تنگه هرمز ؛ چهار راه حوادث

در گوشه و کنار جهان تنگه ها و گذرگاه های آبی وجود دارند که از لحاظ استراتژیک بسیار مهم تلقی می شوند. در این میان تنگه جبل الطارق، تنگه مالاکا، کانال پاناما، کانال سوئز و مسلماً تنگه هرمز از جمله گذرگاه هایی هستند که نامشان به آسانی به اذهان خطور می کند.

تنگه هرمز مدتی است که در سایه تنش های رو به افزایش و جنگ لفظی میان آمریکا، اسرائیل و ایران مایه تشویش افکار عمومی دنیا شده است. علاوه بر آن با توجه به اظهارات اخیر سر لشگر پاسدار محمدعلی جعفری، فرمانده نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در مصاحبه با روزنامه جام جم این نگرانی وجود دارد که تنگه هرمز بار دیگر دستمایه درگیری نظامی میان آمریکا و ایران شود.

جعفری در این مصاحبه اظهار داشت:" طبیعی است که وقتی به کشوری حمله شود، این کشور از تمام قابلیت های خود علیه دشمن استفاده کند. با توجه به مسیر اصلی انتقال انرژی به خارج از منطقه، مطمئناً یکی از قدم های ایران کنترل کردن خلیج فارس و تنگه هرمز خواهد بود. در صورت وقوع درگیری میان ما و دشمن دامنه درگیری ها قطعاً به مسئله نفت نیز کشیده خواهد شد. قیمت نفت به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت و این یکی از عواملی است که دشمن را از انجام عملیات نظامی علیه ایران بازخواهد داشت."

سخنان وزیر نفت ایران و سایر مقامات دولتی مبنی بر اینکه حمله به ایران باعث ناآرامی و عدم ثبات در عرضه نفت در بازار خواهد شد نیز تنها به وخامت اوضاع افزوده و اسباب نگرانی بیشتر حلقه های رسمی و تجاری را در مورد نتایج احتمالی بسته شدن تنگه هرمز فراهم آورده است.

در پاسخ به این تهدیدها، دریابان کوین جی کاسگریف، فرمانده ناوگان پنجم آمریکا مستقر در بحرین که فرماندهی نیروهای تحت رهبری ناو هواپیمابر یواس اس آبراهام لینکلن را بر عهده دارد، هشدار داد که چنین اقدامی از جانب ایران به منزله جنگ تلقی خواهد شد و اعلام کرد که آمریکا به ایران اجازه نخواهد داد که یک سوم نفت تولیدی دنیا را به گروگان بگیرد.

بنابراین با تهدیدات ایران و عکس العملهای نیروی دریایی آمریکا، تنگه هرمز دوباره در صدر مسائلی قرار گرفته که ممکن است به درگیری نظامی میان این دو کشور بیانجامند. در دی ماه 1386 قایق های تندروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و ناوهای جنگی نیروی دریایی آمریکا تا مرز درگیری پیش رفتند. 

تنگه هرمز گذرگاه آبی باریکی است که دریای عمان را در جنوب شرق به خلیج فارس در جنوب غرب متصل می کند. ایران در ساحل شمالی و امارات متحده عربی در ساحل جنوبی این تنگه واقع شده اند. 

تنگه هرمز در باریکترین قسمت 34 کیلومتر عرض دارد. پهنای گذرگاهی که کشتی ها در آن رفت و آمد می کنند تنها 9 کیلومتر است که با در نظر گرفتن 3 کیلومتر منطقه حائل میان کشتی هایی که در جهت مخالف از کنار یکدیگر عبور می کنند، عرض این گذرگاه دریایی در هر جهت تنها 2/3 کیلومتر است.

این تنگه تنها گذرگاه دریایی است که مناطق وسیعی از کشورهای صادرکننده نفت حاشیه خلیج فارس را به آب های آزاد متصل می کند.

بیش از 90 درصد نفت صادره از خلیج فارس و یا به عبارتی نزدیک به 17 میلیون بشکه نفت در روز از این تنگه عبور می کند. با توجه به اینکه نزدیک به دو پنجم نفت دنیا از طریق تنگه هرمز به بازارهای جهانی فرستاده می شود، این تنگه یکی از شراین اصلی نفتی دنیا محسوب می گردد. 

با توجه به این حقایق، اگر تنگه هرمز در کنترل ایران قرار بگیرد و یا توسط این کشور بسته شود، تنها حدود 3 میلیون از 17 میلیون بشکه نفت صادره از این منطقه می تواند از طریق خط لوله نفتی بین عربی که حدود 2 هزار کیلومتر طول دارد از طریق خاک عربستان سعودی به دریای سرخ انتقال یابد.

با این وجود هیچگونه راه جایگزینی برای انتقال 18 درصد از گاز طبیعی مایع مصرفی در دنیا که از قطر و  امارات متحده عربی صادر می شود وجود ندارد. در نتیجه بستن تنگه هرمز و یا تحت کنترل گرفتن رفت و  آمد در این تنگه تأثیری جدی بر بازارهای جهانی انرژی و همین طور بازارهای آشفته بورس خواهد داشت. 

در صورت افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا تنگه هرمز مکانی است که نه تنها برای مخالفین بلکه برای تمام دنیا حائز اهمیت خواهد بود.