ملاقات در گوانتانامو و تغییرات اوباما

یکی از ویژگی های منحصر به فرد رئیس جمهور تحول خواه آمریکا، ایجاد تغییر زودهنگام در رفتارها و سیاست های مخالفان این کشور بوده است. حالا رئیس جمهور کوبا نیز اعلام کرده که علاقمند به ملاقات با اوباما در بندر گوانتانامو است.

دشمنان آمریکا زبان اوباما را بهتر می فهمند. او توانسته در مدتی کوتاه طرفداران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جلب کند و حتی دشمنان ایالات متحده را نیز به منتقد تبدیل کند. با این حال کاستروها زبان هنرمندان را بهتر می فهمند. بعد از تولید و پخش فیلم مستند فیدل (درباره رهبر انقلابی کوبا) به کارگردانی الیور استون فیلمساز معترض امریکایی که به جریان سینمای مستقل این کشور تعلق دارد، اکنون شان پن یکی دیگر از چهره های منتقد سیاست های بین المللی آمریکا به دیدار رائول رفته و روزه سکوت او را در برابر خبرنگاران گشوده است.

شان پن به ایران هم آمده بود؛ در روزهایی که تهران حال و هوای انتخاباتی داشت. کم حرف بود و نگاهی کاوشگر داشت. مشاهداتش را که نوشت، تازه فهمیدیم چه چیزهایی را دیده و اگر بخواهد فیلمی بسازد، بیشتر روی مردم و جامعه تمرکز خواهد داشت تا سیاستمداران.

این بازیگر چند بارهم با چاوز دیدار کرد و سرانجام در قامت یک دیپلمات سینماگر و فیلمساز سیاسی خبری مهم را در راس اخبار جهان نشاند. رائول کاسترو زمان را مناسب دیده و به او گفته که حاضر است با اوباما ملاقات کند؛ ولی در بندر گواناتانامو، منطقه ای استراتژیک و نمادین برای کوبایی ها. رائول گفته که این تصمیم نشانه نوعی عدالت – شاید منظورش مساوات است – خواهد بود؛ چرا که برای هیچ یک از طرفین عادلانه نخواهد بود که به قلمرو دیگری برود.

مگر گوانتانامو کجاست؟ چرا این خلیج مفهوم عدالت را برای کوبایی ها با خود دارد؟ خلیج گوانتانامو (Guantánamo Bay) در ایالت گوانتانامو و در منتهی الیه جنوب شرقی کوبا قرار دارد. یکی از پایگاه های دریایی ایالات متحده که در این خلیج واقع شده، محبس بازداشت شدگان تروریست در نبردهای نظامی این کشور با افغانستان و عراق است. نام گوانتانامو بعد از رسوایی های مربوط به شکنجه و آزار زندانیان بود که بر سر زبان ها افتاد و دستاویز منتقدان حقوق بشر برای زیر سوال بردن مدافع حقوق بشر شد.

حضور نیروهای آمریکایی در این منطقه بر خلاف میل دولت کوبا بوده است. این موضوع ارتباطی با رسوایی های برشمرده ندارد. آنها حضور آمریکا را در خلیج به معنی اشغال منطقه می دانند. از سوی دیگر دولت آمریکا معتقد است که حضورش در این خلیج، مبنایی قانونی دارد و بر اساس عهدنامه ای است که پیشتر توسط هر دو دولت به امضا رسیده است.

دولت کوبا همواره این قرارداد را محکوم کرده و معتقد است بنا بر ماده 52 عهدنامه وین در سال 1969، هر توافقی که با اعمال زور یا تهدید و ارعاب به دست بیاید باطل خواهد بود.

ایستگاه دریایی آمریکا در خلیج گوانتانامو که 116 کیلومتر مربع را پوشش داده است در سال 1898 برپا شد و این زمانی بود که کوبا توسط نیروهای آمریکایی از اسپانیا گرفته شده بود. دولت آمریکا از طریق توماس استرادا پالما که یک شهروند آمریکایی و اولین رئیس جمهور کوبا بود، توانست این منطقه را از 23 فوریه 1903 به طور مادام العمر تحت اجاره خود در آورد.

در سال 1905 به دلیل وجود ضمایم یک طرفه در قرارداد، شورشی عمومی در کوبا به راه افتاد و به دنبال آن، آمریکا به مدت سه سال کوبا را به اشغال خود درآورد.

در سال 1934 عهدنامه اجاره مادام العمر خلیج مجددا احیا شد و در آن به کوبا و شرکای بازرگانی اش اجازه داده شد تا به خلیج دسترسی آزاد داشته باشند و میزان اجاره را نیز از 2000 دلار سکه طلا، به معادل آن در سال 1934، یعنی 4085 دلار وجه رایج تبدیل کردند. آنها همچنین شرطی را ضمیمه کردند که بنا بر آن، فسخ اجاره باید با موافقت هر دو دولت باشد یا اینکه به دلیل متروک گذاشته شدن منطقه توسط ایالات متحده، اجاره از بین برود.

خلیج گوانتانامو تنها مقر نظامی فعال آمریکا در خاک کمونیست ها به شمار می رود و کنترل آمریکا بر این منطقه هیچ گاه مورد تایید دولت و مردم کوبا نبوده و آن را مصداق بی عدالتی دانسته اند. حال و با این تاریخچه، کلام رائول کمی دوپهلو و تاویل پذیر جلوه می کند. او در پاسخ به شان پن که از او پرسیده بود آیا تمايلى به ديدار با اوباما در واشنگتن دارد يا خير؟ توضیح داد: "شايد چندان جالب نباشد که رهبران دو کشور براى ديدار يکديگر به کشور طرف مقابل سفر کنند." او خليج گوانتانامو را محلی مناسب براى ديدار احتمالى شان پيشنهاد داد. به تعبیر دیگر، جایی نه متعلق به کوبا و نه از آن آمریکا. و این شاید به معنی پذیرش حضور آمریکا در گوانتانامو باشد. با این توصیف رائول گام رو به جلویی برای آغاز مذاکره و حل معضلات چندین ساله کشورش از طریق دوستی با آمریکا برداشته است.

او به ستاره هالیوود گفته است: "ما بايد يکديگر را ملاقات و شروع به حل مشکلات مان بکنيم. در پايان اين ديدار هم مى توانيم هديه اى به رئيس جمهور بدهيم." رائول از فرصت گفتگو با این هنرمند استفاده کرده و گفته است: "موضوع اصلی چنین ملاقاتی می تواند عادی سازی روابط تجاری دو کشور باشد."

بدیهی است عادی سازی روابط تجاری دو کشور پیش شرطی فراتر از ملاقات با اوباما را می طلبد. کوبا باید سیاست های سوسیالیستی و انحصاری خود را با فرمول های آزاد اقتصاد جهانی همسان و همساز کند تا امکان برقراری روابطی در این سطح میسر باشد. به بیان دیگر، نه تنها کوبا که سایر منتقدان نظام بین الملل نیز برای ورود به تجارت جهانی حداقل می بایست ساختار اقتصادی خود را دستخوش تغییر سازند. این کشورها اگر مثل چین همچنان به محدودیت آزادی های مدنی و سیاسی پایبندند، باید در گشایش های اقتصادی نیز از این کشور تبعیت کنند.

تغییرات مدنظر باراک اوباما متوجه اصول نظام بین الملل نیست. شاید او مذاکره با همسایه های جنوبی چون چاوز و کاسترو و همسایگان خاورمیانه ای نظیر احمدی نژاد و خالد مشعل را بپذیرد اما این تغییر رفتار، با پیش شرط تغییر رفتار از سوی مخالفان روند جهانی همراه است.