اکو و فرصت های مشترک ایران و همسایگان

دهمین اجلاس سران "اکو" روز چهارشنبه ۲۱ اسفند در تهران برگزار خواهد شد. در اجلاس تهران ریاست دوره‌ای اکو از الهام علی‌اف، ريیس جمهور آذربایجان، به ريیس جمهور ایران، محمود احمدی‌نژاد منتقل می‌شود. بر اساس اعلام حسن قشقاوی سخنگوی وزارت خارجه، امیر قطر و ريیس جمهور عراق نيز در اين اجلاس حضور خواهند داشت. در اين اجلاس، بحران اقتصادی جهان به بحث و بررسى گذاشته خواهد شد. اما جدا از اهميت اقتصادى و نتايج اين اجلاس، آنچه که براى جمهورى اسلامى ايران داراى اهميت است، سفر حامد کرزاى رييس جمهور افغانستان، آصف على زردارى رييس جمهور پاکستان و عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه به ايران است.

افغانستان و دغدغه مشترک ايران و امريکا
اهميت سفر کرزارى به ايران از آنجا ناشى مى‌شود که هيلارى کلينتون، وزير امور خارجه امريکا از دعوت ايران به نشستى براى بررسى اوضاع افغانستان سخن گفته است. اين نشست با حضور وزيران امور خارجه 8 کشور بزرگ صنعتى و همسايگان افغانستان، 11 فروردين در رم برگزار خواهد شد.

کلينتون اواخر هفته گذشته در نشستى خبرى اعلام کرد که انتظار دارد ايران به عنوان همسايه افغانستان اين دعوت را بپذيرد. متکى، وزير امور خارجه ايران نيز در پاسخ به اين دعوت گفته است که مقامات ايران در حال بررسى موضوع شرکت يا عدم شرکت در اين اجلاس هستند.

به همين منظور، وزیر امور خارجه ایتالیا در چند روز آينده به ايران سفر خواهد کرد تا درباره اين نشست با مقامات ايرانى به گفت‌وگو بپردازد.

 اما آنچه که بر اهميت سفر کرزاى به تهران مى‌افزايد، اعلام آمادگى ايران براى کمک به افغانستان است. ايران و افعانستان روابط نزديکى با هم دارند ولى فعاليت گروه طالبان در اين کشور، مانع از آن شده است تا ايران سطح کمک‌هاى خود به اين کشور را افزايش دهد. مشکلى که هر دو کشور ايران و امريکا براى رفع آن اشتراک نظر دارند. باراک اوباما رييس جمهور امريکا در گفت‌وگوى تازه‌اش با روزنامه نيويورک تايمز، مذاکره با جناح معتدل طالبان را يکى از راه حل‌هاى رفع اين مشکل دانسته است. موضوعى که مورد استقبال حامد کرزاى قرار گرفته است.

در سفر کرزاى به ايران به بهانه اجلاس اکو، احتمالا موضوع تامين امنيت مرزهاى شرقى ايران نيز مطرح خواهد شد. حجم بالاى قاچاق مواد مخدر به ايران از مرز افغانستان، موجب شده است که هر دو طرف تدابير امنيتى ويژه‌اى براى کنترل مرزهايشان اتخاذ کنند. ایران و امریکا منافع مشترکی در دور نگهداشتن طالبان از قدرت و برقراری امنیت در مرزهای افغانستان دارند.

انتخابات رياست جمهورى سال آينده در افغانستان و بررسى راههاى جلوگيرى از به قدرت رسيدن طالبان در اين کشور و همچنين نقش ايران درمورد تامين امنيت و ثبات اين کشور در آستانه برگزارى انتخابات، سفر کرزاى را اهميت بيشترى مى‌بخشد.

تامين امنيت در جنوب شرق
سفر رييس جمهور پاکستان نيز از آن جهت با اهميت تلقى مى‌شود که در سالهاى گذشته، گروهک تروريستى موسوم به "جند الله" اقدامات خود را در مرزهاى جنوب شرقى ايران و نقطه تماس استان سيستان و بلوچستان با پاکستان انجام داده است. هرچند که از زمان آغاز اقدامات گروهک عبدالمالک ريگى تماسهاى مستقيم ميان سران ايران و پاکستان براى کنترل بيشتر مرزهاى مشترک افزايش يافته است، اما هنوز مقامات پاکستان موفق به دستگيرى و تحويل سران اين گروهک تروريستى به ايران نشده‌اند و به همين دليل سفر آصف على زردارى به ايران داراى ابعاد امنيتى نيز هست.

گروهک ريگى که مقر اصلى فعاليت هاى خود را در مرزهاى مشترک پاکستان با ايران قرار داده است، در ماههاى گذشته با حمله به يکى از پاسگاههاى مرزى ايران 16 نفر از سربازان اين پايگاه را گروگان گرفت و آنها را به شهادت رساند. مقامات امنيتى ايران بارها بر انتقام از اين گروهک تاکيد کرده‌اند.

به نظر مى‌رسد در حاشيه اجلاس اکو، يکى از موضوعاتى که در مذاکرات دوجانبه بين ايران و پاکستان مطرح خواهد شد، تامين امنيت مرزهاى جنوب غربى پاکستان و الزام اين کشور به انجام اقدامات جدى‌تر در خصوص برخورد با گروهک تروريستى ريگى باشد.

ترکیه و میانجی گری میان ایران و امریکا
هيلاری کلينتون که برای ديدار با مقام های ترکيه به اين کشور سفر کرده بود روز شنبه ( هفدهم اسفند ماه)  به يک شبکه تلويزيونی ترکيه گفت، امريکا از ترکيه خواهد خواست تا در زمينه پيشبرد برنامه باراک اوباما برای تعامل با ايران همکاری کند.

درست یک روز پس از این دیدار که بطور مشخص در آن پیشنهادی برای بازیگری موثر ترکیه میان تهران و واشنگتن ارائه شد، علی بابا جان، وزیر خارجه ترکیه برای شرکت در هجدهمین اجلاس وزرای خارجه عضو اکو راهی ایران شد و در تهران بود که صراحتا از بررسی میانجی گری میان تهران و واشنگتن در کشورش سخن گفت.

این پیشنهادی است که ترک ها پیشتر نیز تمایل به بررسی آن داشتند چراکه بی تردید منافعی که در این اقدام برای آنکارا نهفته است که به مراتب بیشتر از منافعی است که تهران از این میان خواهد برد، در صورتی که ترکیه بتواند میان ایران و امریکا نقش آفرینی کرده و زمینه های مذاکره مستقیم دو کشور تاثیر گذار ایران و امریکا- یکی در عرصه خاورمیانه و دیگری در عرصه جهانی- را فراهم سازد، اولا به کشوری تعیین کننده در تحولات منطقه ای تبدیل خواهد شد، ثانیا منافع قابل ملاحظه ای را از سوی متحدان غربی خود جذب خواهد کرد و ثالثا در روابط با رقیب و همسایه همیشگی خود یعنی ایران، دست برتر را خواهد داشت.

با این توصیف اگر احتمال میانجی گری ترکیه میان ایران و امریکا را جدی فرض کنیم، حضور عبدالله گل در تهران نیز می تواند حائز اهمیت فراوانی باشد چرا که طی دو روز حضور در ایران، وی می تواند در قالب گفت و گو با کشور میزبان، زمینه های توفیق در ماموریت احتمالی خود را فراهم سازد.

گفتنى است سازمان اکو در سال ۱۹۸۵ توسط ایران، پاکستان و ترکیه تأسیس شده و هدف آن پیشبرد همکاری‌های اقتصادی، فنی و فرهنگی میان کشورهای عضو است. "سازمان همکاری اقتصادی" (Economic Cooperation Organization)، که عنوان اختصاری آن "اکو" (ECO) است، جانشین "سازمان همکاری عمران منطقه‌ای" شد که در سال ۱۹۶۴ تأسیس شده بود و تا ۱۹۷۹ فعالیت داشت. تعداد اعضای "سازمان همکاری اقتصادی" در سال ۱۹۹۲ افزایش یافت و افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان نیز به آن پیوستند. "سازمان همکاری اقتصادی" با نظر به نمونه موفق "بازار مشترک اروپا" که بعدا به "اتحادیه اروپا" تبدیل شد، تأسیس گردید. اهمیت این سازمان رو به افزایش است، اما هنوز از هدف تبدیل به سازمانی قابل مقایسه با مدل اروپا بسیار دور است. دلایل این امر اختلاف‌های موجود میان دولت‌های تشکیل‌دهنده آن، پراکندگی و گستردگی منافع هر یک از آنها در چهارچوب این سازمان و فقدان زیرساخت های لازم برای اجرایی ساختن اهداف اولیه اکو از در کشورهای عضو است.