دیپلماسی ایران در حوزه خزر همچنان در غفلت/ الهه کولايى

گفتاری از دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه تهران و تحلیل گر مسائل حوزه قفقاز و آسیای مرکزی:

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال 87 همچنان با غفلت از منافع ایران در حوزه دریای مازندران ادامه پیدا کرد و در واقع نوع تنظیم روابط با روسیه و کشورهای ساحلی این دریاچه امکان پیگیری جدی منافع ایران در آن را فراهم نکرد، نکته دیگر این است که با وجود تصویب کنوانسیون حفظ محیط زیست دریاچه خزر ( سال 1384- 2005) متاسفانه دستگاه دیپلماسی کشور امکانات مناسب برای اجرایی شدن این کنوانسیون را فراهم نیاورده است تا جایی که کارشناسان محیط زیست در خصوص شرایط نا به سامان زیست محیطی این دریاچه هشدارهای جدی اعلام می کنند.

اما در مورد استفاده از موقعیت ویژه و استثنایی ژئوپلوتیک جمهوری اسلامی ایران، دیپلماسی دولت نتوانسته است برای بهره برداری از این ویژگی در مسیر انتقال انرژی از کشورهای حوزه اوراسیای مرکزی مشارکت و اهتمام جدی را به نمایش گذارد، در واقع بدون استفاده از این موقعیت ویژه برای تامین منافع ایران ما اقدامات جدی و قابل قبول برای توسعه زیرساخت های ارتباطی در این منطقه را بر اساس عزم و اراده داخلی همچنان شاهد نبوده ایم، این دارایی و سرمایه عظیم کشور برای ایجاد ارتباط در حوزه انتقال انرژی و حوزه های دیگر همچنان بلا استفاده باقی مانده است.

در کنار این نکات، موفقیت برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو اکو به عنوان یک نقطه مثبت در دیپلماسی ایران طی سال 87 باید مورد اشاره قرار گیرد، با وجود مشکلات و موانعی که برای توسعه همکاری ها میان کشورهای عضو این سازمان وجود دارد، جمهوری اسلامی ایران با اهتمام خود نشست سران این کشورها را در تهران برگزار کرد، هرچند انتظار می رود فراتر از نشست ها و بیانیه ها، اقدامات مناسب در مسیر تقویت زیرساخت های ارتباطی میان کشورهای عضو از سرعت و گستره بیشتری برخوردار شود.

با این حال به طور کلی نمی توان سیاست خارجی ایران را در قبال کشورهای حوزه خزر و آسیای مرکزی و قفقاز موفق توصیف کرد، تصور می کنم که به دلیل فقدان رویکرد واقع گرایانه در سیاست خارجی ایران و همچنین ناکامی در ایجاد تعادل در روابط با بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران از تامین منافع کشور بدان گونه که ابزارها و امکانات در اختیار کشور قرار دارد، بازمانده است و بدون شک تا زمانی که یک رویکرد متعادل و واقع گرایانه مبتنی بر توسعه همکاری های بین المللی با بازیرگان مختلف منطقه ای و فرا منطقه ای از سوی ایران اجرایی نشود، به نظر نمی رسد که امکان تامین منافع کشور نیز در حد قابل قبولی فراهم آید.