سیاست خارجی ایران؛ ناکامی‌ها و کامیابی‌ها/ حسین سلیمی

گفتاری از دکتر حسین سلیمی، استاد دانشگاه و تحلیل گر روابط بین الملل:

به نظر می رسد که سیاست خارجی ایران در سال گذشته با تحولات جدی در عرصه بین الملل مواجه بود و در برابر برخی از این تحولات توانست فعالانه برخورد کند و کارنامه مثبتی دریافت کند اما در برابر برخی دیگر هنوز موفقیتی حاصل نشده و انتظار می رود برخوردهای عقلایی با این تحولات صورت گیرد.

ایران و روی کار آمدن دولت اوباما

تغییر جدی در حاکمیت ایالات متحده با کناره گیری نئومحافظه کاران پس از هشت سال و روی کار آمدن گروه روشنفکری که خواهان تعدیل و همکاری های مثبت و بیشتر در عرصه بین المللی خود را نشان داد، یکی از شعارهای اصلی تیم جدید در حاکمیت امریکا، مشارکت دادن ایران در تحولات منطقه خاورمیانه و بهره گیری از روش های مسالمت آمیز همچون مذاکره برای حل مشکلات با کشورهای غیر همفکر مانند ایران بوده است.

ایران در عرصه سیاست خارجی با این وضعیت برخورد غیرعقلانی نداشت. رئیس جمهور ایران پیام تبریک برای آقای اوباما فرستاد و در مواقع مختلف نیز مقامات رسمی واکنش های نسبتا مناسبی را به این تحولات نشان دادند اما هنوز قدم های جدی نه از سوی امریکا و نه از سوی ایران در مورد استفاده از این تحولات برای بهبود روابط دو کشور برداشته نشده است.

ایران و بحران اقتصاد جهانی

تحول مهم دیگر رکود بزرگی است که در حوزه اقتصاد جهانی اتفاق افتاد؛ طبیعتا این تحول با حوزه سیاست پیوند خواهد داشت و انتظار می رود که دستگاه سیاست خارجی در این خصوص برخورد جدی تر و فعال تری داشته باشد. به نظر می رسد که موضع گیری و نوع تحلیل ایران پیرامون مشکلات اقتصادی بین المللی طی سال 87 داشت برخورد چندان درستی نبود، بهتر بود بجای پرداختن به تحلیل هایی چون پایان نظام سلطه و جایگزینی نظام عدالت طلبانه و بیان مباحث شعاری، از این تحول به عنوان یک موقعیت جدید که در آن ایران می تواند برای استفاده از امکانات بالقوه ای که در اقتصاد بین الملل وجود دارد استفاده کند یاد کرد.

ایران و تحولات خاورمیانه

حوزه دیگر، حوزه مسائل خاورمیانه است؛ یکی از مهمترین تحولات در این مورد جنگ غزه بود، موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در این تحولات موضع درستی بود به طوریکه می توان گفت در درگیری های غزه برای اولین بار کلیه بخش های نظام بین الملل به ویژه رسانه های بین المللی علیه جنایاتی که در غزه رخ داد، موضع گرفتند و ایران نیز با این ماجرا همراه بود اما تهران از فرصتی که این بحران می تواند برای هدایت فلسطینیان به سوی تشکیل دولت مستقل ایجاد کند. بیش از این ها بهره گیرد و نقش فعالی را در ایجاد وحدت میان گروه های فلسطینی و تشکیل دولت مستقل فلسطینی ایفا کند.

این نقش آفرینی می توانست در نهایت به تغییر نوع دیدگاه هایی که در مورد ایران در منطقه وجود دراد نیز کمک کند اما ایران همچنان تنها از یک یا دو گروه فلسطینی حمایت می کند و سیاست خارجی خود را به موجودیت این گروه ها گره زده است.

در تحولات خاورمیانه یک نکته دیگر نیز قابل توجه است. تغییر جدی در نوع رفتارها و مذاکرات و روندهای خاورمیانه پس از به قدرت رسیدن دولت جدید در امریکا ایجاد شده است. در این تغییرات به نظر می رسد که از برخورد با سوریه کاسته شده و امریکایان به سوی همکاری و نزدیکی با سوری ها پیش می روند همچنین نوع برخوردی که با عراق دچار تحول شده و بر خروج هر چه سریع تر نیروهای امریکایی از عراق و سپردن تحولات امنیتی به نیروهای بومی تاکید می شود.

در عین حال نقش فعال تر عربستان و مصر در تحولات منطقه از دیگر رویدادهای سال 87 در حوزه خاورمیانه بود که در کنار دیگر تحولات موجب تشدید جو ضد ایرانی در منطقه شد، این جو ضد ایرانی به نوعی موجب بروز مشکلاتی در روابط ایران و بحرین از یک طرف، مشکلاتی در روابط قاهره و تهران از سوی دیگر و همچنین قطع روابط مراکش با ایران شد، علاوه بر این موضع گیری هایی را نیز علیه ایران در جامعه عرب منطقه طی این سال شاهد بودیم.

به نظر می رسد که این تحولات می تواند به نوعی مقدمه یک فشار مضاعف و متفاوت بین المللی علیه ایران باشد. دستگاه دیپلماسی ایران واکنش های خود را در برابر این تحولات آغاز کرده است اما هنوز نتایج این تلاش ها و واکنش ها مشخص نیست.

سفر وزیرخارجه ایران به عربستان و دیگر کشورهای عربی منطقه و تلاش برای حل و فصل مشکلات با بحرین نشان می دهد که دستگاه دیپلماسی ایران خواهان بحران در روابط با اعراب نیست اما از سوی دیگر روندی آغاز شده است که می تواند فشار بر ایران را تقویت کند.

آنچه در کنار کلیه این مباحث مطرح بوده و از دست دستگاه دیپلماسی کشور نیز خارج است، تصویری است که در این دوره از سیاست خارجی ایران و جایگاه این کشور در عرصه دیپلماسی بین المللی ترسیم شده است. این تصویر، تصویر مناسبی نسیت و به همین دلیل حتی برخی اقدامات مناسب در دستگاه سیاست خارجی ایران را نیز عقیم می شود.

به نظر می رسد در مجموع فعالیت های صورت گرفته در دستگاه دیپلماسی کشور طی یک سال گذشته همچنان تحت الشعاع نگاه منفی دیگر کشورها نسبت به جایگاه و سیاست های ایران در عرصه بین المللی است.