نقش روسيه در بحران ايران

پس از تهاجم روسيه به گرجستان، تناقض بارزى در رفتار مسکو پيرامون فعاليت های هسته اى ايران مشاهده مى شود که رى تکيه، عضو ارشد شوراى روابط خارجى سناى آمريکا و نيکلاس گوسدف، عضو کالج جنگ نيروى دريايى اين کشور به تشريح آن پرداخته اند.

 

این یک رویداد رایج در فصل پاییز است که دولت بوش هر ماه سپتامبر برای تصویب قطعنامه ای دیگر علیه ایران به سازمان ملل بازمی گردد. با این حال این بار بحث هایی جدی در واشنگتن در این مورد وجود دارد که تهاجم روسیه به گرجستان – و متعاقب آن سردی روابط میان روسیه و غرب – هر گونه همکاری احتمالی میان روسیه و آمریکا بر سر فعالیت های هسته ای ایران را پایان بخشیده است. این هراس بزرگ نمایی شده است.

 

حمله روسیه به گرجستان ممکن است تغییر قابل ملاحظه ای را در سیاست روسیه در قبال ایران ایجاد نکند. دیمیتری مددوف، رئیس جمهور روسیه در این مورد گفت که با وجود لفاظی های شدید اللحنی که میان مسکو و واشنگتن در مورد بحران اخير گرجستان رد و بدل شد، روسیه همچنان به حمایت از تلاش ها برای جلوگیری از ایران در دستیابی به سلاح هسته ای ادامه خواهد داد.

اولین دلیل این است که هم روسیه و هم ایران از سیاست کنونی آمریکا و اروپا در مورد به کارگیری تحریم های افزونتر سمبلیک شکایتی ندارند. مسکو معتقد است تا زمانی که راهکارهای دیپلماتیک در دستور کار قرار دارد، آمریکا دیگر برای یک تهاجم نظامی علیه ایران که می تواند به بی ثباتی در خاورمیانه منجر شود، بهانه ای ندارد. در عین حال تهران به طور فزاینده ای توانسته است خود را با تحریم هایی که تاثیراتش به افزایش قیمت های نفت محدود شده است، وفق دهد.

 

هر چند که ایران از اقدام روسیه برای وتوی هر نوع قطعنامه جدید تحریم در آینده استقبال خواهد کرد، اما به نظر می رسد که این کشور در عین حال اتخاذ سیاستی از سوی روسیه را که تاکید بر مشروعیت سازمان ملل را در پی داشته و زمینه تعمیق روابط اقتصادی مسکو با تهران را فراهم آورد، مورد حمایت قرار می دهد.

 

مسکو از سه قطعنامه پیشین شورای امنیت علیه ایران حمایت کرد. اما این کشور توافقات تجاری پرمنفعتی را با ایران به امضا رسانده و به تقویت حضور دیپلماتیک در این کشور پرداخته است. نکته پيچيده و مبهم در موقعیت کنونی این است که روسیه از سویی ایران را به خاطر فعالیت های هسته ای اش مورد سرزنش قرار می دهد، اما در عین حال برای تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر از این پروژه حمایت می کند.

 

روسیه به نوبه خود از عدم وجود رابطه میان ایران و آمریکا خرسند است. این وضعیت نه تنها به بی ثباتی بازارهای بین المللی نفت – و ثابت ماندن قیمت های نفت بالاتر از آنچه که باید باشد – منجر شده است، بلکه عدم دستیابی موثر اروپا به منابع گاز طبیعی ایران را نیز در پی داشته که به این ترتیب وابستگی این قاره به روسیه را برای تامین گاز طبیعی افزایش داده است.  

 

از سوی دیگر در حالی که ایران تلاش می کند تا مناسبات اقتصادی خود با قدرت های آسیایی را تقویت کند، این رویه باعث وابستگی شدیدتر این کشور به روسیه و چین در زمینه امور تجاری حیاتی و سرمایه گذاری شده است. روسیه تنها از گرایش مجدد و تدریجی ایران به سوی غرب منتفع خواهد شد.

 

اینها هیچ کدام بدان معنا نیست که ایران از نزاع اخیر میان روسیه و گرجستان بی بهره بوده است. تهران از بحران گرجستان برای دادن هشدار به کشورهای خلیج فارس بهره می برد. هشدار مذکور می تواند حاوی پیامی با این مضمون باشد که گرجستانی ها از روی نادانی تعهد آمریکا برای حمایت را پذیرفتند و هزینه سنگینی را برای این ساده انگاری خود پرداختند.

 

شیخ نشین های خلیج فارس هم به تضمین های امنیتی آمریکا اعتماد زیادی دارند و این به صلاحشان خواهد بود که به توصیه همسایه قدرتمند و پرجمعیت پارسی خود گوش فرا دهند. به هر حال در منطقه ای که آمریکا کشوری غیرقابل پیش بینی و غیر قابل اعتماد قلمداد می شود، این پیام انعکاس شدیدی خواهد یافت.

 

تناقض در سياست روسيه طى جلسه اخير سازمان همکارى هاى شانگهاى، آشکارا عيان شد. آقاى محمود احمدى ن‍‫ژاد، رئيس جمهور ايران نتوانست در ترغيب مسکو و شرکايش براى توسعه گستره امنيتى اين سازمان تا تهران و يا جلب حمايت روسيه براى تغيير قيمت گذارى نفت بر اساس يورو به جاى دلار توفيقى حاصل کند. مددوف و سرگئى لاوروف، وزير خارجه روسيه هم همچنان بر درخواستشان از ايران براى انعطاف پذيرى بيشتر در خصوص فعاليت هاى هسته اى و همچنين حضور در مذاکرات پيرامون اين موضوع پافشارى کردند. با اين حال مسکو همچنين از فعاليت هاى هسته اى که براى مقاصد صلح طلبانه طراحى شده اند، اعلام حمايت کرد.

 

اين تناقض به چه معنا است؟

روسيه تمايل ندارد با شرايطى که مورد قبول آمريکا است، نقش فعالى را در حل بحران ايران ايفا کند. در صورتى که رئيس جمهور آمريکا قصد داشته باشد در حل معماى هسته اى ايران به نتايجى دست يابد، بايد درک کند که روند مربوط به اين موضوع در سازمان ملل با بن بست و محدوديت هايى مواجه شده است. بنابراين تنها گزينه موجود براى به ثمر رساندن اين موضوع براى واشنگتن مذاکرات مستقيم با ايران است.