بازار آزاد مشکلات اقتصادی را حل می کند

دو روز گذشته  قسمت اول و دوم سخنرانی میلتون فریدمن، برنده جایزه نوبل اقتصاد، در مورد تورم و تجربه امریکا در مقابله با این مشکل اقتصادی را خواندید. برای مطالعه این دو قسمت می توانید روی عنوان آنها کلیک کنید:

 

قسمت دوم - ابتدا ر يشه تورم را پيدا کنيد

 

می‌توانید بگویید، این تنها به این دلیل است که تلاش ما به اندازه‌ کافی موفقیت‌آمیز نبود. اگر تورممان را ‏گسترده‌تر پهن می‌کردیم، اگر همه‌ قیمتها و دستمزدها را پایین نگه می‌داشتیم، جایی باقی نمی‌ماند که فشار تورمی ‏به آنجا برسد.

 

پیامدهای این کار نابودی نظام قیمتها به عنوان ‏ابزار سازمان‌دهنده‌ فعالیت‌های اقتصادی خواهد بود و شما باید چیزی را جایگزین این نظام ازبین‌رفته بکنید. چه ‏چیز را جایگزین خواهید کرد؟ اگر قرار باشد که قیمتها تعیین‌ نکنند که چه کسی بخرد، و چقدر بپردازد، باید چیز ‏دیگری این مهم را انجام دهد.‏

 

و اینک قسمت سوم سخنرانی میلتون فریدمن:
اجازه دهید مثال تاریخی‌ برای‌تان بزنم که شاید نظر من درباره اهمیت تمایز بین تورم نامقید و سرکوب‌شده را ‏برجسته‌تر سازد. این مثال اشارات قوی و گویایی برای ایالات متحده دارد، گر چه نمونه‌ بسیار حادتری نسبت به ‏واقعیت ایالات متحده است. مقایسه با تجربه‌ آلمان بعد از جنگ‌های جهانی اول و دوم، از آنجا که تقریبا یک ‏آزمایش کنترل‌شده است، می تواند ما را به نتیجه برساند.

 

همان طور که به یاد می‌آورید، بعد از جنگ جهانی اول، تورمی در ‏آلمان وجود داشت که به واقع تورم بود. آن تورم یک ابرتورم ‏‎( hyper-inflation )‎‏ بود. چند سال پیش، یکی از ‏دانشجویان من، فیلیپ کیگن ‏‎(Phillip Cagan )‎، تحقیق کلاسیکی در باب ابرتورم به نگارش در آورد، و ابرتورم ‏را چنین تعریف کرد:" یک ابرتورم زمانی شروع می‌شود که قیمتها ماهانه 50 درصد افزایش یابند."

 

در آلمان در ‏اوج ابر تورم، دوره‌هایی وجود داشت که قیمتها هر روز دو برابر می‌شد. فی‌الواقع، این ابر تورم به جایی رسید که ‏کارفرمایان سه نوبت در روز به کارگران خود حقوق پرداخت می‌کردند - بعد از صبحانه، بعد از ناهار، و بعد از ‏شام تا آنها بتوانند بیرون رفته و پیش از آنکه پول‌شان ارزش خود را از دست دهد، خرج کنند. آن پدیده واقعا تورم ‏بود. قیمتها چنان بالا می‌رفت که شما ناگزیر بودید ده تا ده تا یا بیست تا بیست تا حساب کتاب کنید.  ‏

ابر تورم آسیب اجتماعی عظیمی به بار آورد. ابر تورم طبقه‌ متوسط آلمان را نابود کرد و بی‌شک شالوده‌ ‏اجتماعی - منطقی ظهور هیتلر را پی‌ریزی کرد.  از منظر اقتصادی صرف، برجسته‌ترین نکته درباره آن، به ‏جز در ماههای آخر ابرتورم، این بود که میزان فعالیت اقتصادی در سطح بالا حفظ شد. تورم نامقید بود، قیمتها بی ‏هیچ قید و بندی افزایش می‌یافتند، هیچ نوع کنترلی بر قیمت‌ها وجود نداشت، و در نتیجه مردم آزادانه به فعالیت ‏اقتصادی خود مشغول بودند.

 

ناکارایی‌هایی وجود داشت، اما هیچ تنزل عمده‌ای در سطح عمومی تولید بروز نکرد. ‏براستی، به یاد می‌آورید که 1920 تا 1921 شاهد یک رکود جهانی بود. در ایالات متحده قیمتها از 1920 تا ‏‏1921 پنجاه درصد تنزل کردند. آلمان تنها کشوری بود که گرفتار آن رکود نشد. زمانیکه دیگر نقاط دنیا شاهد ‏تنزل در سطح تولید بودند، آلمان رونق داشت. نوعی از رونق مصنوعی در آلمان وجود داشت که ‏هزینه‌های اجتماعی عظیمی را به این کشور تحمیل کرد، اما از منظر کاملا فنی، تورم مانع از عملکرد اقتصاد نشد.‏

بعد از جنگ جهانی دوم، دیگر بار آلمان با مشکل تورم رو به رو شد، اما این بار تورم مساله‌ای در مقیاس بسیار ‏کوچکتر بود. قیمتها تقریبا چهار برابر شد. در مقایسه با تورم‌های امروز، این تورم بزرگی به نظر می‌آید و ‏براستی تورم بزرگی هست. افزایش قیمتها به سطح 400 درصدی در مقایسه با قیمتهای اولیه یک افزیش قیمت ‏قابل ملاحظه است.

 

اما در مقایسه با آن چیزی که بعد از جنگ جهانی اول اتفاق افتاد قابل چشم‌پوشی است. با ‏این حال بعد از جنگ جهانی دوم امکان افزایش قیمتها به شکلی نامقید از بین برده شد. کنترل‌های گسترده‌ای بر ‏قیمتها اعمال می‌شد. تحت آن شرایط، کنترل قیمتها تقریبا هیچ گاه لازم الاجرا نبوده اند. از زمان امپراتوری روم ‏تا عصر حاضر، به طور کلی نمی‌توان هنگامی که ناهمخوانی زیادی بین قیمت بازار و قیمت کنترل‌شده وجود ‏دارد، چنان کنترلهایی را اعمال کرد.‏

اما آلمان سالهای 1945 تا 1948 یک استثنا بود چرا که سه ارتش اشغالگر امریکایی، فرانسوی و بریتانیایی در ‏آنجا حضور داشتند، و آنها اعمال کنترل بر قیمتها را تضمین می‌کردند. بنابراین بهترین نظام کنترل قیمتی که بتوان ‏تصور کرد، در آنجا جاری بود. نتیجه این بود، از آنجا که تورم سرکوب شده بود، قیمتها نمی‌توانستند سطح ‏خود را بیابند، و سطح تولید در آلمان به نصف کاهش یافته بود.

 

والتر اکن ‎( Walter Eucken )‎، یک اقتصاددان ‏آلمانی، مقاله‌ شگفت‌انگیزی درباره‌ این تجربه به نگارش در آورد و داستان کارگرانی را بازگو ‌کرد که سه ‏روز در هفته در یک کارخانه‌ تولید ظروف آلومینیومی کار می‌کردند. دستمزد آنها بخشی از ظروفی بود که با ‏کار آنها تولید شده بود. آنها بقیه‌ هفته را صرف یافتن کشاورزانی می‌کردند که مایل باشند مثلا مقداری سیب ‏زمینی را با تعدادی قابلمه بشقاب معاوضه کنند.‏

مشکل این است که اگر شما اجازه ندهید تا قیمتها افزایش یابند، شما نظام سازمان‌دهنده‌ اقتصاد، یعنی نظام قیمتها ‏را که فعالیتهای افراد مختلف را هماهنگ می‌سازد، از بین می‌برید. شما ناکارایی مبادله‌ پایاپای را به مردم ‏تحمیل می‌کنید، یعنی به جای اینکه مردم ظروف آشپزخانه بسازند و آن را بفروشند و با پول آن سیب زمینی ‏بخرند، باید خود بگردند تا کسی را بیابند تا بتوانند قابلمه بشقاب خود را با مقداری سیب زمینی او مبادله کنند.

 

به ‏این ترتیب آلمان گرچه با فشار تورمی کمتری رو به رو بود، ولی دچار کاهش شدیدی در سطح تولید شد. ‏واکنش لودویگ ارهارد ‏‎( Ludwig Erhard )‎‏ در پاسخ به این حادثه او را صدر اعظم آلمان کرد.‏

در یک روز یکشنبه در 1948، ارهارد، که در آن زمان وزیر اقتصاد بود، اعلامیه‌ای صادر کرد و همه‌ کنترل ‏قیمتها را ملغی اعلام کرد. او این کار را در یک روز یکشنبه انجام داد که ادارات ارتشهای اشغالگر متحدین ‏تعطیل بودند و نمی‌توانستند با دستور او مقابله کنند. بلافاصله، قیمتها افزایش قابل ملاحظه‌ای یافتند، اما دوباره ‏نظام قیمتها شروع به کار کرد.

 

این عمل مبدا معجزه‌ اقتصادی آلمان شد، اصطلاحی که با افزایش شگرف ‏تولیدات آلمان در یک و دو سال بعد از آن واقعه رایج شد. هیچ رازی پیرامون این پدیده وجود ندارد. این پدیده هیچ ‏ربطی به سخت‌کوشی مردم آلمان یا درایت نیروهای اشغالگر امریکایی یا کمکهای امریکا به آلمان ندارد. این ‏معجزه تنها ناشی از جایگزین کردن یک نظام ناکارآمد مبادله‌ پایاپای با یک نظام پولی کارآمد بود.‏

نظام پولی حائز چنان اهمیتی است که اگر آن را از گردش کارآمد باز دارید، نتیجه‌ دیگری به دنبال می‌آید. همان ‏طور که ممکن است به یاد داشته باشید، در بین سالهای 1945 تا 1948 پولهای جایگزین در آلمان توسعه یافته ‏بودند. در آلمان استفاده از نخ سیگار به عنوان پول باب شده بود: از نخهای سیگار برای معاملات کوچک و از ‏کونیاک برای معاملات بزرگ استفاده می‌شد.

 

در آن موقع آلمانها بحث در باب اهمیت داشتن نقدینگی کافی را آغاز ‏کردند. حتما داستانهایی را که درباره‌ آلمانها در روزنامه‌های امریکایی می نوشتند، به یاد می‌آورید، مثلا اینکه، ‏‏" این آلمانهای دیوانه را ببینید. در جنگ شکست خورده اند، کشورشان ویران شده است، و دچار فقر و فلاکت اند. ‏با این حال حاضر ند برای یک پاکت سیگار 5/1 دلار بپردازند. چقدر اینها می‌توانند احمق باشند؟ "

 

پاسخ این است ‏که آنها قطعا احمق‌تر از شمایی نبودند که حاضرید برای یک تکه کاغذی که ارزش کاغذش یک پنی هم نمی‌شود، ‏‏10 دلار بپردازید ( منظور اسکناس 10 دلاری است. ) شما 10 دلار بابت چنین تکه کاغذی نمی‌دهید تا آن را ‏بسوزانید یا روی آن یادداشت بنویسید.

 

آلمانی‌هایی هم که 5/1 تا 2 دلار برای یک بسته سیگار پرداخت می‌کردند، ‏نمی‌خواستند آن سیگارها را دود کنند. سیگار پول بود چون که قیمتها بر مبنای سیگار کنترل نمی‌شد، و به این ‏ترتیب سیگار تبدیل به یک پول جایگزین ناکارآمد شده بود.‏

 

تورم سرکوب‌شده در آلمان اثر بسیار مخرب‌تری بر تولید و بهره‌وری در مقایسه با تورم نامقید پس از جنگ ‏جهانی اول داشت. این نکته به طور کلی درست است. اجازه دهید به مورد ایالات متحده باز گردیم تا ‏همخوانی‌هایی را هر چند ضعیف مشاهده کنیم. تا همین چند وقت پیش، تولیدکنندگان مس در امریکا برای عدم ‏افزایش قیمت تولیدات‌شان تحت فشار بودند.

 

 پیامد این فشار این است از آنجا که مس در آنسوی مرزها به قیمت ‏بالاتری فروخته می‌شود، همه کس می‌خواهند آن را صادر کنند، و هیچ کسی نمی‌خواهد آن را وارد کند. مردم ‏می‌خواهند مس را از تولیدکنندگان داخلی بخرند و آن را صادر کنند. گام بعدی اعمال محدودیت بر صادرات مس ‏است. اینک اگر بخواهید مس را صادر کنید باید مجوزی از وزارت بازرگانی دریافت کنید در غیر این صورت ‏اجازه‌ صادرات ندارید.

 

گریزی از این نیست. اگر می‌خواهید قیمت مس را ثابت نگه دارید، آنگاه مجبور خواهید ‏بود تصمیم بگیرید چه کسی حق دارد مس را در آن قیمت پایین‌تر بخرد، خودتان داستان را تا خط آخر ‏بخوانید.‏