احياى مثلث رهبرى جهان عرب؟

معنى نشست دیروز رياض اين است که سعودى ها و مصرى ها از سياست بى نتيجه منزوى کردن سوريه دست بر داشته اند. طى چهار سال گذشته مصر و عربستان به حدى از سوريه فاصله گرفته بودند که حتى شايع شده بود که آل سعود با همکارى امريکا براى سرنگونى اسد و جايگزينى حکومت علوى هاى سوريه با يک سنى نزديک به سعودى مانند خدام توطئه مى کند.

اختلاف سال هاى اخير سعودى ها با سوريه (که طى دهه 90 و همراه با مصر مثلث رهبرى جهان عرب را تشکيل مى دادند) حول سه موضوع اساسى است .1-حمايت عربستان از جريان حريرى وحمايت متقابل سوريه از حزب الله و امل 2-حمايت عربستان از فتح و ابومازن در برابر حمايت متقابل سوريه ازحماس و مشعل در فلسطين 3-انتقاد شديد عربستان از سوريه بر سر روابط با ايران به عنوان متحد غير عرب دمشق.

در چنين فضايى، روابط دو کشورازسال ٢٠٠٥ ودر پی قتل رفیق حریری نخست وزیرسابق لبنان تیره شد وعملیات نظامی اسرائیل علیه‌ حزب الله در جنوب لبنان در سال ٢٠٠٦ بر این تنش افزود. ریاض به حمایت دمشق ازحزب الله لبنان و سازمان حماس اعتراض داشت  و حزب الله لبنان به شرکت در سوء قصد علیۀ حریری، متهم شده بود.

اين اختلافات به تدريج و با سه تحول تشديد شد.1-پيروزى حزب الله در جنگ 33 روزه با اسراييل و جنگ لفظى سعودالفيصل و وليد معلم در وزراى خارجه دو کشور و سپس درگيرى هاى خيابانى جريان حريرى و حزب الله و تسلط حزب الله بر خيابان هاى بيروت 2-تلاش مشترکعربستان و مصر براى سرنگونى دولت منتخب حماس تحت بهانه کاهش نفوذ ايران در غزه  و حتى همکارى با اسراييل درجنايات 21 روزه در حمله به غزه.

عربستانى ها طى اين چهار سال و تا روزى که بوش در کاخ سفيد بود اميدوار بودند که بشار اسد تحت فشارهاى مشترک امريکايى – عربى، دست از حمايت حماس و حزب الله و روابط راهبردى با ايران بردارد اما بشار درهيچ يک از اين سه حوزه نه تنها رويه اش را تغيير نداد بلکه بر حمايت هايش از حماس و حزب الله افزود و بيش از گذشته بر نزديکى به تهران تاکيد و اصرار ورزيد. البته سعودى ها نيزکوتاه نيامدند ودرصدد برآمدند امريکا را متقاعد کنند که يک چهره ضد ايرانى، غير علوى وطرفدار سعودى و همراه با امريکا را در دمشق سر کار بياورند و با تغيير حکومت سوريه، چالش راهبردى با دمشق در لبنان و فلسطين و نيز روابط سوريه با ايرانى که عربستان نقش و نفوذ آن را در منظقه رو به افزايش مى ديد مديريت کنند. عربستان در اين دوره چهار ساله تصور می کرد که فشار های امریکا و فرانسه بر حکومت سوریه که از لبنان و با قطعنامه شوراى امنيت شروع شده تشدید خواهد شد. ضمن آنکه با توجه به علوی بودن جناح اسد، عربستان به قدرت رسيدن يک زمامدار عرب سنی ميانه رو را طلب مى کرد تا در نهايت با تضعیف موقعيت سوریه به سمت تقویت جایگاه خود در جهان عرب گام بردارد.

 اما پس از چهار سال اين سياست موثر واقع نشده است. با رفتن بوش و آمدن اوباما، عربستان اميد به سرنگونى بشار اسد را از دست داده و نه حزب الله تضعيف شده و نه حماس درهم شکسته و نه دمشق از تهران دور شده است.

در چنين شرايطى عربستان که به شدت از تقويت نقش و جايگاه ايران در خاورميانه نگران و خشمگين است، با چرخشى اجبارى و در چند هفته‌ی‌ اخیر فرستاده‌هایی را راهى دمشق کرده است. شاهزاده سعود الفیصل، وزیر امورخارجه‌ی عربستان به سوریه رفت و پیش ازاو شاهزاده مقرن بن عبدالعزیر رئیس اطلاعات سعودی در دیداری از دمشق، پیامی ازعبدالله پادشاه عربستان تسلیم مقامات سوریه کرده بود. ولید معلم وزیر امورخارجۀ سوریه هم ده روز پیش ازعربستان دیدن کرد. عربستان چاره را در اين ديده که علم اتحاد عربى را بردارد و سعود الفيصل در نشست شرم الشيخ از ضرورت رويه مشترک اعراب در برابر چالش هسته اى ايران و امنيت خليج فارس و دخالت در لبنان و فلسطين سخن گفته است. اين سخن و نزديکى مجدد عربستان به سوريه ادامه همان سياست مصرى جذب حماس در کنار فتح است که هفته گذشته با ميدان دارى سرلشگر عمر سليمان رييس سرويس هاى اطلاعاتى مصر کليد خورد. اگر نمى توان سوريه و حماس را در هم شکست حداقل بايد نشان داد که اين دو در کنار مصر و عربستان و فتح قرار دارند حتى اگر معناى اين نزديکى، دورى حماس و سوريه در شرايط کنونى از ايران نباشد. 

مصر و عربستان  و حتى امريکا اکنون اميدى به تغيير حمايت هاى سوريه از حزب الله و حماس و تغيير اساسى در روابط تهران- دمشق ندارند اما اميدوارند که مذاکرات وحدت فلسطينى در قاهره و نشست اسد، مبارک وعبدالله در رياض، پازلى باشد که قاهره و رياض بتوانند غير مستقيم آن را وحدت عربى در مقابل غير اعراب نام نهند. درست در همين راستا نيز واشنگتن برای بهبود روابطش با دمشق اقداماتی انجام داده است و هفته‌ی پیش دوتن از سیاستمداران آمریکائی برای گفتگو با مقامات سوریه به این کشور رفتند. سوريه نيز که از موضع قدرت به روابط ويژه اش با حماس و حزب الله و ايران ادامه داده ضررى در نزديکى به مصر و عربستان نمى بيند، همچنانکه حماس نيرومند تر از فتح در فرداى جنگ 21 روزه، ضررى درتشکيل دولت وحدت ملى با فتح از موضع قدرت نمى بيند.

اگر در همچنان بر اين پاشنه بچرخد، از پرونده ترور حريرى که اين روزها دادگاه آن کليد خورده و صحنه گردان آن امريکا وجريان حريرى (به نيابت ازعربستان) هستند، حکمى عليه سورى ها حداقل به اين زودى بيرون نخواهد آمد، گرچه احياى مثلث رهبرى جهان عرب نيز بعيد است، زيرا عربستانى ها و مصرى ها هنوز بر سر حماس و حزب الله و ايران، با سوريه تضادى آشتى ناپذير دارند که سطح کارآمدى نشست سران سوريه، مصر و عربستان در رياض را به حد يک نزديکى تاکتيکى تنزل مى دهد.