهانی اسطوره و تبدیل شدن آن به ابزار در جوامع توتالیتر بحث میکند. ارنست کاسیرر این کتاب را در نخستین سالهای پایان جنگ جهانی دوم منتشر کرده است. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران پس از شوکی که ویرانیها، کشتار و نابودیهای اقتصادی جنگ جهانی دوم و فاشیسم به حداقل نیمی از کره زمین وارد آورد، به وی وارد شد و کاسیرر تلاش کرد این شوک را در این کتاب بازتاب دهد. کاسیرر در ابتدا اسطوره را برخواسته از دیدگاههای مذهبی میدید اما پس از پایان دوران ذکره شده در نظریه خود تغییری ایجاد کرد و معتقد شد که عقب نشینی عقل و منطق در نظامهای سیاسی و اجتماعی زمینه را برای بیدار کردن غول اسطوره مهیا میکند و این میتواند به سرعت به ابزاری برای ظهور و تدوام نظامهای استبدادی منجر شود. کاسیرر در کتاب اسطوره دولت به تفسیر و تبیین جایگاه اسطوره در نظامهای سیاسی میپردازد که در نهایت آن را به عصر نازیسم که خود در آن میزیسته خاتمه میدهد.
با این حال میتوان گفت، کتاب اسطوره دولت از جنبههایی ادامه کتاب "فلسفه روشنگرى" است و از لحاظى دنباله جلد دوم، فلسفه "فرم هاى سبمليک : انديشه اسطورهاى" است.
موضوع کتاب فلسفه روشنگرى تولد سوژه يا فرديت انسانى است که زنجير خرافات و اعتقادات تعبدى را پاره کرده و خرد خود را که محبوس پيشداورى ها بوده آزاد ساخته است. فلسفه روشنگرى استقلال فرد و حقوق سلب ناشدنى و تفويض ناپذير او را اعلام مى کند و استقلال خرد و علم را در همه حوزه ها تأمين و تضمين مى کند. اما گويى، اين روند رهايى بخش فرد از زنجير سنتها و پيشداورىها هنوز به کمال نرسيده بود که سير معکوس در پيش گرفت و انسانى که تازه از سيطره اسطورههاى کهن رهايى يافته بود در چنگال اسطوره هاى سياسى افتاد و مجدداً به بند کشيده شد. موضوع کتاب اسطوره دولت نيز مانند کتاب فلسفه روشنگرى نبرد با اسطوره است ولى در اين جا ميدان رزم، قلمرو سياست است. از اين لحاظ است که میتوان گفت، کتاب اسطوره دولت مکمل کتاب فلسفه روشنگرى است.
در جلد دوم، کتاب فلسفه فرمهاى سمبليک: انديشه اسطورهاى، کاسيرر فقط به بررسى و تحليل مقولات انديشه اسطوره اى پرداخته و آنها را با مقولات نظيرش در قلمرو علم مقابله و مقايسه کرده بود ولى به نقش اجتماعى اسطوره در زندگى فردى و اجتماعى بشر به ويژه در قلمرو انديشه سياسى کارى نداشت. ولى درکتاب اسطوره دولت به مسئله نقش اجتماعى اسطوره توجه بيشترى شده است. در کتاب انديشه اسطورهاى، سوژه، فرد پرسشگر و جستجوکننده غايب است زيرا ذهنيتى از آن خود و مستقل از قوم و قبيله خويش ندارد و وجود او مستحيل در قوم است و در کتاب اسطوره دولت نيز مجدداً شاهد محو شدن سوژه يا شخص پرسشگر و جستجوگر هستيم.
گارونسکى معتقداست که کاسيرر کتاب فلسفه فرمهاى سمبليک، را در پاسخ به هرج و مرجى نوشت که پس از شکست آلمان در جنگ جهانى اول بر ذهن آلمانىها حاکم بود. وی مى گويد: «کاسيرر تحت تأثير اين نظر ژرژ سورل بود که اسطوره نيروى محرکه غير عقلانى در امور بشرى است.»
البته نقشى را که ژرژسورل براى اسطوره قايل است در خور توجه است، زيرا او خود هم فاشيست بود و هم مارکسيست و اين دو اسطوره، جهان را در قرن بيستم به خاک و خون کشيدند. البته احتمال اين که کاسيرر کتاب فلسفه فرم هاى سمبليک را تحت تأثير سورل تأليف کرده باشد ناچيز است. ولى در مورد کتاب اسطوره دولت چنين احتمالى مى تواند وجود داشته باشد. نکتهاى که در کتاب اسطوره دولت در خور توجه است، هم عنوان خود کتاب است و هم عنوان بخش سوم آن، يعنى: اسطوره قرن بيستم.
کاسيرر به احتمال قريب به يقين عنوان بخش سوم کتاب خود را از کتاب آلفرد روزنبرگ به نام "اسطوره قرن بيستم" گرفته است.
ژان کلودفرر در اثر خود به نام "سالکان ظلمات: کاوشى در سرچشمه هاى باطنى نازيسم" مى نويسد: «آلفرد رورنبرگ شخصيتى اغواگر و چند چهره است. وی مردى است که بى پرده از همنوايى انديشههاى جادويى با ناسيونال سوسياليسم سياسى دم زده و سالک سختکوش نهان خانههايى بوده که راه نازيسم را هموار کرده بودند.»
روزنبرگ در شهر تالين کشور استونى در سال ۱۸۹۳ متولد شد. در آغاز تبعه روسيه بود و از دانشگاه مسکو ديپلم معمارى گرفت. سپس به ارتش سفيد پيوست و چون اميدى به پيروزى ارتش سفيد روسيه در جنگ داخلى نداشت به کيف گريخت که در آن زمان در اشغال آلمانىها بود. او بعداً با هيتلر ملاقات کرد. هيتلر در سال ۱۹۲۳، روزنبرگ را به چشم «فيلسوف حزب» مى ديد. روزنبرگ در انتخابات ۱۹۳۰ از سوى نازىها نامزد انتخابات شد و در همين سال کتاب خود به نام "اسطوره قرن بيستم" را منتشر کرد. روزنبرگ پس از سقوط نازيسم بازداشت شد و در ماه مى ۱۹۴۵ در دادگاه نورنبرگ محاکمه و به جرم ارتکاب جنايت علیه بشريت به مرگ محکوم شد. وی را در ۱۶ اکتبر ۱۹۴۶ به دار آويختند. هيتلر درباره کتاب روزنبرگ مىگفت: «اثر روزنبرگ بيشتر از آثار چمبرلن در خور توجه است.» پس از کتاب هيتلر به نام "نبردمن" کتاب اسطوره قرن بيستم روزنبرگ بيشترين خواننده را در آلمان نازى داشت. فرر در کتاب "سالکان ظلمات" مى نويسد: «هيتلر به علت درگيرى شديد در سياست عملى، تنها طرحى کلى از فلسفه نژاد پرستى ترسيم کرد، ولى روزنبرگ در اين طرح مکتبى بسيار پيش تاخت و درست در همين بعد مشخص، کتاب اسطوره قرن بيستم بيش از کتاب نبرد من هيتلر نص اساسى رايش سوم شد، يعنى کتابى که هر يک از رهبران رژيم بايد پيوسته به آن مراجعه مىکردند.»
پس بجاست که به طور اجمالى نظر اين «فيلسوف» نازى درباره اسطوره مورد بررسى قرار گیرد. فلسفه اسطوره شناسى روزنبرگ اسطوره سياسى است. بدين معنى که اين فلسفه اسطوره شناختى، براى اعمال سياسيِ غيرعقلانيِ دولت و رهبرانش نوعى توجيه عقلانى فراهم مى کند. اين فلسفه تلاشى آگاهانه برای متزلزل کردن مبانى حقيقت عينى و اعتبار جهان شمول آن است تا منافع فرضى دولت را تأمين کند و از اين طريق مانع توسل به عقل مشترک يا توسل به معيارهاى ارزشى پذيرفته شده جهان متمدن در مورد روابط بينالمللى شود. اسطوره دولت کاسيرر تلاش دارد با تمام وجود نظریات روزنبرگ در این زمینه را مردود اعلام کند.
ديويد بيدنى در مورد يکى از نتايجى که از کتاب اسطوره دولت کاسیرر مى توان گرفت، مى نويسد، به نظر مىآيد که کاسيرر در اين اعتقاد ساده لوحانه بعضى از تکامل باوران قرن نوزدهم که معتقد به پيشرفت خطى رشد مداوم و يکنواخت نهادهاى عقلانى بودند، سهيم نباشد.
وی معتقد است که مانند قلمرو زيست شناسى که بعضى از (انواع حيات) به وضع ابتدايى ترى نزول مى کنند، در قلمرو جامعه و فرهنگ نيز بعضى جوامع سير قهقرايى پيموده به وضع ابتدايى ترى سقوط مى کنند، با اين تفاوت که اين انسانهاى ابتدايى جديد به علت غيرعقلانيتِ (irrationalism) ذهنيت ابتدايى شان با تجهيز به تکنيک هاى علم مدرن بسيار خطرناک مىشوند و چه بسا فاجعهاى براى خود و ديگران به بار آورند همچنان که به بار هم آوردند.
هرچه جامعه ابتدايىتر باشد سلطه بازنمايىهاى جمعى بر فرد بيشتر است و تفکر را بايد نه در مقطع فرد منفرد بلکه در مقطع جمعى مطالعه کرد. از اين لحاظ نظريه ذهنيت "پيش – منطقى" لوى – برول يا نظريه ذهنيت اسطورهاى کاسيرر براى مطالعه جنبشهاى اجتماعى در قرن بيستم مانند کمونيسم و فاشيسم بسيار مفيدند، زيرا در اين جنبشها نيز فرد در جمع مستحيل شده است و ما نه با فرد و تفکر در مقطع فردى بلکه با گروه و تفکر در مقطع جمعى روبهرو هستيم.
نظر شما :